Fundering op metselwerk: Inzicht, risico’s en herstelmogelijkheden voor woningeigenaren en bouwprofessionals

Fundering op metselwerk is een traditionele bouwtechniek die in Nederland al jarenlang wordt gebruikt, vooral in oude woningen en historische gebouwen. Deze methode, waarbij het gewicht van het gebouw wordt verspreid over een brede strook metselwerk, was vroeger standaard in de bouwpraktijk. Tegenwoordig is het minder vaak toegepast, onder meer vanwege veranderende bouwmethoden, klimaatverandering en veranderende grondomstandigheden. Toch blijft het van belang om deze funderingmethode goed te begrijpen, aangezien veel oudere woningen nog steeds op deze manier zijn gefundeerd.

Voor woningeigenaren en bouwprofessionals is het essentieel om de werking, voordelen, nadelen en mogelijke problemen van fundering op metselwerk goed te doorgronden. In dit artikel bespreken we de principes van deze fundering, de huidige uitdagingen, de rol van bodemdaling en grondwaterstanden, en welke herstelmethoden beschikbaar zijn bij problemen. Ook leggen we uit hoe de fundering op metselwerk zich verhoudt tot alternatieven zoals fundering op palen.

Wat is fundering op metselwerk?

Fundering op metselwerk is een techniek waarbij metselblokken of -stenen worden gebruikt om het gewicht van een gebouw over een groter oppervlak te spreiden. Deze methode zorgt ervoor dat de belasting gelijkmatig wordt verdeeld over een breedere basis, waardoor het gebouw beter ondersteund wordt. Het metselwerk bestaat meestal uit klinker- of kalkzandstenen die in meerdere lagen zijn opgebouwd. Een van de kenmerken van deze methode is dat de metselstenen aan beide zijden iets verschoven zijn (zo’n ¼ steen), waardoor de fundering extra stevig is en minder gevoelig is voor schuifspanningen.

De fundering op metselwerk was in de 20e eeuw een veelgebruikte methode, vooral in combinatie met traditionele bouwtechnieken. De methode is eenvoudig in uitvoering en maakt gebruik van materialen die goed beschikbaar zijn. In de loop van de jaren is het gebruik van deze methode echter afgenomen, onder andere vanwege de toename van gebruik van gewapend beton en de veranderende grond- en klimaatomstandigheden.

Werking van fundering op metselwerk

De werking van fundering op metselwerk is gebaseerd op de principes van belastingspreiding en stabiliteit. Het metselwerk fungeert als een breedere basis waarop het gewicht van het gebouw rust. Door het gebruik van meerdere lagen metselstenen en de verstrengeling van deze stenen in de opbouw, wordt de fundering extra stevig gemaakt. De verstrengeling (verspringen van stenen in de opbouw) zorgt voor extra stabiliteit en helpt tegen schuifspanningen.

De breedte van de fundering wordt vaak bepaald aan de hand van vuistregels. Zo wordt vaak aangenomen dat de breedte van de fundering twee tot drie keer zo groot is als de dikte van de bovenliggende muren. Deze vuistregels zijn eenvoudig toe te passen, maar het is belangrijk te weten dat het hierbij niet gaat om een wetenschappelijk onderbouwde methode. Bij grotere belastingen of een relatief lage toelaatbare gronddruk kan het gebruik van deze vuistregels leiden tot onvoldoende ondersteuning, wat op termijn kan resulteren in verzakkingen of scheuren.

Voordelen van fundering op metselwerk

De fundering op metselwerk biedt verschillende voordelen, zowel voor woningeigenaren als voor bouwprofessionals.

Traditionele methode

Deze methode is al jaren in gebruik in Nederland en vooral in historische gebouwen. Vanwege de langdurige praktijk zijn er veel ervaringen en kennis over hoe het systeem werkt en wat de eventuele problemen kunnen zijn. Bouwprofessionals hebben hier veel praktijkervaring mee, wat helpt bij het herstel of onderhoud van funderingen.

Mogelijkheid tot herstel

Oudere funderingen op metselwerk kunnen vaak worden hersteld of versterkt. Bijvoorbeeld door het aanleggen van een extra laag metselwerk of het gebruik van moderne technieken om de stabiliteit te verbeteren. In tegenstelling tot fundering op palen of plaatfundering is een fundering op metselwerk vaak (deels) zichtbaar, wat betekent dat eventuele problemen makkelijker te herkennen zijn. Door visuele inspecties en metingen met een waterpas kunnen woningeigenaren of professionals al snel signalen van verzakkingen of schuifspanningen opsporen.

