Gemeentelijke risicokaart voor funderingsproblemen: inzicht in bodemrisico’s en herkenning

Published by Redactie on juli 24, 2025 | Category fundering

In Nederland is funderingsproblematiek een toenemend onderwerp van zorg, vooral door klimaatverandering en de frequentie van droge zomers. Een van de belangrijkste hulpmiddelen voor huiseigenaren en professionals in de bouw om dit risico in kaart te brengen, is de gemeentelijke risicokaart voor fundering. Deze kaarten geven een overzicht van de kwetsbaarheid van woningen op grond van bodemtype, funderingstype en de invloed van droogte op grondwaterstanden. In dit artikel geven we een overzicht van de toestand van de Nederlandse ondergrond, de risicogebieden, de invloed van houten paalfunderingen, en hoe huiseigenaren funderingsproblemen kunnen herkennen en aanpakken.

Inleiding

In Nederland zijn circa 487.000 tot 537.000 panden momenteel verhoogd risico op funderingsschade door droogte. Dit aantal kan oplopen tot 687.000 panden bij rekening houden met klimaatverandering. Veel van deze panden bevinden zich in veengebieden, waar houten paalfunderingen vaak worden gebruikt. Wanneer de grondwaterstand daalt, droogvallen deze houten palen en kunnen ze gaan rotten, wat uiteindelijk kan leiden tot funderingsschade, verzakking en scheuren in muren.

Daarnaast is de schade niet beperkt tot veen- en kleigebieden. Ook in zandgronden en rivierengebieden worden funderingsproblemen gemeld, vooral bij ondiepe funderingen. De Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) biedt een landelijk loket waar huiseigenaren meldingen kunnen doen over vermoedelijke funderingsproblemen. Op basis van deze meldingen is een kaart gemaakt die op gemeentelijke niveau toont hoeveel schademeldingen er zijn gedaan in de afgelopen vijf jaar. Hoe donkerder de kleur van een gemeente, hoe meer meldingen zijn gedaan.

In dit artikel zullen we de toegenomen aandacht voor funderingsproblemen, de rol van de gemeentelijke risicokaart, de invloed van droogte op de ondergrond, en de belangrijkste signalen voor funderingsproblemen bespreken.

Risicogebieden en bodemtypes

Bij het bepalen van de risico’s op funderingsproblemen spelen bodemtype en funderingstype een cruciale rol. Gebieden in Nederland met een verhoogd risico zijn die met een minder draagkrachtige bodem, zoals:

Laagveengebieden
Rivierengebieden
Zeekleigebieden
Getijdengebieden
Afgesloten zeearmen (zoals het Haringvliet en Grevelingenmeer)

Deze gebieden zijn gevoelig voor bodemzettingen, vooral wanneer de grondwaterstand daalt. In veen- en kleigebieden is de ondergrond vaak zandig of kleiachtig, waardoor het water weinig doorlaat en de grondwaterstand snel kan dalen bij droogte. In zandige gebieden kan het water juist makkelijker door de bodem lopen, maar bij een ondiepe fundering is het risico op verzakking groter bij lage grondwaterstanden.

Houten paalfunderingen in veengebieden

Houten paalfunderingen werden vooral gebruikt in de bouwperiode tot 1970. Deze palen moeten onder water staan om te voorkomen dat ze rotten. Wanneer het grondwaterpeil daalt, droogvallen de palen en begint de houtrot. Dit leidt uiteindelijk tot een verzwakking van de fundering en kan het huis verzakken. Op basis van schattingen zijn er in Nederland ongeveer 750.000 woningen met houten paalfunderingen. Deze woningen bevinden zich vooral in veengebieden in West- en Noord-Nederland.

Een kaart van de Klimaateffectatlas geeft op woonplaatsniveau een indicatie van het percentage woningen met houten paalfunderingen en of er een verhoogd risico is op houtrot. Huiseigenaren die wonen in deze gebieden worden aangeraden om hun fundering te onderzoeken, zeker bij het verschijnen van signalen zoals scheuren in de muren of veranderingen in de horizontale stand van het huis.

