Kalendering en funderingscontrole: Essentiële voorwaarden en methodieken voor betrouwbare funderingen

Published by Redactie on juli 25, 2025 | Category fundering

Inleiding

Een stabiele fundering is de basis van ieder bouwproject, of het nu gaat om nieuwbouw of renovatie. Funderingen moeten niet alleen voldoen aan de eisen van het ontwerp, maar ook aan de specifieke omstandigheden van de ondergrond en de lading die zij moeten dragen. Om de draagkracht en veiligheid van funderingen te bepalen, worden diverse methodieken toegepast. Een daarvan is het zogenaamde kalenderen, een proces dat nauwkeurig wordt uitgevoerd om de draagkracht van paalfunderingen te beoordelen.

Kalenderen wordt gedaan bij heien, waarbij de slagen van een heiblok worden geteld om vast te stellen of de heipaal voldoet aan de verwachte draagkracht. Dit proces wordt ook wel EKAL-kalenderen genoemd, en is een essentieel onderdeel van het funderingscontroleproces. De methodieken en voorwaarden rondom kalendering zijn regelmatig onderwerp van richtlijnen, zoals opgenomen in publicaties van het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) of in praktijkgerichte toepassingen zoals die van EKAL.

Naast kalendering zijn er ook andere richtlijnen en regels die het funderingsproces bepalen, zoals de toepassing van bouwvergunningen, de keuze van materialen, en het opstellen van een betrouwbare fundering die bestand is tegen omgevingsfactoren. In dit artikel bespreken we de technieken, voorwaarden en richtlijnen die gerelateerd zijn aan het kalenderen en het opstellen van betrouwbare funderingen.

Wat is kalenderen en hoe werkt het?

Definitie en doel van kalenderen

Kalenderen is een proces dat wordt toegepast bij het heien van funderingspalen. Het doel is om de draagkracht van de paal te bepalen aan de hand van de slagweerstand, dat wil zeggen hoeveel slagen nodig zijn om een heipaal over een vaste afstand (meestal 25 cm) te laten zakken. Het aantal slagen wordt geteld en ingevuld op een zogenaamde kalenderstaat. Deze staat geeft een maat voor de kleef (de wrijving tussen paal en bodem) en de paalpuntweerstand (de druk die de bodem uitoefent op de punt van de paal).

Het kalenderen is dus een controlemechanisme om vast te stellen of de draagkracht van de paal overeenkomt met de vooraf berekende funderingseisen, die op basis van sonderingen en andere grondonderzoeksmethoden zijn vastgesteld.

Methodiek van EKAL-kalenderen

De EKAL-methode is een specifieke vorm van kalenderen die wordt uitgevoerd door ingenieurs van EKAL. Deze methode maakt gebruik van automatische kalendersystemen die zijn geïntegreerd in de heimachines. Het systeem telt nauwkeurig het aantal slagen en registreert de resultaten direct op een kalenderstaat. Dit proces zorgt voor een betrouwbare en reproduceerbare meting.

Wanneer het kalenderresultaat afwijkt van de verwachte waarde, kan dat wijzen op onverwachte verstoringen in de bodem, zoals een paalbreuk, ondiep of te diep heien. In dergelijke gevallen wordt de paal doorgaans afgekeurd en moet er mogelijk een vervangende maatregel worden genomen.

Betekenis voor funderingsveiligheid

Het kalenderen is niet alleen een technisch proces, maar ook een essentieel onderdeel van de veiligheidsborging van funderingen. Door te controleren of de draagkracht van de paal voldoet aan de berekende eisen, wordt voorkomen dat onvoldoende funderingen worden uitgevoerd, wat leidt tot mogelijke bodemverzakkingen, schade aan het bouwwerk en eventuele risico's voor gebruikers.

Richtlijnen en voorwaarden voor funderingen

Nationale en regionale richtlijnen

Het opstellen en uitvoeren van funderingen is niet alleen een technische aangelegenheid, maar ook onderworpen aan wettelijke en richtlijnen. Het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) is een belangrijk platform dat richtlijnen uitbrengt om het funderingsbeleid in Nederland te ondersteunen. In 2022 zijn meerdere richtlijnen vrijgegeven, waaronder:

Richtlijn Funderingen onder gebouwen (22-11-2022)
Richtlijn gedrukte funderingspalen (16-05-2022)
Richtlijn Technische Toetsing, Toetsing uitvoeringsmaatregelen en voorwaarden (september 2017)

Deze richtlijnen zijn gratis beschikbaar via de KCAF-website en zijn bedoeld als ondersteuning voor zowel professionals in de bouw als gemeenten. De richtlijnen geven aanbevelingen voor het uitvoeren van funderingen, het toetsen van uitvoeringsmaatregelen en de administratieve voorwaarden die gelden bij het uitvoeren van funderingswerkzaamheden.

