Toekomstgericht leren in het funderend onderwijs: kansen, uitdagingen en ontwikkelingslijnen

Published by Redactie on juli 25, 2025 | Category fundering

Inleiding

In de huidige maatschappij blijft onderwijs een centrale factor in de ontwikkeling van jongeren en de toekomst van de samenleving. Het funderend onderwijs – dat zich richt op kinderen van 4 tot 12 jaar – speelt een sleutelrol in deze ontwikkeling. In dit artikel wordt ingegaan op de concepten en strategieën die het funderend onderwijs voorbereiden op de toekomst. De nadruk ligt op het curriculum, de rol van de leerkracht, en de samenwerking tussen verschillende stakeholders in het onderwijsveld.

De campagne ‘Werken met de Toekomst’ benadrukt niet alleen de betekenis van het onderwijs, maar ook de persoonlijke en professionele groeimogelijkheden die het biedt. Deze campagne is in lijn met bredere initiatieven om het curriculum en de kwaliteit van onderwijs op maat te maken, waarbij zowel leerlingen als docenten een actieve rol spelen in de leerprocesontwikkeling.

Het curriculum in het funderend onderwijs

Het curriculum in het funderend onderwijs is een essentieel bouwsteen in de educatieve keten. Het bestaat uit drie componenten: het geplande, het geïmplementeerde en het gerealiseerde curriculum, zoals beschreven in curriculumtheorie (Thijs & Van den Akker, 2009). Het geplande curriculum bestaat uit doelen en eindtermen die door de overheid worden vastgesteld. Het geïmplementeerde curriculum is wat daadwerkelijk in de klas wordt toegepast, en het gerealiseerde curriculum wordt zichtbaar in de toetsresultaten van leerlingen.

Het geplande curriculum richt zich op het garanderen van kwaliteit en gelijkheid in het onderwijsaanbod. In Nederland is het geplande curriculum globaal uitgewerkt, zodat de onderwijspraktijk voldoende ruimte heeft voor interpretatie en aanpassing aan de visie en context van de school. Volgens het onderwijsveld biedt dit model “last noch gemak” (OCW, 2014). Dit betekent dat het curriculum voldoende richting geeft, maar ook voldoende flexibiliteit toestaat.

Curriculumherzieningen vinden in Nederland plaats wanneer de minister van Onderwijs daar aanleiding voor ziet. De redenen voor herziening kunnen variëren van tegenvallende scores op internationale toetsen tot veranderingen in de samenleving of wetenschap. Deze herzieningen worden vaak opgestart door signalen uit de samenleving of belangenverenigingen (SLO, 2014).

De rol van de leerkracht in het funderend onderwijs

De leerkracht is een centrale figuur in het funderend onderwijs. Niet alleen draagt de leerkracht verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van het curriculum, maar hij of zij speelt ook een sleutelrol in de persoonsvorming en emancipatie van leerlingen (Biesta, 2015). De relatie tussen leerling en leerkracht is uniek en heeft grote invloed op de leerervaring en het leerresultaat.

Vakdidactiek en -pedagogiek dienen als brug tussen het landelijk curriculum en de praktijk in de klas. Deze disciplines helpen bij het ontwikkelen van een onderwijstekening die ondersteunend is voor zowel de leerling als de leerkracht. De leerkracht moet niet alleen de inhoud van het curriculum beheersen, maar ook in staat zijn om deze inhoud op een manier te brengen die aansluit bij de behoeften en ontwikkelingsniveau van de leerling (Steenbakkers, Baaijen & De Glopper, 2021).

De professionele ontwikkeling van de leerkracht is een continue proces. Het funderend onderwijs benadrukt het belang van levenslang leren en groei voor de leerkracht. De campagne ‘Werken met de Toekomst’ benadrukt dat het onderwijs een professionele omgeving biedt waarin leerkrachten zich kunnen ontwikkelen, zowel qua kennis als qua vaardigheden.

Toekomstgericht onderwijs: samenwerking en innovatie

Toekomstgericht onderwijs is een strategisch beleid dat gericht is op het aanpassen van het onderwijs aan de behoeften van de toekomstige samenleving. Het accent ligt op flexibiliteit, innovatie en samenwerking. In het kader van toekomstgericht onderwijs worden diverse projecten opgezet om de kwaliteit en relevantie van het onderwijs te verbeteren. De NRO (Nederlands Instituut voor Onderwijs en Regie) werkt samen met verschillende partijen om onderwijskwaliteit te verbeteren in de regio (SLO, 2014).

Projecten zoals het Netwerk Lerend Kwalificeren en Multiperspectivistische Erfgoededucatie (MESOE) zijn voorbeelden van hoe samenwerking tussen onderwijsinstellingen, erfgoedorganisaties en onderzoekers leidt tot innovatieve leeromgevingen. Deze samenwerkingen zijn van essentieel belang om zowel leerlingen als leerkrachten in staat te stellen om zich aan te passen aan de veranderende maatschappelijke en educatieve context.