Onverschillig voor funderingstype

Funderingsproblemen zijn niet alleen beperkt tot houten paalfunderingen. Ook huizen die rechtstreeks op de ondergrond zijn gefundeerd, vooral in kleigebieden, kunnen last krijgen bij lage grondwaterstanden. Deze zogenaamde “op staal”-funderingen zijn gevoeliger voor bodemzettingen, vooral bij ondiepe funderingen. De afgelopen jaren is het aantal meldingen van funderingsschade in deze gebieden sterk toegenomen, vooral na de droge zomers van 2018, 2019, 2020 en 2022.

De gemeentelijke risicokaart

Een belangrijk hulpmiddel voor huiseigenaren om funderingsproblemen te voorsporen en in te controleren, is de gemeentelijke risicokaart voor fundering. Deze kaarten worden opgesteld door het KCAF en zijn gebaseerd op meldingen van huiseigenaren. De kaarten geven inzicht in de mate van schademeldingen per gemeente in de afgelopen vijf jaar. Hoe donkerder de kleur van een gemeente, hoe meer meldingen zijn gedaan.

Meldingenkaart van het KCAF

De meldingenkaart van het KCAF is een interactieve tool die beschikbaar is op de website van het kenniscentrum. Huiseigenaren kunnen hierin inzoomen op hun eigen gemeente om te zien of er al schademeldingen zijn gedaan in hun omgeving. Dit kan helpen bij het inzichtelijk maken van de risico’s in een bepaald gebied. De kaart is anoniem, wat betekent dat geen persoonlijke gegevens worden gedeeld, maar wel de locatie van de meldingen.

De kaart laat zien dat funderingsproblemen vooral voorkomen in bekende risicogebieden, zoals veengebieden en kleigebieden. Echter, ook in zandgronden en rivierengebieden zijn funderingsproblemen gemeld. Dit wijst op een toegenomen kwetsbaarheid van huizen op ondiepe funderingen bij lage grondwaterstanden.

Waarom is de kaart belangrijk?

De gemeentelijke risicokaart voor fundering is een waardevolle tool voor huiseigenaren en gemeenten. Het geeft inzicht in de schadeverdeling en kan helpen bij het nemen van preventieve maatregelen. Voor huiseigenaren is het een middel om hun eigen risico in kaart te brengen. Voor gemeenten kan de kaart helpen bij het plannen van beleid en het beoordelen van de prioriteit van hulpverlening aan huiseigenaren met funderingsproblemen.

De kaart is ook een middel voor onderzoek. Het KCAF gebruikt de meldingen om trends en patronen in funderingsproblematiek te bestuderen. Dit leidt tot een beter begrip van de oorzaken en de effecten van droogte op de ondergrond, wat op de lange termijn kan leiden tot betere bouwpraktijken en preventieve maatregelen.

Invloed van droogte en klimaatverandering

De toegenomen frequentie van droge zomers heeft geleid tot een toename van funderingsproblemen in Nederland. De extreem lage grondwaterstanden als gevolg van droogte zorgen voor zettingen in grondlagen, wat kan leiden tot verzakking van huizen, vooral in klei- en veengebieden.

Droogte en grondwaterstand

De grondwaterstand speelt een cruciale rol in de stabiliteit van funderingen. In veengebieden is de grondwaterstand normaal gesproken hoger, waardoor houten paalfunderingen onder water blijven staan. Bij droogte zakt het grondwaterpeil, waardoor de palen droogvallen en gaan rotten. Ook in kleigebieden kan een lage grondwaterstand leiden tot zettingen, vooral bij ondiepe funderingen. Het gevolg is dat huizen verzakken en scheuren in de muren ontstaan.

De droge zomers van 2018, 2019, 2020 en 2022 hebben geleid tot een sterke toename van het aantal funderingsschademeldingen bij het KCAF. In 2024 volgde ook politieke aandacht, wat de stijging verder versterkte. Media-aandacht en het oprichten van het Fonds voor Duurzaam Funderingsherstel hebben ervoor gezorgd dat meer huiseigenaren durven te melden dat ze last hebben van funderingsproblemen, ondanks eventuele financiële zorgen.

