Grenen funderingspalen: Risico’s, aantasting en maatregelen in Nederland

Published by Redactie on juli 24, 2025 | Category fundering

In Nederland is de funderingsproblematiek, met name in oude stadsdelen en regio’s zoals Amsterdam, Rotterdam, Haarlem, Dordrecht en Schiedam, een urgente kwestie. Veel woningen zijn historisch op houten paalfunderingen gebouwd, waarbij grenenhout een rol heeft gespeeld in de vroege jaren. Sinds 1970 is het gebruik van grenen funderingshout verboden vanwege het hoge risico op biologische aantasting. Toch zijn er nog honderdduizenden grenen funderingspalen in gebruik die nu onder druk staan door veranderende klimatologische omstandigheden, zoals langdurige droogtes en afwisselende natte en droge perioden.

In dit artikel bespreken we de specifieke rol van grenen funderingspalen in de Nederlandse bouwgeschiedenis, de biologische aantasting waaraan ze kwetsbaar zijn, de invloed van klimaatverandering en droogte, en de maatregelen die momenteel worden overwogen om schade te voorkomen of in te dammen.

Wat zijn grenen funderingspalen?

Grenenhout is een houtsoort die vroeger veel werd gebruikt voor funderingspalen, met name in de zuidelijke delen van Nederland. Het hout is goed beschikbaar en redelijk stevig, maar heeft een open celstructuur die het gevoeliger maakt voor biologische aantasting. Deze open structuur faciliteert namelijk de doorstroming van water, wat essentieel is voor de activiteit van bacteriën die hout aantasten onder water.

De aantasting van grenen funderingspalen door bacteriën is een proces dat onder water plaatsvindt. Het fenomeon is ook bekend als "palenpest", een term die echter verkeerd is, want het gaat niet om een infectie zoals bij planten of dieren, maar om een biologische aantasting die al eeuwenlang aanwezig is. Het verschijnsel treedt vooral op in oude woningen die voor 1970 zijn gebouwd.

Deze aantasting kan leiden tot een geleidelijke verlies van draagkracht, wat op den duur kan resulteren in verzakkingen, scheuren in muren en andere structurele schades. Het probleem wordt vooral zichtbaar wanneer de aantasting zich in de bovenste delen van de paal heeft ontwikkeld, waar de paal onder water staat en het proces zich voortzet.

Biologische aantasting van grenen funderingspalen

Een van de belangrijkste aandachtspunten bij grenen funderingspalen is de bacteriële aantasting die onder water plaatsvindt. Dit proces is bijzonder actief bij grenenhout, vanwege de open celstructuur die waterdoorstroming mogelijk maakt. Deze stroming is essentieel voor de bacteriële activiteit.

Palenpest: wat is het werkelijk?

Ondanks dat de term "palenpest" vaak wordt gebruikt, is het niet een ziekte of infectie die zich verspreidt, maar een biologisch proces dat alleen optreedt onder bepaalde omstandigheden. De bacteriën die hout aantasten zijn overal aanwezig in het milieu, maar het proces treedt alleen op wanneer de omstandigheden gunstig zijn: een constante aanwezigheid van water, een bepaalde temperatuur en een geschikte houtsoort.

De aantasting is meestal beperkt tot een laagje van enkele millimeters, maar bij gevoelige houtsoorten zoals grenen kan het proces zich voortzetten gedurende decennia. In sommige gevallen kan de aantasting tot een diepte van tientallen centimeters leiden, wat uiteindelijk leidt tot een volledige verlies van draagkracht.

Waarom is grenenhout zo gevoelig?

Grenenhout is gevoeliger dan andere houtsoorten, zoals eik of esdoorn, die vaker werden gebruikt voor paalfunderingen. De open celstructuur van grenenhout zorgt ervoor dat water makkelijk door de paal kan stromen, wat bacteriën de mogelijkheid biedt om zich te ontwikkelen en het hout aan te tasten. Ondanks de verbod op het gebruik van grenenhout sinds 1970 zijn er nog honderdduizenden grenen funderingspalen in gebruik in oude stadsdelen.

Onderzoek naar conserveringsmethoden

Het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) en Stichting Hout Research (SHR) onderzoeken momenteel mogelijke methoden om bacteriële aantasting van houten funderingspalen te voorkomen of in te dammen. De centrale aanpak houdt in het verhinderen van waterdoorstroming in de paal, bijvoorbeeld door het afsluiten van de paalkop. Hierbij wordt gekeken naar praktische methoden die geschikt zijn voor inzet op de langere termijn en die relatief goedkoop zijn om te implementeren.

Een eerste pilotproject is in 2023 gestart om deze methode in de praktijk te testen. Indien deze aanpak succesvol is, kan het mogelijk zijn om kostbare herstelmaatregelen voor te zijn of in ieder geval uit te stellen. Dit zou een grote financiële en praktische voordeel zijn voor woningeigenaren, gemeenten en andere betrokken partijen.

Klimaatverandering en droogte: een versterkende factor

Naast de intrinsieke kwetsbaarheid van grenen funderingspalen speelt klimaatverandering een rol in de versterking van funderingsproblematiek. In de afgelopen jaren is het aantal droge zomers toegenomen, wat heeft geleid tot dalende grondwaterstanden. Deze droogstand heeft directe gevolgen voor houten funderingspalen, die normaal onder water staan en zo beschermd zijn tegen rotting.

