Medezeggenschap in het funderend onderwijs: een overzicht van structuur, rollen en uitdagingen

Published by Redactie on juli 25, 2025 | Category fundering

Inleiding

Medezeggenschap in het funderend onderwijs speelt een centrale rol in de ontwikkeling van een kwalitatief hoogwaardig educatief klimaat. Het betreft de samenwerking tussen verschillende partijen – zoals schoolleiders, leerkrachten, ouders, leerlingen en externe organisaties – om beslissingen te nemen en beleid te vormen dat de educatieve doelen van een school ondersteunt. In het kader van een breder onderzoek, uitgevoerd door Regioplan in samenwerking met CAOP en Leeuwendaal, wordt momenteel een intensieve evaluatie gestart van de huidige governancestructuur en medezeggenschapsmechanismen in het onderwijs. Deze evaluatie richt zich op vijf thema’s die de organisatie en samenwerking in en om de school bepalen. Het doel is om duidelijkheid te scheppen over de rollen, verantwoordelijkheden en verwachtingen van alle betrokken partijen en zo de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren.

In dit artikel wordt een overzicht gegeven van de structuur en functies van medezeggenschapsraden, het proces rond het opstellen van ondersteuningsplannen en de rol van schoolleiders en medezeggenschap in het funderend onderwijs. Aan de hand van de beschikbare informatie uit diverse bronnen worden de voornaamste thema’s en uitdagingen besproken, met een focus op governance, samenwerking en het betrekken van alle betrokken partijen in het besluitvormingsproces.

Medezeggenschapsraden: structuur en taken

Definitie en functie van medezeggenschapsraden

In het funderend onderwijs zijn medezeggenschapsraden (MR) een essentieel onderdeel van de schoolstructuur. Deze raden zijn samengesteld uit ouders (en in het voortgezet onderwijs ook leerlingen), onderwijspersoneel en schoolleiders. De MR heeft adviesrecht op verschillende thema’s die van invloed zijn op het functioneren van de school. Deze thema’s omvatten onder andere het schoolwerkplan, het schoolreglement, het leerplan, en het beleid rondom ondersteunende werkzaamheden van ouders en regels op het gebied van veiligheid en gezondheid.

Een belangrijke taak van de medezeggenschapsraad is het uitbrengen van advies over voorgenomen besluiten van het bevoegde gezag. Dit betreft bijvoorbeeld de verandering van de onderwijskundige doelstelling van de school of de wijziging van het lesrooster. Deze functie is vastgelegd in het huishoudelijk reglement van de gemeenschappelijke medezeggenschapsraad, zoals beschreven in artikel 11 van de Wet Medezeggenschap Onderwijs 1992.

Samenstelling en rollen binnen de raden

De medezeggenschapsraad wordt geleid door een voorzitter, een secretaris en een penningmeester. De voorzitter is verantwoordelijk voor het openen, leiden en sluiten van de vergaderingen en vertegenwoordigt de raad in en buiten rechte. De secretaris is belast met het bijhouden van de agenda, het opstellen van het verslag en het beheren van de administratie. De penningmeester voert de financiële huishouding van de raad en legt jaarlijks een verantwoording af.

Naast de medezeggenschapsraad bestaat er ook een gemeenschappelijke medezeggenschapsraad (GMR), die een bredere functie heeft. De GMR kan bijvoorbeeld betrokken worden bij het bepalen van de grondslag van de school of de inrichting van het lesrooster in het voortgezet onderwijs. In sommige gevallen wordt de GMR ook betrokken bij het stellen van voorstellen voor veranderingen in de schoolstructuur of de organisatie van samenwerkingen.

Samenwerkingsverbanden en ondersteuningsplanraden

Naast de medezeggenschapsraden op schoolniveau bestaan er ook ondersteuningsplanraden (OPR) binnen samenwerkingsverbanden. Deze raden zijn samengesteld uit ouders en onderwijspersoneel (en in het voortgezet onderwijs ook leerlingen) en hebben een instemmingsbevoegdheid op het ondersteuningsplan van het samenwerkingsverband. Het ondersteuningsplan bevat afspraken tussen scholen en bepaalt hoe de onderwijsplekken in een regio verdeeld worden, zodat alle leerlingen een passende plek krijgen.

In grote steden zoals Amsterdam zijn er aparte samenwerkingsverbanden voor basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Deze samenwerkingsverbanden zorgen voor een coördinatie van onderwijsplekken en het uitwerken van passend onderwijs voor leerlingen met extra ondersteuning. De OPR speelt een cruciale rol in dit proces, omdat zij zorgen voor het betrokken zijn van ouders en onderwijspersoneel in de besluitvorming.

Governance en medezeggenschap in de praktijk

De rol van schoolleiders

Schoolleiders spelen een centrale rol in de medezeggenschap. Zij zijn verantwoordelijk voor het dagelijks functioneren van de school en moeten samenwerken met de medezeggenschapsraden en andere betrokken partijen. In de praktijk zijn er echter vaak misverstanden over de inzet van de medezeggenschapsraden, zoals de GMR. Dit maakt het voor schoolleiders vaak lastig om duidelijkheid te creëren over hun rol en verantwoordelijkheden.

De Algemene Onderwijsbond (AVS) probeert de positie van schoolleiders te versterken door hen actief te betrekken in overleggesprekken. Bijvoorbeeld wordt de rol van schooldirecteuren in de GMR duidelijk gemaakt, zodat schoolleiders beter kunnen meeproeven in de besluitvorming. Dit is belangrijk om ervoor te zorgen dat de kwaliteit van het onderwijs wordt verbeterd en dat schoolleiders in staat zijn om verantwoordelijkheden aan te nemen.

De betrokkenheid van ouders en leerlingen

Ouders en leerlingen zijn essentiële spelers in het medezeggenschapssysteem. Zij brengen perspectieven en ideeën in die van invloed kunnen zijn op het onderwijspad van leerlingen. In het primair onderwijs is de medezeggenschapsraad bijvoorbeeld betrokken bij het opstellen van het schoolondersteuningsprofiel, waarin omschreven wordt welke extra ondersteuning beschikbaar is voor leerlingen met specifieke behoeften.

In het voortgezet onderwijs is de betrokkenheid van leerlingen groter. Zij zitten actief in de medezeggenschapsraden en kunnen hier hun mening geven over onderwerpen die van invloed zijn op hun onderwijsomgeving. Dit is een manier om leerlingen te betrekken in het besluitvormingsproces en hun perspectief te versterken in het onderwijssysteem.

Samenwerking en overleg

Een van de kernuitdagingen in het medezeggenschapssysteem is het creëren van een efficiënt overlegproces. De huidige governancestructuur maakt het vaak lastig om duidelijkheid te creëren over wie verantwoordelijk is voor welk besluit. Dit leidt tot verwarring en kan het besluitvormingsproces vertragen.

Om dit op te lossen wordt er momenteel gewerkt aan een breder gesprek over governance en medezeggenschap. Dit gesprek richt zich op vijf thema’s die van invloed zijn op de samenwerking in en om de school. De gesprekken vinden plaats op diverse locaties in het land en richten zich aan alle betrokken partijen, waaronder onderwijspersoneel, ouders, leerlingen, schoolleiders, bestuurders, gemeenten en samenwerkingsverbanden.

De uitkomsten van deze gesprekken vormen de basis voor een conceptrapport, dat gebruikt wordt bij een eindconferentie in maart 2023. De eindrapportage wordt medio april aangeboden aan het ministerie van OCW. De doelstelling van dit onderzoek is om de governancestructuur te vernieuwen en de verwachtingen van alle betrokken partijen te herdefiniëren.

Uitdagingen en kansen in de medezeggenschap

Verwarring en onduidelijkheid

Een van de belangrijkste uitdagingen in de medezeggenschap is de verwarring over de rollen en verantwoordelijkheden van de betrokken partijen. In de huidige governancestructuur zijn er vaak overlappingen of onduidelijkheden over wie verantwoordelijk is voor welk aspect van het onderwijspad. Dit kan leiden tot inefficiëntie in het besluitvormingsproces en maakt het voor scholen lastig om duidelijke acties te nemen.

De Algemene Onderwijsbond benadrukt het belang van duidelijkheid en transparantie in de medezeggenschap. Zij zouden graag willen dat de rollen en verantwoordelijkheden van alle partijen in kaart worden gebracht en duidelijk worden gemaakt. Dit zou ervoor zorgen dat scholen efficiënter kunnen functioneren en dat het besluitvormingsproces sneller en doeltreffender kan verlopen.

Versterken van de positie van onderwijspersoneel

Een andere uitdaging is het versterken van de positie van onderwijspersoneel in het medezeggenschapssysteem. In de huidige situatie is er vaak een tekort aan formele structuren waarin onderwijspersoneel kan meeproeven in het besluitvormingsproces. Dit leidt tot een situatie waarin onderwijspersoneel vaak niet goed vertegenwoordigd is en minder invloed heeft op de beslissingen die gemaakt worden.

De Algemene Onderwijsbond ziet de medezeggenschap als een kans om onderwijspersoneel actiever te betrekken in het besluitvormingsproces. Zij zouden graag willen dat er een formelere structuur komt waarin onderwijspersoneel een vaste plek heeft aan de bestuurlijke tafels. Dit zou ervoor zorgen dat de mening van onderwijspersoneel serieus wordt genomen en dat de beslissingen die worden genomen beter aansluiten op de praktijk.

Invloed van externe organisaties

Naast scholen en onderwijspersoneel spelen ook externe organisaties zoals gemeenten en samenwerkingsverbanden een rol in de medezeggenschap. Deze organisaties zijn vaak verantwoordelijk voor het coördineren van onderwijsplekken en het uitwerken van passend onderwijs voor leerlingen met extra behoeften.

In de praktijk zijn er echter vaak uitdagingen bij het coördineren van samenwerkingen tussen scholen en externe organisaties. De huidige governancestructuur maakt het vaak lastig om duidelijkheid te creëren over wie verantwoordelijk is voor welk aspect van de samenwerking. Dit kan leiden tot overlappingen of onduidelijkheden over wie verantwoordelijk is voor welk aspect van de samenwerking.

Om dit op te lossen wordt er momenteel gewerkt aan een vernieuwing van de governancestructuur. Dit houdt in dat de rollen en verantwoordelijkheden van alle betrokken partijen in kaart worden gebracht en dat er duidelijkheid wordt gecreëerd over wie verantwoordelijk is voor welk aspect van het onderwijspad.

Conclusie

De medezeggenschap in het funderend onderwijs speelt een centrale rol in de ontwikkeling van een kwalitatief hoogwaardig educatief klimaat. Zowel op schoolniveau als binnen samenwerkingsverbanden is het belangrijk dat alle betrokken partijen – zoals schoolleiders, onderwijspersoneel, ouders en leerlingen – actief meeproeven in het besluitvormingsproces. De huidige governancestructuur maakt het echter vaak lastig om duidelijkheid te creëren over wie verantwoordelijk is voor welk aspect van het onderwijspad. Dit leidt tot verwarring en inefficiëntie in het besluitvormingsproces.

Het brede gesprek over governance en medezeggenschap biedt een kans om deze uitdagingen aan te kaarten en oplossingen te bedenken. De uitkomsten van deze gesprekken vormen de basis voor een vernieuwing van de governancestructuur en een herdefinering van de verwachtingen van alle betrokken partijen. Door duidelijkheid te creëren over de rollen en verantwoordelijkheden van alle betrokken partijen kan het medezeggenschapssysteem efficiënter en doeltreffender worden.