Klimaatverandering en toekomstverwachtingen

Bij het plannen van bouwprojecten en funderingsconstructies is het belangrijk om rekening te houden met klimaatverandering. De verwachting is dat droge zomers vaker voorkomen, wat leidt tot lage grondwaterstanden en verhoogde risico’s op funderingsschade. Daarom is het van belang om funderingsconstructies aan te passen aan de veranderende omstandigheden.

Het Rli (Nederlandse Organisatie voor Regeringsinformatie) en Deltares hebben publicaties gemaakt over de invloed van droogte op funderingen. In de Klimaateffectatlas en Klimaatschadeschatter zijn kaarten opgenomen die funderingsrisico’s tonen, evenals toelichtingen in de vorm van kaartverhalen. Ook zijn er wetenschappelijke publicaties beschikbaar, zoals Costa et al. (2020) en Korff et al. (2023), die de funderingsrisico’s beschrijven.

Herkenning van funderingsproblemen

Het herkennen van funderingsproblemen is belangrijk om schade te voorkomen of op tijd te herstellen. Er zijn duidelijke signalen die aangeven dat er sprake is van funderingsproblemen. Deze signalen zijn:

1. Verzakking en scheefstand

Een van de meest opvallende signalen is verzakking of scheefstand van het huis. Dit komt vooral voor bij huizen met houten funderingspalen of huizen met een ondiepe fundering in veengebieden. In de buurt zijn vaak ook andere woningen met gelijkaardige problemen.

2. Scheuren in de buitengevel

Bij funderingsproblemen zijn de scheuren vaak breder dan de typische haarscheurtjes. De druk op de constructie en de muren wordt steeds groter, waardoor de scheuren breder en langer worden. Deze scheuren zijn vaak georiënteerd van boven naar beneden of diagonaal.

3. Bredere scheuren in binnenmuren en vloeren

Doordat de fundering (gedeeltelijk) verzakt, krijgt de woning en daarmee de muren onvoldoende steun. Op den duur ontstaan er scheuren in binnenmuren en vloeren, die steeds groter worden. Dit geeft aan dat de fundering van het huis mogelijk niet stabiel meer is.

4. Problemen met deuren en ramen

Een minder opvallend signaal is het moeilijk openen of sluiten van deuren en ramen. Dit kan wijzen op veranderingen in de horizontale stand van het huis, die vaak het gevolg zijn van funderingsproblemen.

5. Kelderproblemen

In woningen met kelder is het mogelijk dat de kelder verzakt of dat er waterbinnendringt. Dit kan wijzen op een verzwakte fundering of problemen met de ondergrond.

Hoe te reageren bij funderingsproblemen

Als huiseigenaren vermoedens hebben over funderingsproblemen, is het belangrijk om actie te ondernemen. Dit kan op verschillende manieren gebeuren:

1. Melding bij het KCAF

Het KCAF biedt een landelijk loket waar huiseigenaren meldingen kunnen doen over vermoedelijke funderingsproblemen. De meldingen worden vertrouwelijk verwerkt en anoniem gedeeld op gemeentelijke niveau. Huiseigenaren kunnen via een webformulier een melding maken, waarbij het KCAF binnen 72 uur contact opneemt. Door eventuele drukte kan de reactietijd wat langer zijn.

2. Consultatie bij gemeente

Bij de afdeling Bouw- en Woningtoezicht van de gemeente kunnen huiseigenaren de oorspronkelijke bouwtekening van de woning opvragen. Dit geeft inzicht in het funderingstype en kan helpen bij het inschatten van het risico op funderingsproblemen. Daarnaast kunnen huiseigenaren hier ook informatie krijgen over grondwaterstanden, wat vooral van belang is als het huis een houten paalfundering heeft.

3. Onderzoek door professioneel beoordelingsbureau

Bij vermoedelijke funderingsproblemen is het verstandig om een beoordeling door een professional te laten doen. Een beoordelingsbureau of funderingsadviseur kan onderzoek doen naar de staat van de fundering en eventuele maatregelen voorstellen. Dit is vooral belangrijk bij het nemen van maatregelen voor herstel of preventie.

