Funderingen op Huiden: Historische Oorsprong, Techniek en Toepassing in Veengebieden

Published by Redactie on juli 25, 2025 | Category fundering

Inleiding

Funderingen op huiden vormen een historisch begrip binnen de bouwkunde dat vaak verward wordt met moderne funderingstechnieken. De term "fundering op huiden" is niet gerelateerd aan het letterlijke gebruik van dierenhuiden, maar verwijst in werkelijkheid naar diverse vormen van ondiepe funderingen, waarbij de constructie direct op de ondergrond of een verbeterde grondlaag is geplaatst. Deze techniek is vooral bekend in historische steden met veenbodem, zoals Gouda, waar de bodem jaarlijks zakt. Het begrip is complex en omvat verschillende bouwpraktijken, waaronder slietenfunderingen, heien, en grondverbeteringen. In dit artikel wordt ingegaan op de oorsprong van de term, de technische uitvoering van de fundering, de historische toepassing en de huidige uitdagingen die met deze funderingstechniek gepaard gaan. Door de geschiedenis en de technische aspecten te begrijpen, kan men beter inzicht krijgen in de complexiteit van funderingen in historische contexten en de noodzaak van duurzame oplossingen in de toekomst.

Historische Oorsprong en Misvattingen

De term "fundering op huiden" heeft een rijke historische oorsprong, maar is ook vaak het onderwerp van misvattingen. Een veelgemaakte verkeerde interpretatie is dat de term verwijst naar het gebruik van dierenhuiden bij de fundering. Hoewel er historische vondsten zijn van dierenhuiden in bouwcontexten, lijkt hun rol meer gericht te zijn geweest op het creëren van een droog en stabiel werkterrein, in plaats van een integraal onderdeel van de fundering zelf.

Een andere verklaring voor de oorsprong van de term is het oude woord "huyen" of "huien", wat verwijst naar korte paaltjes of takken die in de grond werden geslagen om de grond te verdichten voor het metselen. Deze praktijk kan ook leiden tot de associatie met "huiden", aangezien de klank en spelling in het oude Nederlands dichter bij elkaar liggen dan in de moderne vorm.

De term "fundering op huiden" is historisch gezien dus geen enkele techniek, maar eerder een verzamelterm voor diverse vormen van ondiepe funderingen. Deze ondiepe funderingen worden ook wel "fundering op staal" genoemd, waarbij "staal" hier niet het materiaal betekent, maar eerder verwijst naar harde bodem of een stabiele ondergrond. De oorsprong van deze term ligt in het Oudgermaans "stal" en Oudfrans "estal", wat staat, vaste plaats of rusten op betekent.

Daarnaast zijn misvattingen voortkomend uit het verkeerd horen, begrijpen of associëren van ‘scheepshuiden’, het 'huyen' of 'huien' mogelijk verantwoordelijk voor de oorsprong van de term 'op huiden gefundeerd'. De evolutie van de term "fundering op staal" weerspiegelt een rijke geschiedenis van bouwtechnieken en -praktijken, waarbij elke interpretatie zijn eigen unieke toepassing en verhaal heeft. Het is goed om bewust te zijn van deze historische contexten en vanuit dat kader de hedendaagse terminologie correct toe te passen voor een heldere en effectieve communicatie.

Technische Uitleg van Funderingen op Huiden

Een moderne fundering op huiden wordt vaak uitgevoerd met behulp van strokenfunderingen. In deze methode worden sleuven gegraven waarin een kantplank geplaatst wordt. Tussen deze kantplanken ligt de wapening, waarna beton wordt gestort en afgewerkt tot de bovenkant van de kantplanken. De funderingsmuren worden vervolgens opgemetseld tot de onderkant van de vloer.

Hoewel deze moderne methode goed gedefinieerd is, is de historische toepassing van funderingen op huiden nog steeds onduidelijk. Er zijn verschillende technieken die onder deze term vallen, zoals gemetselde bakstenen poeren, betonnen poeren, wijnvaten, verticaal geplaatste houten takken en houten ondervloeren. Deze diversiteit zorgt voor verwarring, omdat het niet duidelijk is wat precies onder "fundering op huiden" valt.

De term "fundering op staal" leidt ook tot misvattingen, omdat het lijkt alsof het gaat om een fundering op het materiaal staal. In werkelijkheid betekent "staal" hier harde bodem of een stabiele ondergrond. Deze term is dus meer een verzamelnaam voor verschillende soorten ondiepe funderingen.

Historische Funderingsmethoden

De historische toepassing van funderingen op huiden begint met de zogenaamde slietenfunderingen. Slieten zijn korte, dunne houten paaltjes die naast elkaar in de grond werden geslagen. Hierover werden kruislings houten stammetjes gelegd, die werden afgedekt met planken. Hierop kon gebouwd worden. Een verbetering was het aanbrengen van een raamwerk aan de bovenzijde, waarmee de paaltjes bij elkaar werden gehouden. Deze vorm van fundering is een van de oudste vormen van fundering op palen.