Minder invasief

Bij het onderhoud of herstel van fundering op metselwerk is het vaak niet nodig om de hele ondergrond te veranderen of uit te graven. Dit maakt de methode minder invasief vergeleken met andere funderingssystemen, wat betekent dat er minder schade ontstaat aan de omgeving en dat het herstel minder tijdrovend en kostbaar kan zijn.

Nadelen van fundering op metselwerk

Hoewel fundering op metselwerk een bewezen en traditionele methode is, heeft het ook een aantal nadelen die voor woningeigenaren en bouwprofessionals belangrijk zijn om te kennen.

Gevoelig voor bodemdaling

Omdat fundering op metselwerk direct op de ondergrond rust, is het gevoeliger voor veranderingen in de bodem. In veen- of klei-gebieden kan bodemdaling leiden tot scheuren in muren of verzakkingen. Deze problemen kunnen zich vooral voordoen in regio's waar de bodem zich door klimaatverandering of veranderende grondwaterstanden snel verplaatst.

Afhankelijk van grondomstandigheden

De fundering op metselwerk is afhankelijk van de stabiliteit van de ondergrond. Als de bodem niet sterk genoeg is om het gewicht van het gebouw te dragen, kan dit leiden tot problemen. In dergelijke gevallen is fundering op palen vaak een betere keuze, omdat palen de belasting dieper in de bodem kunnen overbrengen.

Beperkte toepassing bij grotere belastingen

Fundering op metselwerk is meestal geschikt voor kleine en middelgrote woningen met een geringe belasting. Bij grotere belastingen, zoals bij industriële gebouwen of hoge woningen, is een andere funderingssysteem vaak nodig. In zulke gevallen wordt vaak gekozen voor fundering op palen, plaatfundering of andere moderne technieken.

Huidige uitdagingen en risico’s

De huidige bouwpraktijk en veranderende omstandigheden hebben geleid tot nieuwe uitdagingen voor fundering op metselwerk. Klimaatverandering, veranderende grondwaterstanden en bodemdaling zijn factoren die het gebruik en de stabiliteit van deze methode in twijfel trekken.

Klimaatverandering

De opwarming van de aarde en het veranderende neerslagpatroon hebben een directe invloed op de bodemstructuur. In veen- en klei-gebieden kan dit leiden tot verlies van bodemstabiliteit, wat directe gevolgen heeft voor funderingen op metselwerk. Verzakkingen en scheuren in muren zijn hierbij typische symptomen die kunnen optreden.

Grondwaterstanden

Veranderingen in de grondwaterstanden kunnen ook leiden tot problemen. Als het grondwater te snel daalt of stijgt, kan dit de ondergrond beïnvloeden en funderingen belasten. In dergelijke gevallen kan fundering op metselwerk niet altijd voldoende ondersteuning bieden.

Bodemdaling

Bodemdaling is een van de belangrijkste risico’s voor fundering op metselwerk. In veen- en klei-gebieden is de bodem niet altijd sterk genoeg om het gewicht van het gebouw te dragen, waardoor verzakkingen kunnen ontstaan. Bij fundering op metselwerk is het moeilijker om deze problemen te compenseren dan bij andere funderingssystemen, omdat de belasting direct op de ondergrond rust.

Herstelmethoden en verbetering van fundering op metselwerk

Wanneer problemen optreden bij fundering op metselwerk, zijn er verschillende herstelmethoden beschikbaar. Deze methoden zijn afhankelijk van de oorzaak van het probleem en de mate van schade.

Aanleg van extra metselwerk

Een mogelijke herstelmethode is het aanleggen van een extra laag metselwerk om de stabiliteit van de fundering te verbeteren. Deze methode is vooral geschikt bij lichte problemen, zoals kleine verzakkingen of schuifspanningen. Door het toevoegen van extra metselstenen of blokken kan de ondersteuning van het gebouw worden versterkt.

Versterking met moderne technieken

Bij grotere problemen kan het nodig zijn om moderne technieken toe te passen. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van sterkere materialen, zoals gewapend beton of versterkende staven, om de fundering extra stevig te maken. Deze methoden kunnen worden gebruikt om de oude metselwerkfundering aan te passen aan de huidige belastingen en om de stabiliteit te verbeteren.

Inbrengen van palen

In sommige gevallen is het nodig om palen in te brengen om de stabiliteit van het gebouw te verbeteren. Deze methode is vooral geschikt bij problemen die verband houden met bodemdaling of onvoldoende ondersteuning van de ondergrond. Door palen te plaatsen in de bodem en deze te verbinden met de fundering, kan het gewicht van het gebouw dieper in de bodem worden overgedragen. Deze methode is vaak toegepast in herstelprojecten van oude woningen.

