Gemetselde fundering: kenmerken, voordelen, risico’s en herstelopties

Een gemetselde fundering is een historisch gebruikte constructiemethode die in het verleden veel voorkwam in de Nederlandse bouw, met name in gebouwen uit de 20e eeuw. Deze fundering bestaat uit metselstenen of metselblokken, vaak klinker- of kalkzandstenen, die in meerdere lagen zijn opgebouwd. Het doel van deze methode is om de belasting van het gebouw gelijkmatig over een brede strook grond te verdelen. Omdat de fundering direct op de ondergrond rust, is deze methode gevoelig voor veranderingen in de bodem, zoals bodemdaling of veranderende grondwaterstanden.

Voor woningeigenaren en bouwprofessionals is het essentieel om de kenmerken, voordelen en potentiële problemen van een gemetselde fundering goed te begrijpen. In dit artikel leggen we de werking van deze funderingstypen uit, bespreken we de voordelen en nadelen, en geven we aan hoe eventuele problemen hersteld kunnen worden.

Wat is een gemetselde fundering?

Een gemetselde fundering is een traditionele constructiemethode waarbij metselwerk als ondergrondse dragende constructie wordt gebruikt. Deze methode is vooral gebruikelijk in oudere woningen en historische gebouwen. Het metselwerk bestaat meestal uit klinker- of kalkzandstenen die in meerdere lagen zijn opgebouwd. Een typisch kenmerk van deze methode is dat de metselstenen aan beide zijden iets verschoven zijn (zo’n ¼ steen), waardoor de fundering extra stevig is en minder gevoelig is voor schuifspanningen.

De fundering verdeelt de belasting van het gebouw over een breed oppervlak, wat zorgt voor een relatief stabiele basis. De breedte van de fundering wordt vaak bepaald aan de hand van vuistregels. Zo wordt vaak aangenomen dat de breedte van de fundering twee tot drie keer zo groot is als de dikte van de bovenliggende muren. Deze vuistregels zijn eenvoudig toe te passen, maar het is belangrijk te weten dat het hierbij niet gaat om een wetenschappelijk onderbouwde methode. Bij grotere belastingen of een relatief lage toelaatbare gronddruk kan het gebruik van deze vuistregels leiden tot onvoldoende ondersteuning, wat op termijn kan resulteren in verzakkingen of scheuren.

Traditionele methode

Fundering op metselwerk is een bewezen methode die al jaren in Nederland wordt gebruikt. Omdat deze methode al decennia in gebruik is, zijn er veel ervaringen en kennis over hoe het systeem werkt en wat de eventuele problemen kunnen zijn. Deze kennis maakt het mogelijk om eventuele problemen met de fundering sneller en effectiever te herkennen en te herstellen.

Voordelen van een gemetselde fundering

De gemetselde fundering biedt een aantal voordelen die bijdragen aan het eenvoudiger herkennen en herstellen van eventuele problemen. Deze voordelen zijn onder meer:

1. Mogelijkheid tot herstel

Oudere funderingen op metselwerk kunnen vaak worden hersteld of versterkt. Bijvoorbeeld door het aanleggen van een extra laag metselwerk of het gebruik van moderne technieken om de stabiliteit te verbeteren. In tegenstelling tot fundering op palen of plaatfundering is een fundering op metselwerk vaak (deels) zichtbaar, wat betekent dat eventuele problemen makkelijker te herkennen zijn.

2. Visuele inspectie mogelijk

Een belangrijk voordeel van een gemetselde fundering is dat deze vaak zichtbaar is, waardoor visuele inspecties en metingen met een waterpas kunnen worden uitgevoerd om eventuele verzakkingen of schuifspanningen op te sporen. Dit maakt het voor woningeigenaren of professionals relatief eenvoudig om signalen van problemen in de fundering op te merken.

3. Minder invasief

Bij het onderhoud of herstel van fundering op metselwerk is het vaak niet nodig om de hele ondergrond te veranderen of uit te graven. Dit maakt de methode minder invasief vergeleken met andere funderingssystemen. Bijvoorbeeld bij strokenfundering of plaatfundering is het vaak nodig om aanzienlijke delen van de ondergrond te veranderen, wat kan leiden tot langere werktijden en hogere kosten.

Nadelen van een gemetselde fundering

Hoewel een gemetselde fundering een bewezen en traditionele methode is, heeft deze ook een aantal nadelen die belangrijk zijn om te begrijpen.