Een andere vorm van grondverbetering was het heien. In deze methode werd de ondergrond tot ongeveer 80 cm onder het maaiveld uitgegraven. Daarna werd een laag van klei, baksteen en puin aangebracht en aangestampt. Deze methode heette "heien". Het doel was om een stabiele basis te creëren die het gewicht van het gebouw kon dragen. In sommige dialecten werd ook gesproken van "haien" of "huien", wat uiteindelijk leidde tot de associatie met "huiden".

In de 13e eeuw werd deze methode gebruikt bij de bouw van kerken en andere historische gebouwen. De eerste paalfunderingen bestonden uit slieten, die door de grond werden gedreven. Hierdoor ontstond een vorm van grondverdichting. Deze paaltjes bleven echter "plakken" aan de omringende grond, wat hun draagkracht verhoogde. Het nadeel was echter dat de paaltjes gemakkelijk konden wijken, wat leidde tot vervormingen in het metselwerk.

Problemen en Uitdagingen

De hoofdprobleem bij funderingen op huiden is dat ze gevoelig zijn voor bodemdaling. In steden zoals Gouda, waar de bodem van veen is, zakt de ondergrond jaarlijks. Dit heeft als gevolg dat gebouwen mee zakte met de bodem, wat kan leiden tot wateroverlast en instabiliteit.

De gemeente Gouda heeft dit probleem al langer geconfronteerd. In het verleden is het waterpeil meerdere malen verlaagd om wateroverlast te voorkomen. Echter, de afgelopen decennia wordt het waterpeil niet meer aangepast om droogstand van houtenpaalfunderingen te voorkomen. Het maaiveld ligt nu op sommige plaatsen nog maar enkele centimeters boven het grachtenpeil, waardoor bij hevige regenbuien snel overlast ontstaat.

Oplossingen en Toekomstige Aanpak

Om dit probleem aan te pakken, is een coalitie opgericht, waaronder de gemeente Gouda, het KCAF, Hoogheemraadschap van Rijnland, Rijkswaterstaat Water Verkeer en Leefomgeving, en de Technische Universiteit Delft. Deze samenwerking, genaamd "Stevige Stad op Slappe Bodem", verkent oplossingen voor bodemdaling. De uitkomsten van deze coalitie kunnen ook voor andere historische binnensteden bruikbaar zijn, aangezien meerdere steden met vergelijkbare uitdagingen kampen.

Een van de voorgestelde oplossingen is het verhogen van het maaiveld. Dit houdt in dat het maaiveld wordt verhoogd door het aanbrengen van een laag van gestabiliseerd zand of beton, zodat het maaiveld boven het grachtenpeil komt te liggen. Deze methode kan helpen bij het voorkomen van wateroverlast en het stabiliseren van de fundering.

Een andere methode is het verbeteren van de waterafvoer. Door betere afvoerkanalen en duurzame oplossingen zoals groene daken en infiltratievloeren, kan het regenwater sneller worden afgevoerd. Dit vermindert de kans op wateroverlast en helpt bij het stabiliseren van de bodem.

Funderingen in Historische Steden

Een van de bekendste steden waar funderingen op huiden worden gebruikt, is Gouda. In de oude binnenstad van Gouda zakt de bodem jaarlijks door de inklinkende veenbodem. De meeste historische woningen en gebouwen uit de 16e tot de 20e eeuw zijn niet gefundeerd op palen, maar op staal of op huiden en zakken. Dit betekent dat ze mee zakte met de bodem.

De uitdagingen die hiermee gepaard gaan zijn aanzienlijk, aangezien funderingen op huiden gevoelig zijn voor bodemdaling. De coalitie "Stevige Stad op Slappe Bodem" verkent oplossingen om deze problemen aan te pakken, zoals het verhogen van het maaiveld en het verbeteren van de waterafvoer. Deze oplossingen kunnen ook voor andere historische binnensteden bruikbaar zijn, aangezien meerdere steden met vergelijkbare uitdagingen kampen.

Conclusie

Funderingen op huiden vormen een belangrijk onderdeel van de bouwkundige geschiedenis, met een rijke en complexe oorsprong. De term is vaak verward met moderne funderingstechnieken, maar verwijst historisch gezien naar een verzamelterm voor diverse vormen van ondiepe funderingen. Deze funderingen zijn vooral gebruikt in historische steden met veenbodem, zoals Gouda, waar de bodem jaarlijks zakt. De uitdagingen die hiermee gepaard gaan zijn aanzienlijk, aangezien funderingen op huiden gevoelig zijn voor bodemdaling. De coalitie "Stevige Stad op Slappe Bodem" verkent oplossingen om deze problemen aan te pakken, zoals het verhogen van het maaiveld en het verbeteren van de waterafvoer. Deze oplossingen kunnen ook voor andere historische binnensteden bruikbaar zijn.

Bij de bouw van nieuwe woningen in historische steden moet dus rekening gehouden worden met de specifieke kenmerken van de ondergrond en de geschiedenis van de funderingstechnieken. Het begrip van deze historische context is essentieel voor de duurzame toekomst van deze steden. Funderingen op huiden zijn niet alleen een technische uitdaging, maar ook een historisch en cultureel belangrijk onderdeel van de bouwkundige geschiedenis. Door verstand van deze techniek te hebben, kunnen woningeigenaars, bouwprofessionals en gemeenten beter voorbereid zijn op de uitdagingen van de toekomst.