Funderingsherstel: Oorzaken, Methodieken en Uitvoering van Gemetselde Funderingen

Published by Redactie on juli 24, 2025 | Category fundering

Inleiding

Een stabiele fundering is essentieel voor de duurzaamheid en veiligheid van een gebouw. Funderingsproblemen kunnen op verschillende manieren ontstaan, variërend van ouderdom en materialen tot veranderingen in belasting en bodemomstandigheden. Bij oude gebouwen is het vaak de gevallen dat de oorspronkelijke fundering niet meer voldoet aan huidige eisen of dat veranderingen in de omgeving hebben geleid tot schade. Dit artikel richt zich op de herstelmethodiek van gemetselde funderingen, met een focus op oorzaken van schade, hersteltechnieken en de praktische uitvoering van funderingsherstel. De informatie is gebaseerd op praktijkgerichte onderzoeksmethoden en richtlijnen die in het kader van funderingsherstel van toepassing zijn.

Oorzaken van Funderingsproblemen bij Gemetselde Funderingen

Funderingsproblemen kunnen ontstaan door diverse factoren die het gedrag van zowel de fundering als de ondergrond beïnvloeden. In de context van gemetselde funderingen, vooral in oude gebouwen, spelen de volgende factoren een rol:

1. Materialverval

In oude panden wordt vaak gebruikgemaakt van kalkspecie in de funderingsmetselwerken, wat minder bestand is tegen de tand des tijds dan de huidige cementspecie. Dit leidt in de loop van tijd tot verval van het funderingsmateriaal, zoals beschreven in bron [1]. De chemische samenstelling van kalkspecie is minder bestand tegen vocht en chemische invloeden dan cementspecie. Bovendien kunnen verontreinigingen in de grond of het grondwater leiden tot chemische reacties met het funderingsmateriaal, wat het verval versnelt.

2. Onvoldoende Spreiding van Puntbelasting

Een veelvoorkomende oorzaak van schade is het onvoldoende spreiden van puntbelasting over voldoende funderingsoppervlak. Dit probleem treedt vaak op bij lichtere grondlagen, die minder draagkrachtig zijn. Bij brede ramen of grote muuropeningen kan het funderingsmetselwerk scheuren onder de druk van de bovenbouw. In dergelijke gevallen wordt vaak aangeraden om gewapende betonbalken aan te brengen aan weerszijden van de muur, zoals aangegeven in bron [1]. Deze balken moeten zorgvuldig worden gewapend en gestort om de structuur te versterken.

3. Veranderingen in Belasting

Een fundering kan ook schade oplopen als het gebouw meer belasting ondergaat dan oorspronkelijk was bedoeld. Dit kan het gevolg zijn van veranderingen in het gebouw zelf, zoals het opbouwen van een extra verdieping, verandering in gebruik (bijvoorbeeld van wonen naar pakhuis) of wijziging van de dragende structuur. In dergelijke gevallen kan de fundering te weinig reserve hebben om de extra belasting te dragen, wat kan leiden tot zettingen of hoekverdraaiingen in de bovenbouw. Dit is beschreven in bron [1], waarin wordt aangegeven dat bij funderingen op palen onvoldoende draagvermogen kan leiden tot extra zettingen en scheurvorming.

4. Afbuigende Bodemomstandigheden

Bij funderingsherstel is het ook essentieel om rekening te houden met afwijkende bodemomstandigheden. Drie basisoorzaken van funderingsschade die hierbij een rol spelen zijn:

Bodemafwijking (bijvoorbeeld door afbraak of verandering in het landschap)
Ongelijke aanlegdiepte van funderingen, waarbij de hogere fundering op een minder vaste laag is aangelegd, wat kan leiden tot ongelijke zetting en scheurvorming (zie figuur A 46-92 in bron [1])
Grondmechanische draagkracht, die bepalend is voor de stabiliteit van de fundering

Bij gedeeltelijk onderkelderde gebouwen kan het verschil in zetting tussen de keldervloer en de hogere fundering leiden tot scheurvorming. De kelder is vaak op een draagkrachtige laag gefundeerd, terwijl de hogere fundering meer zetting ondergaat. Dit verschijnsel kan zichtbaar worden in de bovenbouw, zoals in de vorm van scheuren in muren of deuren die niet meer goed sluiten.

