Handmatig graven voor funderingsherstel: Technieken, regels en praktische toepassingen

Published by Redactie on juli 24, 2025 | Category fundering

Inleiding

Funderingsherstel is een essentieel onderdeel van de onderhouds- en renovatiepraktijk in de bouwsector, vooral bij oudere woningen of structuren die schade hebben opgelopen. Handmatig graven speelt een belangrijke rol bij inspecties en herstelmaatregelen, omdat het toelaat om de funderingsconstructie nauwkeurig te inspecteren zonder schade aan het omringende grondmassief of aan de structuur zelf. Tegelijkertijd zijn er regels en technische aspecten die aandacht verdienen bij deze activiteiten, zoals grondwaterbeheersing, burenrecht en de juiste verdichting van grondmateriaal. In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de technieken, regels en toepassingen van handmatig graven in het kader van funderingsherstel, op basis van de beschikbare informatie.

De rol van handmatig graven in funderingsinspecties

Een funderingsinspectie is een van de meest informatieve onderzoeken die kan worden uitgevoerd om de kwaliteit en integriteit van een fundering te beoordelen. Voor de inspectie is het noodzakelijk om een inspectieput te graven, waarbij de funderingsconstructie blootgelegd wordt. Handmatig graven is hierbij vaak de voorkeur, zeker in gevoelige situaties waarbij het grondmassief moet worden beschermd. De diepte van het graafwerk varieert aanzienlijk: van ongeveer 0,8 meter voor funderingen op staal in droog materiaal tot ongeveer 3,5 meter voor paalfunderingen die aangelegd zijn bij een laag polderpeil en later zijn verhoogd.

In het laatste geval, waar een zandophoging is uitgevoerd, is het vaak nodig om een bronbemaling toe te passen om de inspectieput droog te houden. De werkzaamheden die bij een funderingsinspectie worden uitgevoerd, kunnen sterk variëren. Dit kan gaan van het vaststellen van de aanlegdiepte en aanlegbreedte van een fundering op staal tot het nauwkeurig inmeten en fotograferen van houten paalfunderingen met kespen en langshout. In sommige gevallen kan, mits de constructie het toelaat, zelfs een proefbelasting op een paal worden uitgevoerd. Dit alles onderstreept het feit dat de kosten van een funderingsinspectie relatief hoog kunnen zijn in vergelijking met andere onderdelen van funderingsonderzoek.

Funderingsinspecties worden meestal overwogen in situaties waarin snel een duidelijk beeld van de kwaliteit van de fundering moet worden verkregen. Voor de uitvoering van deze inspecties is handmatig graven een essentieel onderdeel van het proces.

Regels en verplichtingen bij handmatig graven

Wanneer het gaat om het uitvoeren van handmatige gravingen voor funderingsherstel, zijn er een aantal juridische en technische regels die aandacht verdienen. Zo is het in Nederland verplicht om bij graven in de grond een Klic-melding aan te vragen. Deze melding dient om schade te voorkomen aan ondergrondse kabels en leidingen. Zelfs bij handmatig graven, waarbij de risico's lager zijn dan bij het gebruik van een graafmachine, is het verstandig om voor zekerheid een Klic-melding te doen, vooral als de diepte van het graven twijfel oproept of als het precieze ligging van ondergrondse installaties niet zeker is.

Daarnaast geldt dat het gebruik van sleufloze technieken, zoals gestuurde boringen of bodemrakketten, ook verplicht is om een Klic-melding aan te vragen. Hoewel deze methoden minder invasief zijn en het mogelijk maken om kabels of leidingen in de grond aan te leggen zonder het grondoppervlak te beschadigen, blijft de verplichte melding gelden. Deze regels zijn van belang om zowel de veiligheid van de werkzaamheden als de bescherming van de omgeving te waarborgen.

