De invloed van de fundering op de stabiliteit en duurzaamheid van een gebouw

Published by Redactie on juli 25, 2025 | Category fundering

De fundering vormt de basis van elk bouwproject en speelt een cruciale rol in de stabiliteit, duurzaamheid en veiligheid van een gebouw. Het is het ondergrondse deel dat het gewicht van de structuur opneemt en gelijkmatig over de bodem verdeelt. In Nederland, waar de ondergrond vaak complex en kwetsbaar is, is een goed ontworpen en uitgevoerde fundering van het grootste belang. In dit artikel bespreken we de invloed van de fundering op het gebouw, de mogelijke problemen die kunnen ontstaan, en welke factoren bij de keuze van een fundering van belang zijn.

Wat is een fundering?

Een fundering is het ondergrondse deel van een gebouw dat ervoor zorgt dat de belasting van de structuur gelijkmatig over de bodem wordt verdeeld. Ze voorkomen verzakkingen, scheuren en andere structurele problemen, en bieden stabiliteit tegen externe krachten zoals wind, aardbevingen en veranderingen in het klimaat. Goede funderingen zorgen bovendien voor thermische isolatie, wat bijdraagt aan de energie-efficiëntie van een gebouw.

De fundering moet niet alleen het gewicht van het gebouw dragen, maar ook omgaan met externe invloeden zoals grondwater, bodemveranderingen en klimatologische omstandigheden. De keuze van het juiste funderingstype hangt daarom af van verschillende factoren, zoals de bodemgesteldheid, de belasting van het gebouw, de omgevingsfactoren en het budget van het bouwproject.

Functies van een fundering

De fundering heeft meerdere essentiële functies die ervoor zorgen dat een gebouw veilig en duurzaam is. Deze functies zijn onder andere:

Draagkracht: De fundering moet in staat zijn om het gewicht van het gebouw te dragen en dit gelijkmatig over een groter grondoppervlak te verdelen. Hierdoor voorkomt men dat het gebouw wegzakt of scheurt.
Stabiliteit: De fundering zorgt voor de stabiliteit van het gebouw. Ze biedt weerstand tegen externe krachten zoals wind, aardbevingen en andere seismische activiteiten.
Waterbeheer: Een goed ontworpen fundering kan grondwater buiten het gebouw houden en vochtproblemen verminderen. Dit is belangrijk om schade aan de structuur te voorkomen.
Isolatie: De fundering draagt bij aan de thermische isolatie van een gebouw, wat helpt bij het behouden van warmte en het verminderen van energieverbruik.

Belangrijke overwegingen bij het kiezen van de juiste fundering

Bij de keuze van een fundering zijn er verschillende factoren die een rol spelen. Deze omvatten:

Bodemgesteldheid: De samenstelling en draagkracht van de bodem bepalen het type fundering dat geschikt is voor het bouwproject. Bijvoorbeeld, in gebieden met zachte grond kan een paalfundering nodig zijn.
Belasting: Het totale gewicht van het gebouw moet vooraf berekend worden zodat de eisen voor de fundering bekend zijn.
Omgevingsfactoren: Klimatologische omstandigheden zoals vorst, regenval en aardbevingen kunnen invloed hebben op de keuze van de fundering.
Kosten: Het budget van het bouwproject kan bepalend zijn voor de keuze van het type fundering.

Verschillende type funderingen en hun eigenschappen

Er zijn verschillende soorten funderingen die afhankelijk van de bodemgesteldheid, het type gebouw en andere factoren worden gekozen. Hier bespreken we enkele veelvoorkomende funderingstypen:

Strokenfundering

Een strokenfundering is een ondiepe fundering die vaak wordt gebruikt bij lichte tot middelzware gebouwen, zoals woonhuizen en kleine commerciële panden. Deze fundering bestaat uit lange, smalle stroken beton die onder de dragende muren van het gebouw worden geplaatst. De stroken lopen doorgaans in de lengterichting onder de muren door en verdelen de belasting van de muren gelijkmatig over een groter grondoppervlak.