1. Gevoelig voor bodemdaling

Omdat fundering op metselwerk direct op de ondergrond rust, is het gevoeliger voor veranderingen in de bodem. In veen- of klei-gebieden kan bodemdaling leiden tot scheuren in muren of verzakkingen. Deze problemen kunnen zich langzaam ontwikkelen, maar hebben op de lange termijn een negatieve invloed op de structuur van het gebouw.

2. Veranderingen in grondwaterstand

Veranderingen in de grondwaterstand hebben een grote invloed op de stabiliteit van fundering op metselwerk. Bij droogte kan de grond krimpen, waardoor de fundering niet langer gelijkmatig steunt. Bij regentijd kan de grond juist uitdijen, wat tot scheefstand of instabiliteit kan leiden. Deze cyclische veranderingen kunnen in de loop van jaren leiden tot grotere problemen.

3. Klimaatverandering

Klimaatverandering is een belangrijke factor bij het opsporen en beheersen van funderingsproblemen. Door verhoogde temperaturen en extreme weerpatronen (zoals droogte of zware regen) veranderen de eigenschappen van de ondergrond. Dit kan zorgen voor onvoorspelbare drukverdeling op de fundering, wat tot schade kan leiden.

4. Oude materiaal en techniek

Oudere metselstenen kunnen in de loop der jaren verslechteren, waardoor de draagkracht vermindert. Dit kan leiden tot scheuren in muren of instabiliteit in het gebouw. Bovendien zijn de technieken waarin deze funderingen zijn aangebracht, vaak niet meer in overeenstemming met huidige bouwstandaarden.

Risico’s en problemen bij fundering op metselwerk

Fundering op metselwerk is niet automatisch problematisch, maar er zijn wel enkele risico’s die woningeigenaren en bouwprofessionals moeten kennen.

1. Verzakkingen en scheuren

Een van de meest voorkomende problemen bij fundering op metselwerk is verzakking. Dit gebeurt wanneer de ondergrond zich verkleint of verhoogt, waardoor de fundering niet gelijkmatig steunt. Oudere metselstenen kunnen in de loop der jaren verslechteren, waardoor de draagkracht vermindert. Dit kan leiden tot scheuren in muren of instabiliteit in het gebouw.

2. Grondwaterveranderingen

Veranderingen in de grondwaterstand hebben een grote invloed op de stabiliteit van fundering op metselwerk. Bij droogte kan de grond krimpen, waardoor de fundering niet langer gelijkmatig steunt. Bij regentijd kan de grond juist uitdijen, wat tot scheefstand of instabiliteit kan leiden. Deze cyclische veranderingen kunnen in de loop van jaren leiden tot grotere problemen.

3. Klimaatverandering

Klimaatverandering is een belangrijke factor bij het opsporen en beheersen van funderingsproblemen. Door verhoogde temperaturen en extreme weerpatronen (zoals droogte of zware regen) veranderen de eigenschappen van de ondergrond. Dit kan zorgen voor onvoorspelbare drukverdeling op de fundering, wat tot schade kan leiden.

4. Oude materiaal en techniek

Oudere metselstenen kunnen in de loop der jaren verslechteren, waardoor de draagkracht vermindert. Dit kan leiden tot scheuren in muren of instabiliteit in het gebouw. Bovendien zijn de technieken waarin deze funderingen zijn aangebracht, vaak niet meer in overeenstemming met huidige bouwstandaarden.

Herstel van funderingsproblemen

Wanneer problemen met een gemetselde fundering zijn vastgesteld, is het belangrijk om deze tijdsens effectief te herstellen. Er zijn verschillende methoden om funderingsproblemen aan te pakken, afhankelijk van de mate van schade en de oorzaak van de problemen.

1. Visuele inspectie en metingen

Voor een herstelproject is het essentieel om eerst een grondige inspectie van de fundering uit te voeren. Dit kan bijvoorbeeld met een waterpas om eventuele verzakkingen te meten. Ook is het mogelijk om de lintvoeg in het metselwerk en enkele vloervelden te meten om afwijkingen in de structuur van het gebouw in beeld te brengen.

2. Blootleggen en in kaart brengen

Bij een uitgebreid funderingsonderzoek wordt op een aantal plaatsen de fundering blootgelegd, ingemeten en in kaart gebracht. Dit geeft een duidelijk beeld van de staat van de fundering en maakt het mogelijk om gerichte herstelmaatregelen te nemen.