Methodieken voor Funderingsherstel

Afhankelijk van het type fundering en de oorzaak van het gebrek, zijn er diverse methodieken voor funderingsherstel. Het kiezen van de juiste methode hangt af van factoren zoals de bodemopbouw, de type fundering, en de oorzaak van de schade, zoals aangegeven in bron [1]. Niet elke methode is geschikt voor elk type fundering of bodemstructuur, en het is belangrijk om de oorzaak van het gebrek te kennen voor een effectieve herstelstrategie.

1. Aanbrengen van Gewapende Betonbalken

Bij funderingsproblemen bij brede ramen of grote muuropeningen is het aanbrengen van gewapende betonbalken een veelvoorkomende hersteltechniek. Deze balken worden aan weerszijden van de muur geplaatst en dienen als extra steun voor de bovenbouw. De balken moeten zorgvuldig worden gewapend en gestort om de structuur te versterken. Deze methode is vooral geschikt bij gemetselde funderingen waar de muren zwaar belast worden door de bovenbouw.

2. Herstel van Houten Funderingen

In sommige gevallen wordt gebruikgemaakt van houten funderingen, zoals bij oude gebouwen in stads- of dorpscentra. Ook deze funderingen kunnen schade oplopen, bijvoorbeeld door veroudering, verontreiniging van grondwater, of overbelasting. In dergelijke gevallen kan het funderingshout mechanisch beschadigd raken, wat leidt tot verlies van sterkte. In het kader van funderingsherstel kan gebruik worden gemaakt van NEN-EN 1995 (Eurocode 5) om te waarborgen dat de houtspanningen in de fundering permanent onder de langeduursterkte blijven, zoals beschreven in bron [1].

3. Aanleg van Nieuwe Funderingsconstructies

Bij ernstige funderingsproblemen kan het nodig zijn om een nieuwe funderingsconstructie aan te leggen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij een uitbouw of bij een volledige verbouwing waarbij de bestaande fundering niet geschikt is voor de nieuwe belasting. In dergelijke gevallen kan een plaatfundering of paalfundering aangelegd worden. Het is echter belangrijk om te rekening te houden met zettingverschillen tussen de bestaande en nieuwe fundering. In veel gevallen is het noodzakelijk om de uitbouw constructief los te houden van de bestaande fundering om mogelijke schade te voorkomen.

4. Versterking van Bestaande Funderingen

Bij lichte schade of zettingproblemen kan het ook mogelijk zijn om de bestaande fundering te versterken zonder volledig nieuwe funderingen aan te leggen. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door injectiematerialen aan te brengen om de fundering te verstevigen of door aanvullende paalconstructies in het metselwerk te plaatsen. Deze methoden zijn vaak geschikt voor gemetselde funderingen en kunnen uitgevoerd worden door lokale aannemers of specialistische funderingsbedrijven, zoals aangegeven in bron [1].

Uitvoering van Funderingsherstel

Het uitvoeren van funderingsherstel is een complex proces dat zorgvuldig moet worden gepland en uitgevoerd. Hieronder worden de belangrijkste stappen beschreven:

1. Quickscan en Onderzoek

Voor elk funderingsherstelproject is het verstandig om eerst een quickscan uit te voeren om te bepalen of er sprake is van funderingsproblemen. Bij een positief resultaat van de quickscan kan een uitgebreid funderingsonderzoek worden ingezet. Dit onderzoek moet conform de laatste F3O-richtlijnen worden uitgevoerd om objectieve en consistente resultaten te verkrijgen, zoals aangegeven in bron [2].

Tijdens het onderzoek worden de lintvoegen in het metselwerk en enkele vloervelden gemeten met een waterpas om eventuele verzakkingen in kaart te brengen. Vervolgens worden op een aantal plaatsen de funderingen blootgelegd, ingemeten en in kaart gebracht. Bij houten funderingen worden monsters genomen om de hardheid van het hout te bepalen en eventuele schimmel- of bacteriële aantasting te detecteren.