Droogstand en paalrot

Wanneer het grondwaterpeil daalt, komen houten palen boven water te staan. Dit biedt paalrotschimmels een ideale leefomgeving, aangezien schimmels zich snel ontwikkelen in afwisselend natte en droge omstandigheden. Deze rottingprocessen kunnen de levensduur van de paalfundering aanzienlijk verkorten.

Oudere woningen, gebouwd voor 1970, zijn het kwetsbaarst. Deze woningen zijn vaak op houten palen gebouwd, die nu onder druk staan door veranderende weersomstandigheden. In steden als Amsterdam, Rotterdam, Haarlem en Dordrecht, waar het gebruik van houten funderingspalen gemeenschappelijk was, is de funderingsproblematiek daarom extra zichtbaar.

Impact van droogte op de levensduur van funderingen

Volgens Robin Lomulder van Fugro is de impact van droogte op funderingen groter geworden. In regio’s als Noord- en Zuid-Holland, Friesland, Gelderland en Noord-Brabant zijn funderingsproblemen zichtbaar. In deze regio’s is een groot deel van de woningen gebouwd op houten palen, die nu onder druk staan door veranderende klimatologische omstandigheden.

Een droog voorjaar zoals in 2023 zorgt ervoor dat houten palen gemiddeld 1 maand langer droog staan. Dit vermindert de levensduur van de fundering en verhoogt het risico op schade aan woningen. Omdat klimaatverandering het voorkomen van droge perioden versterkt, is het probleem alleen maar groter geworden.

Aanpak van funderingsproblematiek in oude stadsdelen

In steden met funderingsproblematiek zijn meerdere maatregelen in acht genomen om de risico’s in te dammen. In Schiedam bijvoorbeeld is het DIT-systeem (Drainage Infiltratie Transport) in gebruik, dat ook bekend staat als Actief Grondwaterpeilbeheer (AGWP). Dit systeem helpt bij het beheersen van de grondwaterstand, wat van groot belang is voor houten paalfunderingen.

Het DIT-systeem en AGWP

Het DIT-systeem zorgt voor het afvoeren, infiltreren en transporteren van grondwater. Door de grondwaterstand op peil te houden, wordt voorkomen dat houten palen droog komen te staan en gaan rotten. Deze aanpak helpt om de levensduur van funderingen te verlengen en schade aan woningen te voorkomen.

Onderzoeksplicht en regelgeving

In sommige regio’s met funderingsproblematiek is een onderzoeksplicht ingevoerd. Dit betekent dat bij verkoop of verhuur van een woning een funderingsonderzoek moet worden uitgevoerd om eventuele risico’s op te sporen. Het doel is om zowel kopers als huurders op de hoogte te brengen van mogelijke schades of structurele problemen.

Het funderingsonderzoek wordt uitgevoerd door een vakman en helpt bij het kiezen van de juiste funderingsmethode, afhankelijk van de stabiliteit van de ondergrond. In gevallen waarin de ondergrond stabiel genoeg is, kan bijvoorbeeld gekozen worden voor een strokenfundering, die goedkoper en eenvoudiger is dan paalfunderingen.

Verzakkingen en schade aan woningen

De gevolgen van funderingsproblematiek zijn zichtbaar in de vorm van verzakkingen, scheuren in muren, schade aan kozijnen en andere structurele problemen. Deze schade treft vooral oude woningen die zijn gebouwd voor 1970, waarbij de fundering meestal uit houten paalconstructies bestaat.

Verzakkingen

Verzakkingen zijn het gevolg van een ongelijke neerslag van het bouwwerk, wat meestal ontstaat wanneer een deel van de fundering verzwakt of afgebroken is. Dit kan leiden tot scheuren in muren, deuren en vensters die niet goed sluiten, en andere ongemakken voor de bewoner. In ernstige gevallen kan dit ook leiden tot een volledige instorting van het gebouw.

Onderhoud en herstel

Omdat houten funderingspalen vaak niet meer herbouwd kunnen worden, zijn herstelmaatregelen vaak kostbaar en complex. In sommige gevallen is het nodig om het hele gebouw te demonteren en opnieuw te funderen. Dit is niet alleen duur, maar ook onpraktisch en tijdrovend.

Een alternatief is het gebruik van ondergrondse injecties of het versterken van de bestaande fundering. Deze maatregelen zijn minder invasief, maar vereisen wel een gedetailleerd onderzoek en vaak ook het gebruik van professionele hulp.

Conclusie

Grenen funderingspalen zijn een specifieke vorm van houten funderingsconstructies die in de verre geschiedenis veel werden gebruikt, maar tegenwoordig als kwetsbaar worden gezien. De biologische aantasting door bacteriën onder water is een langdurig proces dat geleidelijk tot verlies van draagkracht kan leiden. Klimaatverandering en droogte versterken dit proces, waardoor funderingsproblematiek in oude stadsdelen en regio’s als Schiedam, Amsterdam, Rotterdam en Haarlem extra urgent is geworden.

Het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) en Stichting Hout Research (SHR) onderzoeken momenteel mogelijke maatregelen om de aantasting te voorkomen of in te dammen. In de tussentijd is het belangrijk om de huidige funderingen in de gaten te houden en eventuele tekentjes van verzakking of schade op tijd te herkennen. Voor woningeigenaren en gemeenten is het daarom belangrijk om zich bewust te zijn van de risico’s en de beschikbare maatregelen, om schade en kosten zoveel mogelijk te voorkomen.