De installatie van een strokenfundering is relatief eenvoudig en kost meestal minder dan diepere funderingstypen. Echter, deze fundering is kwetsbaar voor verhoogde grondwaterdruk. Wanneer het grondwaterpeil hoog staat, door bijvoorbeeld overmatige regenval, kan dit extra druk uitoefenen op de fundering. Dit komt vooral voor bij strokenfunderingen, waar de fundering direct in contact staat met de grond. De verhoogde waterdruk kan leiden tot opdrijving bij licht bouwwerken, verzakkingen, scheuren of zelfs het verschuiven van de fundering. Dit effect wordt versterkt in gebieden waar het grondwaterpeil schommelt, zoals bij periodes van hevige regenval of in kustgebieden.

Paalfundering

Een paalfundering bestaat uit meerdere palen die diep in de grond worden geheid, geboord of geschroefd. Deze palen dragen het gewicht van de constructie over naar sterkere grondlagen dieper in de aarde, die voldoende draagkracht bieden. Een paalfundering wordt vaak gebruikt in gebieden met zachte grond of waar het grondwaterpeil hoog is.

Er zijn verschillende soorten paalfunderingen, zoals houten paalfundering, betonnen paalfundering en schroeffundering. Een schroeffundering is een type paalfundering waarbij de palen worden ingeschroefd in de grond, waardoor ze minder geschikt zijn voor verplaatsing of schade door grondverplaatsingen.

Algemene funderingsplaat

Een algemene funderingsplaat is een vloerplaat die onder het hele gebouw wordt aangelegd. Deze fundering is geschikt voor gebouwen op zachte grond of waar het grondwaterpeil hoog is. De plaat verdeelt de belasting van het gebouw over het volledige grondoppervlak, wat ervoor zorgt dat er minder kans is op verzakkingen of scheuren.

Puttenfundering

Een puttenfundering bestaat uit meerdere putten of gaten in de grond waarin de belasting van het gebouw wordt verdeeld. Deze fundering wordt vaak gebruikt bij lichte gebouwen op zachte grond.

Invloed van grondwater op funderingen

Grondwater speelt een belangrijke rol in de stabiliteit van funderingen. Wanneer het grondwaterpeil hoog staat, kan dit extra druk uitoefenen op de fundering. Dit komt vooral voor bij ondiepe funderingen, zoals een strokenfundering, waar de fundering direct in contact staat met de grond. De verhoogde waterdruk kan leiden tot opdrijving bij licht bouwwerken, verzakkingen, scheuren of zelfs het verschuiven van de fundering. Dit effect wordt versterkt in gebieden waar het grondwaterpeil schommelt, zoals bij periodes van hevige regenval of in kustgebieden.

Bovendien kan grondwater de samenstelling van de bodem veranderen, wat de stabiliteit van de fundering kan verstoren. Dit is vooral het geval bij kleigronden, die gevoelig zijn voor veranderingen in vochtigheid. Wanneer grondwater in de bodem terechtkomt, kan de grond uitzetten of juist inzakken. Dit zorgt voor fluctuaties in de stabiliteit van de ondergrond, wat leidt tot spanningen in de fundering en mogelijk scheuren of verzakkingen.

Funderingsschade in Nederland

In Nederland is er momenteel sprake van een ernstig probleem met funderingschade. Uit onderzoek van Deltares blijkt dat ongeveer 425.000 gebouwen een bepaalde mate van risico lopen. Deze gebouwen hebben al verzakkingsschade of zullen die in de komende 15 jaar krijgen. Zonder preventieve maatregelen kan het aantal gebouwen met funderingsproblemen fors toenemen. Het totale schadebedrag kan oplopen tot €54 miljard.

De oorzaak van de funderingschade ligt vaak in een opeenvolging van veranderingen in de omgeving, zoals de grondwaterstand, processen in de ondergrond en de kwaliteit van de fundering. Denk bijvoorbeeld aan bodemdaling of -stijging veroorzaakt door consolidatie, kruip, oxidatie van veen en krimp of zwelgedrag van klei. Afhankelijk van het type fundering, ondiep of op houten dan wel betonnen palen, kan dit effecten hebben zoals aantasting van houten funderingen, negatieve kleef, verschilvervorming of verlies van draagkracht. Zichtbare schade, zoals scheefstand, scheurvorming of vochtproblemen aan het gebouw is het gevolg.

