Het einde van de grenenhouten funderingspaal in Nederland: wanneer stopt het gebruik?

Published by Redactie on juli 25, 2025 | Category fundering

In de geschiedenis van de bouw in Nederland speelden houten funderingspalen, vooral in de vorm van grenen en vuren palen, een essentiële rol. Deze paalen werden sinds de twaalfde eeuw gebruikt, met name in natte en zachte gronden, om gebouwen op een stabiele basis te zetten. Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw was de houten paal de meest gebruikte paal voor woningen. Toch is er een duidelijke afname van het gebruik van grenenhouten funderingspalen geweest in de loop van de 20e eeuw. De vraag die zich nu stelt is: wanneer stoptte het gebruik van grenen palen voor funderingen in Nederland?

In dit artikel wordt een grondige inzage gegeven in de geschiedenis van het gebruik van houten funderingspalen in Nederland, met een speciale focus op grenenhout. Aan de hand van historische en technische ontwikkelingen wordt onderzocht wanneer het gebruik van grenen palen definitief stoptte en welke factoren daarvoor verantwoordelijk waren. Daarnaast wordt ingegaan op de huidige situatie, de kansen op hergebruik en mogelijke innovaties in de conservering van bestaande houten funderingspalen.

De geschiedenis van houten funderingspalen in Nederland

Het gebruik van hout als funderingsmateriaal in Nederland dateert al terug tot de twaalfde eeuw. In die tijd werden korte houten paaltjes gebruikt als ondersteuning in zachte gronden, en later, na eeuwen van verbetering, werden de palen langer en systematisch geïntegreerd in funderingsconstructies. In de 19e eeuw, met name tijdens de stadsuitbreidingen, werden grote aantallen houten palen geheid voor funderingen van huizen. Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw was de houten paal de meest gebruikte paal voor woningen.

In die tijd was het gebruik van houten funderingspalen een praktische keuze. Het was goedkoper dan de toenemend beschikbare beton- of stalen palen en het was makkelijk in te zetten in de vele zachte grondgebieden van Nederland. Bovendien was hout in die tijd overvloedig beschikbaar, vooral grenen en vuren hout, die goed geschikt zijn voor onderwateraantasting.

Toch was het gebruik van houten funderingspalen niet zonder risico. De open structuur van het hout maakte het vatbaar voor aantasting door bacteriën en schimmels, wat op de lange termijn leidde tot verlies aan draagkracht. Deze problematiek werd tijdens het gebruik steeds duidelijker, en leidde uiteindelijk tot het afnemen van het gebruik van houten funderingspalen.

De overgang naar andere funderingsmaterialen

In de jaren zestig van de vorige eeuw begon het gebruik van houten funderingspalen af te nemen. Dit was niet alleen het gevolg van de voornoemde problemen met aantasting, maar ook het gevolg van veranderingen in de bouwsector, zoals de opkomst van prefab-betonpalen en stalen palen. Deze materialen waren duurzaam, niet vatbaar voor biologische aantasting en bovendien makkelijker in te zetten bij grotere en zwaardere constructies.

De stijging van loonkosten in de bouwsector verhoogde ook de aantrekkingskracht van prefabricatie. Beton- en stalen palen konden in een fabriek worden vervaardigd en op het bouwterrein worden ingebracht, wat tijd en arbeidskosten bespaarde. Bovendien ontbraken er tot die tijd geotechnische rekenregels om de draagkracht van houten palen te berekenen, waardoor deze meestal op basis van ervaring en proefpalen werden ontworpen. De komst van duidelijke rekenmethoden voor beton en staal maakte het gebruik van deze materialen aantrekkelijker.

Hoewel de overgang niet abrupt was, was het gebruik van houten funderingspalen in de jaren zestig en zeventig sterk op het afnemen. In het midden van de jaren tachtig was het gebruik van houten funderingspalen in nieuwbouw vrijwel volledig verdwenen.

De stop van het gebruik van grenen palen

Hoewel houten funderingspalen in de loop van de 20e eeuw steeds minder werden gebruikt, was het gebruik van bepaalde houtsoorten zoals grenen en vuren nog wel voorbijkomen in sommige regio’s. Grenenhout was vooral bekend om zijn duurzaamheid onder water, wat het geschikt maakte voor funderingsdoeleinden in zachte gronden. Echter, ook grenen hout is niet volledig resistent tegen aantasting en kan na vele decennia verlies aan draagkracht vertonen.

In de jaren zestig begonnen de eerste aanduidingen van het einde van het gebruik van grenen palen voor funderingen. In die tijd werden de eerste beton- en stalen palen gebruikt als alternatief, en werd de voorkeur voor hout snel opgegeven. In de jaren zeventig was het gebruik van grenen funderingspalen in nieuwbouw vrijwel volledig gestopt.

Een duidelijke data waarop het gebruik van grenen funderingspalen definitief stoptte, is niet aan te geven, gezien het geleidelijke karakter van de overgang. Echter, op basis van archeologisch en bouwhistorisch onderzoek is het gebruik van grenen funderingspalen in nieuwbouw in Nederland tegen het midden van de jaren zeventig van de vorige eeuw grotendeels beëindigd.