Toepassing van richtlijnen in de praktijk

Richtlijnen zoals die van KCAF zijn bedoeld om de kwaliteit van funderingen te verhogen en mogelijke problemen te voorkomen. Bijvoorbeeld, de richtlijn over gedrukte funderingspalen geeft aan hoe deze palen moeten worden ingebracht, welke toetsen moeten worden uitgevoerd en hoe eventuele afwijkingen moeten worden afgehandeld.

Voor projectontwikkelaars en bouwbedrijven is het belangrijk om deze richtlijnen te volgen om ervoor te zorgen dat funderingen voldoen aan de verwachte normen. Dit is niet alleen een kwestie van veiligheid, maar ook van juridische verantwoordelijkheid.

Regionale regelingen en financiering van funderingsherstel

Niet alleen richtlijnen zijn van belang in het funderingsproces, ook financiële en regelgevende aspecten spelen een rol. In het verleden was er bijvoorbeeld de Verordening financiële stimulering funderingsherstel, die geldig was van 2001 tot 2009. Deze regeling maakte het mogelijk voor gemeenten om subsidies of leningen te verstrekken voor het herstellen van funderingsproblematiek.

Hoewel deze regeling sinds 2010 vervallen is, zijn er sindsdien andere initiatieven opgenomen, zoals het Fonds Duurzaam Funderingsherstel (FDF). Dit fonds is bedoeld om financiële hulp te bieden aan huiseigenaren die funderingsherstel nodig hebben. In de nationale aanpak funderingsproblematiek (NAF), zoals beschreven in de Kamerbrief van oktober 2022, is het doel om funderingsproblematiek in 10 jaar tijd inzichtelijk en beheersbaar te maken, in samenwerking met lokale overheden en andere betrokken partijen.

Bouwvergunningen en funderingsvoorschriften

Voor het uitvoeren van een fundering is in de meeste gevallen een bouwvergunning nodig. Deze vergunning is een juridisch instrument waarmee de gemeente ervoor zorgt dat de fundering conform de wettelijke eisen is uitgevoerd en dat het bouwwerk veilig en duurzaam is. De vergunningprocedure vereist meestal een bouwplan, een beschrijving van de funderingsmethode en eventueel een funderingsberekening.

Bij het verstrekken van een bouwvergunning wordt ook gekeken naar of de funderingsoplossing voldoet aan de lokale regelgeving. In sommige gevallen kan de gemeente aanvullende eisen stellen, afhankelijk van de bodemomstandigheden of het type bouwwerk. Deze eisen zijn vaak opgenomen in de lokale bouwregelgeving en moeten daarom altijd worden gecontroleerd voor het begin van werkzaamheden.

Technische aspecten van funderingsuitvoering

Voorbereiding en uitvoering van funderingswerk

Voor het uitvoeren van een fundering is een zorgvuldige voorbereiding essentieel. Dit omvat het uitgraven van de funderingsdiepte, het egaliseren van de ondergrond en het plaatsen van bekisting. Bij betonnen funderingen is het belangrijk om zowel de horizontale als verticale stabiliteit te waarborgen. De bekisting moet nauwkeurig worden aangebracht om de vorm van de fundering te bepalen en eventuele verwerende effecten te voorkomen.

Bij paalfunderingen wordt vaak geheid of gedrukt, afhankelijk van de bodemtoestand. Heien is de meest gebruikte methode, vooral bij zachte of losse bodem, terwijl gedrukte palen vaak worden gebruikt bij compacte grondlagen. Bij heien is het kalenderen, zoals uitgevoerd via de EKAL-methode, van essentieel belang om de draagkracht te bepalen.

Keuze van materialen en betonmix

De keuze van het juiste materiaal is een belangrijke factor in het duurzaamheid en de draagkracht van funderingen. Beton is het meest gebruikte materiaal in funderingen, maar de kwaliteit van het beton hangt af van de juiste verhouding tussen cement, zand en grind. Het gebruik van een betonmix met de juiste samenstelling zorgt voor voldoende sterkte en duurzaamheid.