Bij de uitvoering van handmatige gravingen is het ook belangrijk om aandacht te besteden aan de juiste verdichting van grondmateriaal. Volgens de lokale regelgeving dient de verdichting in lagen van maximaal 30 centimeter te geschieden, waarbij iedere laag afzonderlijk moet worden afgetrild. Deze aanpak helpt om verzakkingen te voorkomen en de stabiliteit van de ondergrond te behouden. Bovendien dienen bij het herstel de gescheiden grondsoorten of verhardingen in de juiste volgorde teruggebracht te worden om de oorspronkelijke opbouw van het bodemprofiel zoveel mogelijk te herstellen.

Technieken voor funderingsherstel bij handmatig graven

Bij funderingsherstel zijn diverse technieken inzetbaar, afhankelijk van de aard van de schade en de omstandigheden op de bouwlocatie. Een veelvoorkomende methode is het gebruik van geprefabriceerde betonblokken, die kunnen worden ingezet voor het verlagen van funderingen of bij belendende gebouwen waarbij een grotere aanlegdiepte nodig is voor nieuwbouw. Onder de fundering van het belendende pand wordt een gat gegraven dat ruim een meter breed is en zo diep als nodig is. Vervolgens worden de betonblokken gestapeld onder de gevel, waarbij gebruik wordt gemaakt van een hydraulische machine.

De stapeling gebeurt zodanig dat het bovenste blok nog 50 tot 100 mm van de onderzijde van de fundering verwijderd is. Daarna wordt een vijzel in een speciale uitsparing geplaatst. Afhankelijk van het gewicht van het gebouw wordt de vijzel hydraulisch uitgezet, waardoor de gewenste spanning in de ondergrond wordt gereduceerd. Met snel verhardende specie wordt het blok aan weerszijden van de vijzel tegen de onderkant van de fundering aangewerkt. Terwijl de vijzel onder spanning blijft, kan onmiddellijk een nieuw gat gegraven worden, en vervolgens een nieuwe stapel blokken worden geformeerd. De volgende dag is de specie verhard, en kunnen de vijzels worden verwijderd. Het werk wordt afgerond door de laatste uitsparing met specie te vullen of door een prefab betonblokje in krimpvrije specie te plaatsen.

De vijzels worden zo ver uitgezet dat de belendende muur net niet omhoog komt. Dit proces vereist nauwkeurig opmeetwerk en een zorgvuldige aanpak om de stabiliteit van het gebouw te waarborgen.

Uitvoering van ondermetseling en onderstromen

Een andere techniek die in acht kan worden genomen bij funderingsherstel is ondermetseling of onderstromen. Deze methoden komen vooral ter sprake bij funderingen op staal. Hierbij wordt onder de bestaande muur bloksgewijs grond weggegraven, slecht metselwerk verwijderd en een nieuw aantal versnijdingen aangebracht. Vervolgens dient onder het bestaande metselwerk een aanstroomlaag aangebracht te worden. Deze techniek is geschikt voor situaties waarin het funderingsmateriaal niet compleet moet worden vervangen, maar waarbij kleine aanpassingen voldoende zijn om de stabiliteit van de fundering te herstellen.

In de praktijk wordt vaak gebruikgemaakt van geprefabriceerde betonplaatjes met aanstroming. Deze worden in een aparte figuur afgebeeld en zijn ontworpen om een snelle en betrouwbare herstelmaatregel te bieden. Een alternatieve uitvoering is het aanbrengen van een gewapende betonfunderingsstrook, die in bloksgewijs gedeelten wordt afgestort. In elk afgestort gedeelte worden laseinden uitgestoken, zodat een verband met het later te storten naastliggende gedeelte kan worden gerealiseerd.

Deze technieken zijn vooral geschikt voor relatief lichte herstelmaatregelen en vereisen in de meeste gevallen een zorgvuldige aanpak bij het handmatig graven en de opmetingen die daarbij worden uitgevoerd.

Risico’s bij graven naast belendingen en bouwputten

Handmatig graven voor funderingsherstel kan ook complicaties opleveren, vooral wanneer de werkzaamheden worden uitgevoerd in de directe omgeving van belendende gebouwen of bouwputten. In dergelijke gevallen kan in het grondmassief van het naburige gebied zodanige vervorming ontstaan dat de fundering van het daarop gelegen pand negatief beïnvloed wordt. Bij funderingen op staal kan het voorkomen dat de fundering ondergraven wordt, haar stabiliteit verliest en wegzakt. Bij paalfunderingen kan negatieve kleef optreden als gevolg van maaiveldzakkingen of kunnen horizontale krachten ontstaan die niet voorzien zijn in de berekening.