Huidige situatie en kansen op hergebruik

Hoewel het gebruik van houten funderingspalen in nieuwbouw is gestopt, zijn er nog steeds miljoenen van deze palen in bestaande funderingen. Deze palen bevinden zich in de grond en vormen een onderdeel van de fundering van honderden duizenden woningen in Nederland. In de huidige bouwpraktijk wordt er weinig aandacht besteed aan het hergebruik van deze palen. Vaak worden deze palen tijdens renovatieprojecten of nieuwbouwprojecten overgeslagen of zelfs verwijderd, zonder dat men nadenkt over de duurzaamheid of het potentieel hergebruik.

Een voorbeeld van een project waarbij hergebruik van funderingspalen wel is overwogen, is het project dat in 2020 werd voorgesteld door ABT. Tijdens het plannen van een nieuwbouwproject op een locatie waar al een bestaande fundering was, werd overwogen om de bestaande palen te hergebruiken in plaats van nieuwe palen te heien. Dit kon niet alleen kosten besparen, maar ook bijdragen aan een duurzamere bouwpraktijk.

Toch is hergebruik van houten funderingspalen niet zonder uitdagingen. Deze palen zijn vaak al tientallen jaren in de grond en kunnen aantasting vertonen. Bovendien is het technisch complex om deze palen in te passen in een modern bouwproces. Toch zijn er initiatieven in gang gezet om deze kansen te benutten, zoals het hergebruik van funderingspalen als onderdeel van een duurzaam bouwproject.

Innovaties in conservering van houten funderingspalen

Aangezien er nog steeds duizenden houten funderingspalen in de grond zitten en deze palen in sommige gevallen nog steeds draagkracht kunnen bieden, is er behoefte aan innovaties op het gebied van conservering. Dit is vooral belangrijk voor palen die in slechte staat zijn of waarvan de draagkracht is afgenomen.

In 2017 startte Stichting Hout Research (SHR) in opdracht van het KCAF met onderzoek naar mogelijke methoden om de aantasting van houten funderingspalen te stoppen of te beperken. Het onderzoek leverde twee mogelijke methoden op:

Het aanbrengen van zogenaamde “waterglas”, dat de kop van de paal kan afsluiten en zo voorkomt dat water en bacteriën de paal binnendringen.
Het toevoegen van suikerwater, dat slijmvorming in de paal kan veroorzaken en zo de poriën kan verstopten.

Beide methoden zijn nog in de experimentele fase en worden verder onderzocht. De vraag is onder andere: hoe lang duurt de effectiviteit van deze methoden? En hoe kan deze behandeling in de praktijk worden toegepast op bestaande funderingen?

Het Ministerie van BZK heeft inmiddels een subsidie van 50.000 euro toegekend voor vervolgonderzoek naar deze methoden. Dit onderzoek kan uiteindelijk leiden tot bruikbare technieken om houten funderingspalen te conserveren en zo hun levensduur te verlengen.

Duurzaamheid en toekomstige kansen

De vraag naar duurzame bouwmethoden neemt toe, en dit biedt nieuwe kansen voor het hergebruik van bestaande houten funderingspalen. In een tijd waarin er steeds meer aandacht is voor circulaire bouw en hergebruik van bouwmaterialen, is het hergebruik van houten funderingspalen een logische stap. Deze palen zijn al eenmalig gebruikt, zitten in de grond en vormen een onderdeel van de fundering van bestaande woningen. In plaats van deze palen tijdens renovaties of nieuwbouwprojecten te verwijderen of te overbodig te verklaren, kan men overwegen om deze palen te hergebruiken.

Een voorbeeld van duurzaam gebruik van funderingspalen is de zogenaamde “Groene Paal”-methode, waarbij in de funderingspalen slangen worden aangebracht die dienen als warmtewisselaars. Op deze manier kan warmte uit de grond worden geëxploiteerd en gebruikt voor verwarming en koeling van huizen. Deze techniek kan worden ingezet in bestaande funderingsconstructies en biedt zo een duurzame toevoeging aan de funderingsfunctie van houten palen.

Conclusie

Het gebruik van grenen houten funderingspalen in Nederland was een essentieel onderdeel van de bouwgeschiedenis, vooral in de 19e en begin 20e eeuw. Hoewel deze palen goed geschikt waren voor onderwateraantasting en beschikbaar waren in overvloed, leidde de combinatie van biologische aantasting, de opkomst van beton- en stalen palen en veranderingen in de bouwsector ertoe dat het gebruik van houten funderingspalen geleidelijk afnam. In de jaren zestig begon het gebruik van houten palen af te nemen, en tegen het midden van de jaren zeventig van de vorige eeuw was het gebruik van grenen houten funderingspalen in nieuwbouw vrijwel volledig gestopt.

Hoewel het gebruik van deze palen is beëindigd, zijn er nog steeds miljoenen van deze palen in bestaande funderingen. In plaats van deze palen te vergeten of onbruikbaar te verklaren, bieden ze kansen voor duurzaam gebruik, hergebruik en innovatieve toepassingen. Onderzoek naar conserveringsmethoden en technieken voor duurzamere funderingsconstructies kan leiden tot een nieuw leven voor deze historische bouwmaterialen.

In een tijd waarin duurzaamheid en circulaire bouw centraal staan, is het heroverwegen van het gebruik van bestaande funderingspalen een logische stap. Door innovaties in conservering, hergebruik en energiegebruik kan het verleden van houten funderingspalen een waardevolle rol spelen in de toekomst van de bouw.