Bijvoorbeeld, een mix met een hogere cementconcentratie wordt gebruikt bij funderingen die onder water of in vochtige omgevingen moeten worden geplaatst, omdat het zo minder gevoelig is voor oplossing. Ook is het gebruik van additieven mogelijk om de vaste stoftegenstand of de vroegsterkte te verbeteren.

Invloed van omgevingsfactoren

De levensduur van funderingen hangt ook af van de omgeving waarin ze zijn geplaatst. Houten funderingen, bijvoorbeeld, zijn gevoelig voor vocht en schimmels, wat hun levensduur aanzienlijk verkort. Ook bomen in de directe omgeving kunnen leiden tot bodemdaling door het opzuigen van vocht uit de bodem. Dit kan funderingsproblemen veroorzaken en in sommige gevallen leiden tot schade aan het bouwwerk.

Daarom is het belangrijk om bij het ontwerp van een fundering rekening te houden met de lokaal relevante omgevingsfactoren. Dit kan worden gedaan door middel van bodemonderzoek, sonderingen en andere geotechnische analyses.

Veiligheid en kwaliteitsborging in funderingsprojecten

Rol van het KCAF en KBF

Het Kenniscentrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) speelt een centrale rol in de ontwikkeling en implementatie van richtlijnen voor funderingen. Het centrum werkt samen met het Kenniscentrum Bodemdaling en Funderingen (KBF) om kennis en ondersteuning te bieden bij het oplossen van funderingsproblematiek. Deze samenwerking zorgt voor een gestandaardiseerde aanpak en een betere uitvoering van funderingsprojecten op nationaal en regionaal niveau.

Het KBF is verantwoordelijk voor het verzamelen en verspreiden van kennis over bodemdalingen en funderingsproblematiek. Het centrum werkt als een klankbord voor lokale overheden en bouwprofessionals en zorgt ervoor dat de nieuwste kennis en methodieken beschikbaar zijn voor zowel professionals als beleidsmakers.

Toekomstige beleidsondersteuning

In de nationale aanpak funderingsproblematiek (NAF), zoals uitgelegd in de Kamerbrief van oktober 2022, is het de bedoeling om funderingsproblematiek in 10 jaar tijd inzichtelijk en beheersbaar te maken. Dit wordt gedaan in samenwerking met lokale overheden en betrokken partijen, zoals het Platform Slappe Bodem en de Coalitie Stevige Steden.

De NAF is voornamelijk gericht op het verbeteren van de kwaliteit van funderingsprojecten en het voorkomen van schade aan woningen en andere bouwwerken. De regering vraagt op korte termijn advies aan de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (Rli) om dit beleid verder uit te werken. Dit advies zal de basis vormen voor een nieuw regeerakkoord na de verkiezingen van november 2022.

Conclusie

Funderingen zijn de basis van elke bouwconstructie en moeten daarom worden uitgevoerd met de nodige kennis, precisie en aandacht voor veiligheid. Het kalenderen van paalfunderingen, zoals uitgevoerd via de EKAL-methode, speelt een essentiële rol in het bepalen van de draagkracht en de veiligheid van het funderingswerk.

Daarnaast zijn richtlijnen en regelgeving, zoals die van het KCAF en de nationale aanpak funderingsproblematiek, essentieel voor de uitvoering van betrouwbare funderingen. Deze richtlijnen geven aanbevelingen voor het uitvoeren van funderingen, het toetsen van uitvoeringsmaatregelen en de administratieve voorwaarden die gelden bij het uitvoeren van funderingswerkzaamheden.

Bij het opstellen en uitvoeren van funderingen is het ook belangrijk om rekening te houden met technische aspecten zoals de keuze van materialen, de voorbereiding en uitvoering van funderingswerk, en de invloed van omgevingsfactoren. Ook is het nodig om bouwvergunningen aan te vragen en de lokale bouwregelgeving te volgen.

Aan de hand van richtlijnen, technieken en kenniscentra zoals KCAF en KBF is het mogelijk om funderingsprojecten uit te voeren die zowel veilig als duurzaam zijn. Door deze aspecten te combineren, kunnen we ervoor zorgen dat funderingen voldoen aan de verwachte eisen en dat schade aan bouwwerken en woningen wordt voorkomen.