Geschiedenis en Technologie van Funderingen op Staal: Van Onrustige Ondergrond Tot Moderne Oplossingen

Published by Redactie on juli 24, 2025 | Category fundering

De bouwkunde en funderingstechniek zijn rijke disciplines met een lange geschiedenis, waarin de technieken en materialen zich door de tijd heen hebben ontwikkeld. De term fundering op staal is hierin een veel voorkomend begrip, dat echter vaak misverstand oproept. Deze term verwijst niet naar een fundering die letterlijk op staal rust, maar naar een bepaalde funderingsmethode die historisch en technisch verankerd is in de bouwpraktijk van vroeger. In dit artikel wordt ingegaan op de geschiedenis, de technologie en de toepassing van funderingen op staal, met een speciale focus op de historische context, zoals het gebruik in steden zoals Gouda, en de ontwikkelingen die hebben geleid tot de moderne funderingstechnieken die vandaag de dag gebruikt worden.

De Oorsprong van de Term 'Fundering op Staal'

De term fundering op staal is niet eenduidig gedefinieerd en heeft een historische afkomst die niet altijd duidelijk is. In tegenstelling tot wat de naam doet vermoeden, gaat het hier niet om een fundering die op een ondergrond van staal rust, maar om een verzamelnaam voor verschillende vormen van ondiepe funderingen. Deze funderingen zijn direct op de ondergrond geplaatst, eventueel met een vorm van grondverbetering.

In de huidige bouwkunde is de term goed gedefinieerd. Een moderne fundering op staal bestaat uit sleuven waarin een kantplank is geplaatst, waartussen wapening ligt. Vervolgens wordt beton gestort, en de funderingsmuren worden opgemetseld tot de onderkant van de vloer, wat leidt tot een zogenaamde stroken fundering. Deze methode is stabiel en goed onderhoudsbaar.

Historisch gezien echter is de term fundering op staal minder duidelijk. Onderzoek laat zien dat deze term diverse vormen van ondiepe funderingen omvat, waaronder gemetselde bakstenen poeren, betonnen poeren, wijnvaten, verticaal geplaatste houten takken (slieten) en houten ondervloeren. Deze diversiteit leidt tot onduidelijkheid en misvattingen over wat precies onder de term valt. Het begrip is dus eerder een verzamelterm voor verschillende soorten funderingen dan een specifieke techniek. Daarnaast leidt de term soms tot verkeerde interpretaties, omdat het suggereert dat het een fundering op het materiaal staal betreft.

Funderingen in Historische Steden: Gouda als Voorbeeld

Een bekend voorbeeld van de toepassing van funderingen op staal is te vinden in de historische stad Gouda. Deze stad is gelegen op een veenbodem, wat betekent dat de bodem historisch gezien continu is inklinkt. De meeste woningen en gebouwen uit de 16e tot de 20e eeuw zijn hier niet op palen gefundeerd, maar op staal of op huiden en zakken. Hierdoor meezakken de funderingen met de bodem, wat leidde tot problemen met de stabiliteit van de gebouwen.

De gemeente Gouda heeft zich al langer met deze kwestie beziggehouden. In het verleden was het waterpeil regelmatig verlaagd om wateroverlast te voorkomen. In de afgelopen decennia is dit echter minder gebeurd, omdat het droogstandprobleem bij houtenpaalfunderingen steeds duidelijker werd. Het maaiveld ligt op sommige plaatsen nu slechts enkele centimeters boven het grachtenpeil, wat betekent dat bij hevige regenbuien snel overlast kan ontstaan.

Om dit probleem aan te pakken, is een coalitie opgericht, waaronder de gemeente Gouda, het KCAF, Hoogheemraadschap van Rijnland, Rijkswaterstaat Water Verkeer en Leefomgeving, en de Technische Universiteit Delft. Deze samenwerking, genaamd Stevige Stad op Slappe Bodem, onderzoekt oplossingen voor bodemdaling. De uitkomsten van deze samenwerking kunnen ook relevant zijn voor andere historische binnensteden, aangezien ook daar vergelijkbare uitdagingen met de bodem zijn.

Historische Funderingsmethoden: Slieten en Heien

De historische toepassing van funderingen op huiden en staal begint met de zogenaamde slietenfunderingen. Slieten zijn korte, dunne houten paaltjes die naast elkaar in de grond werden geslagen. Hierover werden kruislings houten stammetjes gelegd, die werden afgedekt met planken. Op deze basis kon een gebouw worden geplaatst. Een verbetering van deze methode was het aanbrengen van een raamwerk aan de bovenzijde, waarmee de paaltjes bij elkaar werden gehouden. Deze vorm van fundering is een van de oudste vormen van fundering op palen.

Een andere vorm van grondverbetering was het heien. In deze methode werd de ondergrond uitgegraven tot ongeveer 80 cm onder het maaiveld. Vervolgens werd een laag van klei, baksteen en puin aangebracht en aangestampt. Deze methode had als doel om een stabiele basis te creëren die het gewicht van het gebouw kon dragen. In sommige dialecten werd ook gesproken van haien of huien, wat uiteindelijk leidde tot de associatie met huiden in de term fundering op huiden.

De slietenfundering werd in de 13e eeuw al gebruikt bij de bouw van kerken en andere historische gebouwen. De slieten werden door de grond gedreven, wat leidde tot een vorm van grondverdichting. De paaltjes plakten echter aan de omringende grond, wat hun draagkracht verhoogde, maar ook maakte dat ze gemakkelijk konden wijken. Dit leidde tot vervormingen in het metselwerk, wat problematisch kon zijn.