Een klein kwart van de kwetsbare gebouwen is gefundeerd op houten palen; de overige gebouwen hebben een ondiepe fundering. Gebouwen met betonnen funderingen zijn meestal niet kwetsbaar. In de komende 25 jaar kan dit aantal fors oplopen, vooral door een toename van gebouwen met ondiepe fundering die kwetsbaar worden door klimaatverandering.

Oorzaken van funderingsproblemen

Funderingsproblemen kunnen ontstaan door verschillende factoren. Hieronder volgt een overzicht van de meest voorkomende oorzaken:

1. Bodemdaling en klimaatverandering

Bodemdaling: Veel gebieden in Nederland, met name in West- en Noord-Nederland, kampen met bodemdaling. Dit is vooral een probleem in gebieden met klei- en veengronden.
Klimaatverandering: Veranderingen in het klimaat leiden tot fluctuaties in het grondwaterpeil. Perioden van aanhoudende droogte en veranderende weerspatronen (zoals hoosbuien en stijgende zeespiegels) hebben directe gevolgen voor de stabiliteit van funderingen.

2. Houten paalfunderingen

Paalrot: Dit treedt op wanneer houten funderingspalen, die onder het grondwater moeten staan, droog komen te liggen en worden aangetast door schimmels. Deze schimmels krijgen een kans als ze door daling van het waterpeil voldoende zuurstof krijgen. Het is vaak te herkennen aan optrekkend vocht in de fundering.
Palenpest: Vooral grenenhouten palen kunnen aangetast worden door bacteriën, zelfs als ze onder water staan.

3. Negatieve kleef

Inklinkende Kleilagen: Soms kan een zware kleilaag die inklinkt, vast blijven kleven aan de funderingspalen en deze naar beneden trekken, wat leidt tot verzakking van de woning.

4. Constructiefouten bij bouw

Verkeerde funderingskeuzes tijdens de bouw: Het gebruik van te weinig of te korte palen, of een fundering op een te dunne zandlaag, kunnen decennia later funderingsproblemen veroorzaken.

Nationale aanpak van funderingsproblematiek

De maatschappelijke, sociale en financiële impact van de toename van het aantal schadegevallen is groot. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft daarom op 9 oktober 2023 advies gevraagd over een nationale aanpak van de funderingsproblematiek. Dit advies is mede gebaseerd op de problemen die momenteel spelen bij ongeveer 425.000 gebouwen. Deze gebouwen hebben al verzakkingsschade of zullen die in de komende jaren krijgen. Zonder preventieve maatregelen zal het aantal gebouwen met funderingsproblemen fors toenemen.

Het advies richt zich op een coördinatie van maatregelen tussen verschillende overheden en stakeholders, inclusief bouwbedrijven, gemeenten en particuliere woningeigenaren. Het doel is om schade te voorkomen of te beperken door een aanpak op meerdere niveaus, zoals voorlichting, inspectie en financiële ondersteuning.

Conclusie

De fundering van een gebouw is essentieel voor de stabiliteit, veiligheid en duurzaamheid van de constructie. De keuze van het juiste funderingstype is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de bodemgesteldheid, de belasting van het gebouw, de omgevingsfactoren en het budget. In Nederland is er momenteel sprake van een toegenomen aantal funderingsproblemen, vooral in gebieden met ondiepe funderingen en houten paalfunderingen. Deze problemen worden verder verergd door klimaatverandering en bodemdaling.

Het is van groot belang dat bouwprojecten goed worden ontworpen en uitgevoerd, en dat funderingsproblemen tijdig worden herkend en opgelost. De overheid werkt aan een nationale aanpak om schade te voorkomen en woningeigenaren te ondersteunen bij het herstellen van funderingsproblemen. Voor woningeigenaren en bouwprofessionals is het belangrijk om zich bewust te zijn van de risico’s en maatregelen te nemen om schade te voorkomen.

Bronnen

invloed