Naast de directe stabiliteitsrisico’s kan ook de stabiliteit van het talud van de ontgraving in het geding komen. In het ergste geval kan dit leiden tot een grondverschuiving. Daarnaast kan eventuele bemaling van de bouwput tot problemen met de grondwaterstand leiden. Dit is een belangrijk aspect dat moet worden meegenomen in de planning van funderingsherstelmaatregelen.

Grondwaterbeheersing bij handmatig graven

Een van de belangrijkste aandachtspunten bij funderingsherstel is de beheersing van het grondwater. Bij graven is het een verplichting om geen extra schade te veroorzaken door grondwaterstandverlagingen. In sommige gevallen kan de stand van het grondwater zelf ook een oorzaak zijn van schade, vooral in poldergebieden of in stads- en dorpskernen waar de grondwaterstand langdurig of permanent is verlaagd. Voor de eigenaar of beheerder van een gebouw is het dan van belang om de schadeoorzaak op te heffen of, indien dat niet mogelijk is, een verantwoording te vragen of een schadeclaim in te dienen bij de veroorzaker van de verlaagde grondwaterstand of bij de beheerder van het grondwater (gemeente, waterschap).

De uitvoering van handmatige gravingen in zulke omstandigheden vereist een zorgvuldige aanpak. Zoals aangegeven in de bronnen, is in het geval van een zandophoging bij paalfunderingen vaak een bronbemaling nodig om de inspectieput droog te houden. Dit betekent dat grondwaterbeheersing een integraal onderdeel is van het proces en moet worden meegenomen in de planning van funderingsherstel.

Recycling en gebruik van funderingsmateriaal

Bij funderingsherstel kan het materiaal dat tijdens de gravingen wordt verwijderd, in sommige gevallen worden hergebruikt. Dit is echter alleen mogelijk als het materiaal geen hoogovenslakken bevat. Bovendien dient het funderingsmateriaal gescheiden van zand te worden ontgraven en opnieuw in dezelfde volgorde teruggebracht. Indien het funderingsmateriaal bestond uit hoogovenslakken, moet in plaats daarvan menggranulaat worden gebruikt als nieuw funderingsmateriaal.

Het tijdelijk opslaan van sleufmateriaal langs de sleuf is niet altijd mogelijk. In dergelijke gevallen is het noodzakelijk om in overleg met de toezichthouder van de gemeente een alternatieve locatie te bepalen. Het hergebruik van funderingsmateriaal kan enerzijds leiden tot kostenbesparing, maar vereist anderzijds een zorgvuldige aanpak om de kwaliteit van de herstelmaatregelen te waarborgen.

Conclusie

Handmatig graven speelt een essentiële rol in funderingsherstel, zowel bij inspecties als bij herstelmaatregelen. De technieken die beschikbaar zijn, variëren van het gebruik van geprefabriceerde betonblokken tot het uitvoeren van ondermetselingen en onderstromen. Bij de uitvoering van deze werkzaamheden is het van belang om rekening te houden met de juiste verdichting van grondmateriaal, de beheersing van het grondwater en de juiste regelgeving. Het handmatig graven van funderingmateriaal vereist bovendien een zorgvuldige aanpak, niet alleen vanwege de technische uitdagingen, maar ook vanwege de juridische en milieuaspecten die betrokken zijn bij dergelijke activiteiten.

Zowel voor particulieren als voor professionele bouwbedrijven is het belangrijk om zich goed te informeren over de beschikbare technieken en regels bij funderingsherstel. Handmatig graven kan in veel gevallen een efficiënte en betrouwbare methode zijn, maar vereist het wel om aandacht te besteden aan de detailaspecten van het proces, van de planning tot de uitvoering.

Bronnen

grave
hand