Evolutie van de Funderingstechniek

Voor de moderne funderingstechniek was er in de vroege geschiedenis gebruik gemaakt van houten vlotten. Deze vlotten bestonden uit meerdere lagen van houten balken die kruislings gestapeld werden. Deze methode verdeelde het gewicht van het huis beter over de ondergrond, waardoor de kans op instorting kleiner werd. Echter, deze methode had zijn beperkingen, omdat de moerassige ondergrond niet voldoende gewicht kon dragen.

In 1275 begon men met een nieuwe methode: het heien. Er werden grote bundels van boomstammen, genaamd slieten, de grond in getrokken met trekheien. Deze slieten drukten de ondergrond aan en creëerden zo een stabielere basis. In de 16e eeuw werd de funderingstechniek verder ontwikkeld. De palen werden langer en verder uit elkaar geplaatst, wat meer op de moderne funderingstechniek leek.

In 1907 werd de eerste betonnen paal met ijzer versterkt in de grond geslagen. Een tijdje later volgde de eerste stalen buis. Deze materialen gaven een nieuwe dimensie aan funderingstechniek, omdat ze duurzamer en stabieler waren dan hout. Buiten heimethodes zijn de palen in de afgelopen 50 jaar niet veel veranderd.

De Moderne Funderingstechniek: Beton, Staal en Grondverbetering

In tegenstelling tot de historische funderingsmethoden, is de moderne fundering op staal goed gedefinieerd. Het betreft een ondiepe fundering waarbij constructies zijn geplaatst op de directe ondergrond, eventueel met een vorm van grondverbetering. Dit betekent dat het geen palenfundering is, maar een fundering die direct op de ondergrond rust. Deze methode is goed onderhoudsbaar en geschikt voor gebieden waar de bodem stabiel is.

De funderingsmuren worden gemaakt met een kantplank en wapening, waarna beton wordt gestort en afgewerkt. Vervolgens worden de muren opgemetseld tot de onderkant van de vloer, wat leidt tot een zogenaamde stroken fundering. Deze methode is goed geschikt voor nieuwbouwprojecten en biedt een duurzame en betrouwbare oplossing.

Funderingsbedrijven en de Evolutie van de Industrie

De ontwikkeling van funderingstechniek is niet alleen een kwestie van bouwmaterialen, maar ook van bedrijven die gespecialiseerd zijn in funderingswerk. Een voorbeeld is VSF (Visser & Smit), een bedrijf dat sinds 1900 gevestigd is in Papendrecht en oorspronkelijk gericht was op de nutssector. Vanaf de jaren 50 breidde het bedrijf uit naar hoogspanningslijnen en heimachines.

In de jaren 60 werd een aparte afdeling voor Grond- en Funderingstechnieken opgericht, waarbij de productlijn geleidelijk werd uitgebreid met groutankers, boorpalen, diepwanden, pneumatisch afzinken, grondverdichtingen, injecties en jetgrouten.

Een ander voorbeeld is Van Splunder Heiwerken, dat in 1976 werd opgericht als een funderingsbedrijf gespecialiseerd in zware hei-techniek en civiele staalconstructies. In de jaren 80 werd de staalafdeling van Van Splunder's Aannemingsmij overgenomen, en de naam werd gewijzigd in Van Splunder Funderingstechniek. In januari 2007 fuseerden de funderingsbedrijven binnen VolkerWessels tot Volker Staal en Funderingen bv.

Deze bedrijven spelen een cruciale rol in de ontwikkeling van funderingstechniek. Zij ontwikkelen nieuwe methoden en toepassingen, zoals groutankers en boorpalen, die essentieel zijn voor het bouwen in ongunstige ondergronden.

Toekomstige Uitdagingen en Oplossingen

Ondanks de technologische vooruitgang blijven er uitdagingen in de funderingstechniek. In historische steden zoals Gouda is de bodem nog steeds in beweging, wat problemen oplevert voor de stabiliteit van gebouwen. Het project Stevige Stad op Slappe Bodem is een voorbeeld van hoe samenwerking tussen gemeenten, technische universiteiten en overheden kan leiden tot innovatieve oplossingen.

De uitkomsten van dit project kunnen niet alleen voor Gouda bruikbaar zijn, maar ook voor andere historische binnensteden die met vergelijkbare problemen kampen. De focus ligt op het bestuderen van bodemdaling, grondverdichting en de ontwikkeling van duurzame funderingsoplossingen.

Conclusie

De geschiedenis van funderingen op staal is een rijke en complexe geschiedenis. Van de vroege toepassing van houten vlotten en slieten tot de moderne betonnen en stalen funderingstechnieken, is er een duidelijke evolutie zichtbaar. De term fundering op staal is niet eenduidig gedefinieerd en kan verwarring opleveren, omdat het verwijst naar verschillende vormen van ondiepe funderingen.

In historische steden zoals Gouda zijn funderingen op staal en huiden nog steeds van betekenis, aangezien de bodem historisch gezien inklinkt. De huidige uitdagingen met de bodemstabiliteit en waterpeil zijn onderwerp van onderzoek en innovatie, zoals in het project Stevige Stad op Slappe Bodem. Deze samenwerking tussen verschillende partijen leidt tot oplossingen die ook elders toepasbaar zijn.

Voor zowel woningeigenaars als bouwprofessionals is het belangrijk om te begrijpen hoe funderingen op staal werken en wat de historische context is. Deze kennis helpt bij het maken van beslissingen over renovatie, onderhoud en nieuwbouwprojecten in gebieden met een zwakke ondergrond.