Grondverhoging

Een andere methode is het verhogen van de grond rond de fundering. Dit kan worden gedaan door losse aarde of speciale grondmengsels aan te brengen. Deze methode is vooral geschikt bij lichte verzakkingen en kan helpen om de fundering weer op niveau te brengen.

Fundering op metselwerk versus fundering op palen

Fundering op metselwerk en fundering op palen zijn twee verschillende methoden die elk hun eigen voordelen en nadelen hebben. De keuze voor een bepaalde methode hangt af van factoren zoals de belasting van het gebouw, de eigenschappen van de ondergrond, en de toegestane diepte van de fundering.

Fundering op metselwerk

Fundering op metselwerk is een traditionele methode die vaak gebruikt wordt in historische gebouwen en in gebieden met stabiele grondlagen. De methode is eenvoudig, minder invasief en herstelbaar. Echter, het is gevoeliger voor bodemdaling en kan minder geschikt zijn in onstabiele grondlagen.

Fundering op palen

Fundering op palen is vooral gebruikelijk in het westelijke deel van Nederland, waar de bovenste grondlagen vaak uit klei, veen en leem bestaan. Deze lagen zijn vaak te slap om het gewicht van bouwwerken te dragen. Fundering op palen is geschikt voor projecten met een hoge belasting, zoals grote gebouwen, bruggen en industriële complexen. De diepe fundering zorgt voor een sterke en betrouwbare basis.

Keuze van funderingssysteem

De keuze tussen fundering op metselwerk en fundering op palen moet worden gemaakt op basis van een gedetailleerde grondonderzoek. Bouwprofessionals en ingenieurs moeten bepalen welke methode het meest geschikt is op basis van de belasting van het gebouw, de eigenschappen van de ondergrond en de verwachte levensduur van het object. In sommige gevallen kan een combinatie van beide methoden ook een optie zijn.

Aandachtspunten voor woningeigenaren

Voor woningeigenaren van oude woningen is het belangrijk om de staat van de fundering op metselwerk goed in de gaten te houden. Aangezien deze methode gevoeliger is voor veranderingen in de ondergrond, kunnen kleinere tekens van problemen al wijzen op grotere problemen in de toekomst.

Visuele inspectie

Een visuele inspectie is een van de eenvoudigste manieren om problemen op te sporen. Scheuren in muren, ongelijke vloeren en klemmende deuren of ramen kunnen allemaal signalen zijn van verzakkingen of schuifspanningen in de fundering. Door regelmatig een visuele inspectie te doen, kunnen woningeigenaren problemen vroegtijdig herkennen.

Meetinstrumenten

Naast visuele inspectie kan het gebruik van meetinstrumenten helpen bij het opsporen van problemen. Een waterpas is bijvoorbeeld een handig instrument om te meten of de vloeren en muren horizontaal liggen. Andere instrumenten, zoals een laserapparaat of een niveaupomp, kunnen ook worden gebruikt om afwijkingen in het niveau te meten.

Expertise

Als woningeigenaren twijfelen over de staat van hun fundering, is het verstandig om advies in te winnen bij een bouwprofessional of funderingsdeskundige. Deze experts kunnen een grondige inspectie uitvoeren en eventuele herstelmethoden of verbeteringen voorstellen.

Samenvatting

Fundering op metselwerk is een traditionele bouwtechniek die vroeger standaard was in Nederland, vooral in historische gebouwen. Deze methode, waarbij het gewicht van het gebouw wordt verspreid over een brede strook metselwerk, biedt voordelen zoals eenvoudige uitvoering, herstelbaarheid en minder invasieve herstelmogelijkheden. Echter, de methode is ook gevoeliger voor veranderingen in de ondergrond, zoals bodemdaling, en kan minder geschikt zijn in onstabiele grondlagen.

Voor woningeigenaren en bouwprofessionals is het belangrijk om de werking, voordelen, nadelen en mogelijke problemen van fundering op metselwerk goed te doorgronden. Bij problemen zijn er verschillende herstelmethoden beschikbaar, variërend van het aanleggen van extra metselwerk tot het inbrengen van palen. De keuze van funderingssysteem moet worden gemaakt op basis van een gedetailleerde grondonderzoek en de specifieke omstandigheden van het gebouw.

In de huidige bouwpraktijk zijn moderne technieken vaak beter afgestemd op de huidige klimaat- en grondveranderingen. Toch blijft fundering op metselwerk een waardevolle methode, vooral in combinatie met herstel- en versterkingsmethoden.

Bronnen

1. Fundering op metselwerk – Belangrijke aandachtspunten voor woningeigenaren en bouwprofessionals
2. Fundering op metselwerk en palen – Uitleg, voordelen en hersteltechnieken
3. Fundering op staal d.m.v. metselwerk