3. Versterking van de fundering

Als de fundering onvoldoende stevig is, kan deze worden versterkt door het aanleggen van een extra laag metselwerk of het gebruik van moderne technieken. In sommige gevallen kan het nodig zijn om de fundering te versterken met beton of andere materialen om de stabiliteit te verbeteren.

4. Grondverbetering

Bij problemen met de ondergrond kan het nodig zijn om de grond te verbeteren. Dit kan bijvoorbeeld door slechte grond te vervangen met zand of door de grond te verdichten. Deze methoden helpen om de draagkracht van de ondergrond te vergroten en zo de stabiliteit van de fundering te verbeteren.

Kwaliteitsborging en onderzoek

Om ervoor te zorgen dat de herstelmaatregelen effectief zijn, is het belangrijk om het funderingsonderzoek volgens de laatste F3O-richtlijnen uit te voeren. Deze richtlijnen zorgen ervoor dat het onderzoek naar funderingen op een consistente en objectieve manier wordt uitgevoerd. Het is verstandig om bij verschillende bedrijven die funderingsonderzoek doen offertes op te vragen. Dit maakt het mogelijk om een keuze te maken op basis van kwaliteit, prijs en ervaring.

Bij het uitvoeren van een funderingsonderzoek zijn er meerdere stappen die worden doorlopen. Eerst wordt een quickscan uitgevoerd om te bepalen of er sprake is van funderingsproblemen. Als dit het geval is, wordt een uitgebreider onderzoek uitgevoerd. Tijdens dit onderzoek worden de lintvoeg in het metselwerk en enkele vloervelden nagemeten met een waterpas om eventuele verzakkingen sinds de oorspronkelijke bouw in beeld te krijgen. Vervolgens wordt op een aantal plaatsen de fundering blootgelegd, ingemeten en in kaart gebracht. Bij houten funderingen worden monsters genomen om de hardheid van het houd te bepalen en om te achterhalen of er schimmel of bacteriële aantasting in het hout zit.

Samenwerking bij funderingsherstel

Bij funderingsherstelprojecten in rijtjeswoningen of appartementencomplexen is het belangrijk om samen te werken met andere eigenaren. Het is verstandig om van tevoren af te spreken hoe de kosten van het herstelproject worden verdeeld. Dit kan bijvoorbeeld op basis van de grootte van de huizen of volgens de regels van de Vereniging van Eigenaren (VvE). Het is ook belangrijk om samen met andere eigenaren (en eventueel een expert) een keuze te maken uit de ontvangen offertes.

Conclusie

Een gemetselde fundering is een traditionele bouwtechniek die in het verleden vaak werd gebruikt in Nederlandse woningen. Deze fundering bestaat uit metselstenen of metselblokken die in meerdere lagen zijn opgebouwd. Ondanks de voordelen van deze methode, zoals de mogelijkheid tot herstel en visuele inspectie, zijn er ook een aantal nadelen die belangrijk zijn om te begrijpen. Omdat de fundering direct op de ondergrond rust, is deze gevoeliger voor veranderingen in de bodem, zoals bodemdaling of veranderende grondwaterstanden.

Voor woningeigenaren en bouwprofessionals is het essentieel om de kenmerken, voordelen en nadelen van een gemetselde fundering goed te begrijpen. Wanneer problemen met de fundering zijn vastgesteld, is het belangrijk om deze tijdsens effectief te herstellen. Er zijn verschillende methoden om funderingsproblemen aan te pakken, afhankelijk van de mate van schade en de oorzaak van de problemen.

In het kader van funderingsherstel is het belangrijk om het onderzoek volgens de laatste F3O-richtlijnen uit te voeren. Het is verstandig om bij verschillende bedrijven die funderingsonderzoek doen offertes op te vragen. Bij funderingsherstelprojecten in rijtjeswoningen of appartementencomplexen is het belangrijk om samen te werken met andere eigenaren en af te spreken hoe de kosten worden verdeeld.

In conclusie is een gemetselde fundering een bewezen en traditionele methode die, bij goed onderhoud en herstel, nog jarenlang bruikbaar kan zijn. Het is echter belangrijk om de risico’s en problemen van deze methode te begrijpen en tijdsens effectief te handelen wanneer problemen zich voordoen.

Bronnen

1. Fundering op metselwerk: belangrijke aandachtspunten voor woningeigenaren en bouwprofessionals
2. Fundering: soorten en toepassingen
3. Fundering: begrippen en technieken
4. Fundering herstellen: stappenplan en methoden