Inclusiviteit en gelijke kansen in het funderend onderwijs

Inclusiviteit en gelijke kansen zijn kernwaarden in het funderend onderwijs. De overheid benadrukt het belang van gelijke kansen voor alle leerlingen, ongeacht hun achtergrond of vermogens. Dit wordt ook benadrukt in het ‘Burgerschap’-deel van het curriculum, waarin leerlingen leren om te gaan met diversiteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid (Staatsblad, 2021).

Om gelijke kansen te waarborgen, is het belangrijk dat scholen zich bewust richten op de individuele behoeften van leerlingen. In de praktijk betekent dit dat scholen aandacht moeten besteden aan differentiatie in het onderwijs, zodat alle leerlingen op hun niveau worden uitgedaagd en ondersteund (SER, 2021). Inclusiviteit houdt ook in dat leerlingen met specifieke educatieve behoeften – zoals leerlingen met een beperking of leerling met een niet-nederlands sprekende achtergrond – voldoende aandacht krijgen.

Onderwijskwaliteit: meten en verbeteren

De kwaliteit van het onderwijs is een centraal thema in het funderend onderwijs. De Inspectie van het Onderwijs (2021) heeft in haar rapport ‘De staat van het onderwijs’ een aantal kansen en uitdagingen benoemd. De kwaliteit van het onderwijs wordt gemeten via toetsen en examens, die niet alleen het leerresultaat van de leerling weerspiegelen, maar ook de effectiviteit van het onderwijstekening.

Toetsing en examens zijn echter niet alleen middelen om leerresultaten te meten, maar ook tools om leerprocessen te verbeteren. Fundamentele vragen over toetsing en examens zijn van groot belang om ervoor te zorgen dat de toetsing aansluit bij het doel van het onderwijs en de behoeften van de leerling (Scheerens, Brouwer, Sanders, Veldkamp & van der Vegt, 2019).

Toekomstgericht onderwijs en soft skills

Naast kennis en vakspecifieke vaardigheden wordt er in het funderend onderwijs steeds meer aandacht besteed aan soft skills. Soft skills zijn persoonlijke vaardigheden die van invloed zijn op de sociale, emotionele en communicatieve competentie van leerlingen. In het onderwijsveld wordt er steeds vaker gesproken over het belang van soft skills in de voorbereiding op de toekomstige arbeidsmarkt (Scheerens, van der Werf & de Boer, 2020).

Inclusief het ontwikkelen van soft skills zoals empathie, communicatie, probleemoplossend denken en samenwerking is nu een essentieel onderdeel van het curriculum. Deze vaardigheden worden niet alleen ontwikkeld in de klas, maar ook in extra-curricula activiteiten en projecten. Het funderend onderwijs benadrukt dat het leren van soft skills een continue en interdisciplinaire opgave is.

Samenwerking in het onderwijsveld

Samenwerking is een kernaspect van toekomstgericht onderwijs. De samenwerking tussen scholen, onderwijsinstellingen, onderzoekers en beleidsmakers is van essentieel belang om zowel leerlingen als leerkrachten in staat te stellen om zich aan te passen aan de veranderende maatschappelijke context.

Projecten zoals ‘Lezen in alle vakken’ en ‘Groeiende kansen voor leerlingen, leraren, scholen en onderzoekers’ zijn voorbeelden van hoe samenwerking leidt tot innovatie in het onderwijs. Deze projecten zijn vaak op maat gemaakt voor de regio en het doelgroep, wat betekent dat ze aansluiten bij de lokale context en behoeften. In deze manier van werken benadrukt het funderend onderwijs het belang van een lokale aanpak van educatieve innovatie.

Toekomstgericht onderwijs en technologie

Technologie speelt een steeds grotere rol in het funderend onderwijs. Het gebruik van digitale tools en platforms helpt bij het differentiëren van onderwijs en het aanpassen van leeractiviteiten aan de individuele behoeften van leerlingen. In het kader van toekomstgericht onderwijs wordt er onderzocht hoe technologie kan bijdragen aan het verbeteren van de onderwijskwaliteit en het bevorderen van levenslang leren.

Het gebruik van technologie in het onderwijs is echter niet zonder uitdagingen. Niet alle leerlingen hebben gelijke toegang tot digitale tools, en niet alle leerkrachten voelen zich op hun gemak met digitale onderwijstekening. Het is daarom belangrijk dat scholen en onderwijsinstellingen investeren in digitale opvoeding en ondersteuning voor leerkrachten.

Conclusie

Het funderend onderwijs speelt een essentiële rol in de voorbereiding van jongeren op de toekomst. Het curriculum, de rol van de leerkracht en de samenwerking tussen verschillende stakeholders zijn centrale elementen in de ontwikkeling van een toekomstgericht onderwijssysteem. Inclusiviteit, gelijke kansen en het ontwikkelen van soft skills zijn kernwaarden die in het funderend onderwijs worden benadrukt.

De campagne ‘Werken met de Toekomst’ benadrukt het belang van het onderwijs als een professioneel en betekenisvol beroep, waarin leerkrachten zich kunnen ontwikkelen en invloed kunnen uitoefenen op de toekomst van jongeren en de samenleving. Het funderend onderwijs is dus meer dan alleen het leren van kennis en vaardigheden; het is ook een platform voor persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling.