Metselwerk naast fundering: Aandachtspunten voor stabiliteit, isolatie en herstel

Published by Redactie on juli 25, 2025 | Category fundering

Bij de bouw van een huis of de herstelling van een bestaand gebouw speelt het metselwerk naast de fundering een cruciale rol in de stabiliteit, duurzaamheid en energieprestatie van het geheel. In Nederland, waar veel oudere woningen en gebouwen uit de 17e tot 20e eeuw voorkomen, zijn funderingsproblemen en metselwerkgerelateerde schade vaak terug te vinden. De manier waarop metselwerk aansluit op de fundering, is van groot belang om vochtproblemen, koudebruggen en structurale instabiliteit te voorkomen.

In dit artikel worden de belangrijkste aandachtspunten besproken bij het ontwerpen en herstellen van metselwerk naast de fundering. Aan de hand van technische richtlijnen, praktijkvoorbeelden en adviezen van experts uit het bouwvak worden de mogelijke constructieve oplossingen en herstelmethoden toegelicht. Daarnaast wordt ingegaan op de rol van de grondwaterstand, droogte en verouderde funderingssystemen in het optreden van schade.

Fundering en metselwerk: Belangrijke aansluiting

De fundering vormt de basis van elke constructie en moet zorgvuldig worden aangesloten op het bovenliggende metselwerk. Bij het ontwerpen van een nieuw gebouw of het herstellen van een oud pand is het essentieel dat deze aansluiting niet alleen esthetisch aantrekkelijk is, maar ook technisch betrouwbaar. Het metselwerk moet zo worden gedetailleerd dat het een goede afsluiting vormt tegen het indringen van vocht, zorgt voor thermische isolatie en voorkomt het ontstaan van koudebruggen.

Een goede detaillering houdt onder andere in dat het metselwerk een waterdichte afwerking krijgt, dat de luchtspouw voldoende is geïsoleerd en dat de afwerking van het metselwerk goed aansluit op de fundering. De CUR-aanbeveling 93-2 'Detailleren met baksteen' biedt uitgebreide richtlijnen voor het detailontwerp van metselwerk in combinatie met funderingen. Hierin wordt benadrukt dat het metselwerk niet alleen mechanisch sterk moet zijn, maar ook thermisch efficiënt om energieverlies te beperken.

Problemen met de aansluiting van metselwerk en fundering

Wanneer de aansluiting van metselwerk en fundering niet goed uitgevoerd is of sinds de bouw van het pand slechter is geworden, kunnen er verschillende problemen ontstaan. De CUR-aanbeveling 93-2 wijst op de volgende risico’s:

Indringend vocht: Als de fundering niet waterdicht is of als de aansluiting van het metselwerk niet goed gemaakt is, kan grondwater in de buitenwand treden. Dit heeft tot gevolg dat het thermisch isolatiemateriaal nat wordt en daardoor minder effectief werkt.
Koudebruggen: Een koudebrug ontstaat als er een directe thermische verbinding is tussen het binnen- en buitenoppervlak van de wand. Dit kan leiden tot condensatie aan de binnenzijde van de constructie, wat op de lange termijn schimmel kan veroorzaken.
Structurale instabiliteit: Oude funderingen van gemetselde constructies kunnen met de tijd instabiel worden, vooral bij slechte grondkwaliteit of in droge tijden. Wanneer de fundering onder de metselwand niet voldoende dragend vermogen heeft, kan het metselwerk gaan verzakken of scheuren vormen.

Om deze problemen te voorkomen, wordt vaak een bredere of diepere spouw gebruikt, of wordt een koudebrugonderbreking toegepast. Daarnaast is het belangrijk om de fundering en het metselwerk goed te isoleren en te ventileren.

Typen funderingen en metselwerk

In Nederland zijn er verschillende typen funderingen die vaak worden gebruikt in combinatie met metselwerk. De keuze voor een bepaald type fundering hangt af van de bodemkwaliteit, de belasting van het gebouw en de bouwtechniek die wordt toegepast.

1. Metselwerkfunderingen

Oude funderingen zijn vaak gemaakt van gemetselde bakstenen of klei-gebakken stenen. Deze funderingen zijn massief en hebben een bepaalde breedte en hoogte. Het is belangrijk dat de aanlegdiepte voldoende is om te voorkomen dat de grond onder de fundering kan bevriezen. In oudere woningen uit de 17e tot 20e eeuw zijn funderingen vaak gemaakt van houten palen in combinatie met metselwerk, of bestaan alleen uit gemetselde stenen.

2. Funderingen op staal van metselwerk

Deze fundering wordt vooral gebruikt voor kleine gebouwen. De breedte van de fundering is afhankelijk van de te dragen muur. Voor een halfsteens muur is 320 mm aanlegbreedte nodig, voor een steens muur 540 mm en voor een anderhalfsteens muur 760 mm. Een spouwmuur vereist een aanlegbreedte van 650 mm.

Een fundering op staal van metselwerk heeft het voordeel dat men niet hoeft te wachten op het verharden van betonstroken. De fundering wordt trapsgewijze verzwaard, wat extra dragend vermogen biedt. Echter, deze fundering is tegenwoordig overbodig in grotere of zwaardere constructies.

3. Funderingen op staal van stampbeton

Deze fundering heeft geen trapsgewijze verzwaringen, maar wel een schuin beloop. De bovenkant is iets breder dan de muur, waardoor er ruimte is voor speling. Deze fundering is geschikt voor gebouwen waarbij de muren dicht bij elkaar staan of waarbij grillige ontgravingen niet mogelijk zijn.

4. Funderingen op staal van gewapend beton

Voor grotere dragende belastingen wordt vaak een fundering van gewapend beton gebruikt. Hierbij is het mogelijk om variaties in belasting binnen één bouwwerk te compenseren. Een verstijvingrib is nodig bij grote variaties in de belasting. Deze fundering is robuust en geschikt voor zowel nieuwbouw als herstelprojecten.

Herstel en versterking van metselwerk naast fundering

Wanneer funderingsproblemen optreden of de aansluiting van metselwerk en fundering niet meer voldoet aan huidige normen, is het noodzakelijk om herstel- en versterkingsmaatregelen te nemen. Dit is vooral belangrijk in oude woningen waarbij de fundering sinds de bouw van het pand is verouderd of beschadigd is geraakt.

1. Onderzoek en diagnostiek

Voor een herstelplan is het eerst nodig om de fundering en het metselwerk grondig te onderzoeken. Dit onderzoek kan uitgevoerd worden door een erkende funderingsdeskundige of een gevel-onderhoud aannemer. Tijdens het onderzoek worden de lintvoegen in het metselwerk gemeten met een waterpas om eventuele verzakkingen vast te stellen. Ook wordt de fundering blootgelegd en ingemeten om de staat van de materialen te beoordelen.

In het geval van houten funderingen worden monsters genomen om de hardheid van het hout te bepalen en te controleren of er schimmel- of bacteriële aantasting is. Deze informatie is essentieel voor het opstellen van een herstelplan en het kiezen van geschikte materialen.

2. Herstelmethoden

De keuze voor de herstelmethoden hangt af van de oorzaak van de schade en de staat van het metselwerk en de fundering. De volgende benaderingen worden vaak toegepast:

Versterken van de fundering: In geval van een verouderde of instabiele fundering kan er gebruik gemaakt worden van nieuwe buispalen of een gewapend betonfundering. Deze methoden bieden extra dragend vermogen en stabiliteit.
Herstellen van het metselwerk: Bij schade aan het metselwerk, zoals scheuren of losse bakstenen, kan technisch scheurherstel uitgevoerd worden. Dit houdt in dat de scheuren worden gereinigd, gespoeld en opgevuld met een geschikt mortelelement.
Versterken van de aansluiting: Een koudebrugonderbreking of het uitbreiden van de spouw kan worden toegepast om thermische isolatie te verbeteren en condensatie te voorkomen. Daarnaast kan het metselwerk worden geïsoleerd met een waterkerende laag of een ventilerende spouw.

3. Samenwerking met mede-eigenaren

In het geval van een rijtje woningen of appartementencomplexen is het noodzakelijk om met mede-eigenaren samen te werken bij herstel- en versterkingsprojecten. Volgens artikel 5:65 van de Burgerlijk Wetboek moeten mandelige zaken, zoals fundering en gemeenschappelijke muren, worden onderhouden door alle mede-eigenaren. Dit betekent dat de kosten voor onderzoek, herstel en versterking gedeeld moeten worden.

Een duidelijke afspraak over kostenverdeling is daarom van groot belang. Dit kan bijvoorbeeld geregeld worden op basis van de grootte van de woningen of de regels van de Vereniging van Eigenaren (VvE). Het is verstandig om vooraf met de andere eigenaren af te spreken hoe de kosten worden verdeeld en wie verantwoordelijk is voor de uitvoering van het herstelplan.

Aanbevelingen en technische richtlijnen

Om problemen met metselwerk en fundering te voorkomen of te herstellen, zijn er een aantal aanbevelingen en technische richtlijnen die door experts worden gegeven:

Gebruik van CUR-aanbeveling 93-2: Deze richtlijn biedt uitgebreide informatie over het detaillering van metselwerk in combinatie met funderingen. Het is aan te raden om deze richtlijn te raadplegen bij het ontwerpen van nieuwe constructies of het herstellen van oude gebouwen.
Volg de F3O-richtlijn voor funderingsonderzoek: Bij een uitgebreid funderingsonderzoek is het belangrijk dat dit wordt uitgevoerd volgens de laatste F3O-richtlijn. Deze richtlijn zorgt ervoor dat het onderzoek op een consistente en objectieve manier wordt uitgevoerd.
Aanleg van een versterkte fundering: Bij verouderde of instabiele funderingen is het aan te raden om een nieuwe fundering aan te leggen, bijvoorbeeld met buispalen of gewapend beton. Deze methoden zorgen voor extra dragend vermogen en stabiliteit.
Aandacht voor het grondwaterpeil: Het grondwaterpeil speelt een belangrijke rol in de stabiliteit van funderingen. Bij een laag grondwaterpeil kan droogte en zetting optreden. Het is daarom belangrijk om de grondwaterstand te bewaken en indien nodig te verhogen of te reguleren.
Ventilerende spouw: Het aanbrengen van een ventilerende spouw zorgt voor goede luchtstroming en voorkomt condensatie. Dit is een aan te raden maatregel bij het herstellen van metselwerk en funderingen.

Praktijkvoorbeeld: Herstel van een instabiele fundering en metselwerk

Een praktijkvoorbeeld van het herstellen van een instabiele fundering en metselwerk wordt beschreven in de gegevens. In dit geval is het metselwerk van een voorgevel losgekomen van de achterliggende constructie, wat leidde tot scheuren in het metselwerk en schade aan de binnenkant van het pand.

Na een grondig onderzoek bleek dat de fundering niet voldoende stabiel was en dat het metselwerk was beschadigd door de ongelijke zetting. Om het metselwerk en de fundering te herstellen, zijn er nieuwe buispalen en een constructieve vloer geplaatst. Vervolgens is het metselwerk gerepareerd en zijn de scheuren gespoeld en opgevuld. Nu de fundering weer stabiel is, kan het metselwerk worden hersteld en de schade aan de gevel en binnenmuren kan worden gedaan.

Dit voorbeeld laat zien dat het herstellen van een instabiele fundering en metselwerk een complex proces is dat veel expertise en specialistische kennis vereist. Het is daarom aan te raden om dit soort projecten uit te voeren door ervaren aannemers en deskundigen die vertrouwd zijn met funderingsherstel en metselwerktechnieken.

Conclusie

Het metselwerk naast de fundering speelt een essentiële rol in de stabiliteit, thermische isolatie en duurzaamheid van een gebouw. Bij het ontwerpen van een nieuw pand of het herstellen van een oud gebouw is het daarom belangrijk om aandacht te besteden aan de aansluiting van metselwerk en fundering. Dit houdt in dat het metselwerk goed wordt gedetailleerd om vochtindringing, koudebruggen en structurale instabiliteit te voorkomen.

In oudere woningen kan de fundering met de tijd verouderen of beschadigd raken, wat leidt tot verzakkingen en schade aan gevels en binnenmuren. In dat geval is het noodzakelijk om herstel- en versterkingsmaatregelen te nemen. Dit kan uitgevoerd worden door een ervaren gevel-onderhoud aannemer of funderingsdeskundige. Het is belangrijk om het onderzoek en herstel te coördineren met mede-eigenaren, vooral in het geval van rijtjeswoningen of appartementencomplexen.

Door het toepassen van technische richtlijnen, zoals CUR-aanbeveling 93-2 en F3O-richtlijn voor funderingsonderzoek, kan het herstel van metselwerk en fundering efficiënt en duurzaam uitgevoerd worden. Dit draagt bij aan de levensduur van het gebouw, het comfort van de bewoners en de energieprestatie van de constructie.

Bronnen

metselwerk