Het is belangrijk om offertes aan te vragen bij verschillende bedrijven die funderingsonderzoek uitvoeren, vooral bij rijtjeshuizen of appartementencomplexen, waar de bouweenheid als geheel moet worden geëvalueerd. Samen met andere eigenaren (en eventueel een expert) kan een keuze gemaakt worden uit de ontvangen offertes. Het is verstandig om van tevoren af te spreken hoe de kosten worden verdeeld, bijvoorbeeld op basis van de grootte van de huizen of volgens de regels van de Vereniging van Eigenaren (VvE).

2. Analyse van Oorzaken en Aanvullend Onderzoek

Als de eerste onderzoeken geen duidelijke oorzaken van funderingsproblemen opleveren, is het nodig om aanvullend onderzoek uit te voeren. Dit kan bestaan uit een grondonderzoek of een draagkrachtonderzoek, waarbij bijvoorbeeld de fundering wordt proefbelast om de draagkracht te bepalen. In dergelijke gevallen dient rekening te worden gehouden met de effecten van het aanbrengen van de fundering op de conusweerstand, zoals beschreven in bron [1].

Wanneer de draagkracht van de fundering op basis van nieuwe sonderingen wordt bepaald, kan het gebeuren dat de conusweerstand hoger is geworden als gevolg van het aanbrengen of inheien van palen. Dit kan leiden tot overdimensionering van de fundering, wat niet wenselijk is. Daarom is het belangrijk om dit effect in overweging te nemen bij het bepalen van de draagkracht.

3. Aanpassing van Fundering aan Huidige Belasting

Bij funderingsherstel is het vaak nodig om de fundering aan te passen aan de huidige belasting. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij een verbouwing of uitbouw, waarbij de fundering extra belasting moet dragen. In dergelijke gevallen moet worden beoordeeld of de bestaande fundering de extra belasting kan dragen of of er extra maatregelen nodig zijn.

Bij funderingen op palen kan het bijvoorbeeld voorkomen dat de extra belasting leidt tot extra zettingen van de paalkop, waardoor hoekverdraaiingen in de bovenbouw ontstaan. In het ergste geval kan het tot een grondmechanisch bezwijken van de grondslag komen, wat ernstige schade kan opleveren, zoals beschreven in bron [1].

4. Uitvoering van Herstelmaatregelen

Zodra de oorzaak van het funderingsprobleem is geïdentificeerd en een herstelplan is opgesteld, kan het herstelwerkzaamheden beginnen. De keuze van de hersteltechniek hangt af van de natuur van het probleem en de type fundering. Hieronder worden enkele veelvoorkomende herstelmaatregelen beschreven:

Aanbrengen van gewapende betonbalken bij gemetselde funderingen met scheuren of instorting
Injectie van stabilisatiematerialen om losse grond of funderingsmateriaal te verstevigen
Aanleg van nieuwe paalfunderingen bij houten funderingen met verlies van sterkte
Uitbreiding van funderingsoppervlak om puntbelasting beter te spreiden

Bij alle herstelmaatregelen is het belangrijk om te rekening te houden met eventuele zettingsverschillen tussen de bestaande en nieuwe fundering. Dit kan leiden tot scheuren in de bovenbouw of andere schade. Daarom is het aan te bevelen om voor elk geval slechts één herstelmethodiek toe te passen, zoals aangegeven in bron [1].

Conclusie

Funderingsherstel is een complex proces dat zorgvuldig moet worden gepland en uitgevoerd. Bij gemetselde funderingen spelen factoren zoals materialverval, veranderingen in belasting, afbuigende bodemomstandigheden en ongelijke zetting een rol in de oorzaak van funderingsproblemen. Het kiezen van de juiste hersteltechniek hangt af van de oorzaak van het gebrek, de type fundering en de bodemopbouw. In veel gevallen is het nodig om aanvullend onderzoek uit te voeren om de draagkracht van de fundering te bepalen en eventuele zettingsverschillen in overweging te nemen.

Tijdens de uitvoering van funderingsherstel is het belangrijk om te rekening te houden met praktische aspecten zoals de verdeling van kosten, de selectie van aannemers en de compliance met huidige richtlijnen. Door een goed gepland en uitgevoerd herstelproject kan een gebouw worden versterkt en de levensduur ervan worden verlengd.