4. Aanvragen van ondersteuning via het Fonds voor Duurzaam Funderingsherstel

Het Fonds voor Duurzaam Funderingsherstel biedt ondersteuning aan huiseigenaren die last hebben van funderingsproblemen. Huiseigenaren kunnen hier aanspraak maken op subsidies voor herstelmaatregelen. Het is belangrijk om hierbij vroegtijdig actie te ondernemen, zodat schade kan worden voorkomen of hersteld.

Aanpak en preventie

Het aanpakken van funderingsproblemen is belangrijk om schade te voorkomen of te beperken. Er zijn verschillende manieren waarop funderingsproblemen kunnen worden aangepakt, afhankelijk van de oorzaak en het type fundering.

1. Herstel van houten paalfunderingen

Bij houten paalfunderingen is het doel om de palen onder water te houden, zodat houtrot niet kan optreden. Dit kan gedaan worden door:

Grondwaterstand verhogen: Door het injecteren van water in de ondergrond of het aanleggen van een waterafvoersysteem.
Vervanging van rotte palen: De rotte palen worden vervangen door sterkere palen, zoals beton- of stalen palen.
Versterken van de fundering: De fundering kan versterkt worden door extra palen aan te brengen of de bestaande fundering te versterken met nieuwe materialen.

2. Herstel van ondiepe funderingen

Bij ondiepe funderingen is het doel om de fundering te stabiliseren en te voorkomen dat het huis verder verzakt. Dit kan gedaan worden door:

Injecteren van stabiliserende materialen: Door het injecteren van cement of andere stabiliserende materialen in de ondergrond.
Aanbrengen van extra funderingspalen: Extra palen kunnen aangebracht worden om de fundering te versterken.
Verhogen van grondwaterstand: Ook bij ondiepe funderingen is het belangrijk om de grondwaterstand te verhogen om zettingen te voorkomen.

3. Preventie

Naast herstelmaatregelen is het belangrijk om preventieve maatregelen te nemen om funderingsproblemen in de toekomst te voorkomen. Dit kan gedaan worden door:

Aanpassing van bouwpraktijken: Funderingsconstructies moeten aangepast worden aan de veranderende omstandigheden, zoals klimaatverandering en lage grondwaterstanden.
Monitoring van grondwaterstanden: Het is belangrijk om de grondwaterstanden te monitoren en eventueel aan te passen.
Informatie en educatie: Huiseigenaren moeten geïnformeerd worden over de risico’s en hoe ze deze kunnen herkennen en aanpakken.

Conclusie

Funderingsproblemen zijn een toenemend onderwerp van zorg in Nederland, vooral door klimaatverandering en lage grondwaterstanden. Een van de belangrijkste hulpmiddelen voor huiseigenaren en professionals in de bouw is de gemeentelijke risicokaart voor fundering. Deze kaarten geven inzicht in de risico’s per gemeente en helpen bij het plannen van preventieve en herstelmaatregelen.

De toegenomen aandacht voor funderingsproblemen is ook zichtbaar in de schadeverdeling, waarbij funderingsproblemen niet alleen voorkomen in veen- en kleigebieden, maar ook in zandgronden en rivierengebieden. Het is belangrijk dat huiseigenaren weten hoe hun huis is gefundeerd en of er een risico is op funderingsproblemen. Signalen zoals scheuren in de muren, verzakking en scheefstand zijn duidelijke indicaties voor funderingsproblemen.

De aanpak van funderingsproblemen kan gedaan worden via herstelmaatregelen, zoals het herstellen van houten paalfunderingen of het versterken van ondiepe funderingen. Ook is het belangrijk om preventieve maatregelen te nemen, zoals het aanpassen van bouwpraktijken en het monitoren van grondwaterstanden. Huiseigenaren die vermoedens hebben over funderingsproblemen kunnen terecht bij het KCAF of hun gemeente voor verdere beoordeling en ondersteuning.