Provinciale risicokaart fundering: inzichten, oorzaken en oplossingen

Published by Redactie on juli 28, 2025 | Category fundering

De funderingsproblematiek is in de afgelopen jaren een steeds urgenter thema geworden in het Nederlandse bouw- en woningbouwbeleid. Het is niet alleen een technische uitdaging, maar ook een maatschappelijke kwestie met verregaande gevolgen voor woningeigenaren, verzekeraars en overheden. In deze uitgebreide artikelserie geven we een overzicht van de huidige staat van het funderingsprobleem, de onderliggende oorzaken, en de maatregelen die op nationaal en regionaal niveau worden overwogen of al zijn ingezet. Speciale aandacht gaat uit naar de provinciale risicokaart fundering, die door het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) is opgesteld en die een essentieel instrument is geworden voor het bepalen van de kwetsbaarheid van gebouwen in Nederland.

Inleiding

In Nederland staat ongeveer 425.000 woningen onder funderingsschade of lopen in de komende jaren daartoe het risico. Deze schatting is gebaseerd op het funderingsrisicomodel van Deltares, dat op basis van beschikbare gegevens een specifieke inzichtelijke analyse mogelijk maakt. Oorzaken van funderingsproblematiek zijn meervoudig en vaak complex: dalende grondwaterstanden, bodemdaling, kruip, oxidatie van veen, en de krimp of zwelling van klei zijn slechts een paar van de factoren die een rol spelen.

Huisvesting op houten funderingspalen, die vaak te vinden zijn in veen- en kleigebieden, blijkt vooral kwetsbaar te zijn. De klimaatverandering versterkt dit probleem, aangezien droogteperiodes langer en intenser worden, waardoor de grondwaterstand daalt en houten palen boven water komen te staan, waardoor ze rotten.

De provinciale risicokaart fundering biedt een visuele representatie van deze kwetsbaarheid. Deze kaart is een uitkomst van samenwerking tussen wetenschappelijke instellingen en overheidsorganen en vormt een essentieel instrument in de plannings- en beheerstrategieën voor bouwprojecten en woningbouw. In het volgende gedeelte wordt deze kaart nader beschreven, evenals de methodologie die erachter ligt.

De provinciale risicokaart fundering: wat toont ze?

1. Waarom is een risicokaart nodig?

De provinciale risicokaart fundering is ontworpen om te ondersteunen bij het inzichtelijk maken van de mate van kwetsbaarheid van gebouwen ten aanzien van funderingsproblematiek. Door de combinatie van bouwkenmerken, bodemkenmerken en klimaatverandering, is het mogelijk om te bepalen welke gebouwen het meeste risico lopen op funderingsproblemen in de komende decennia.

De kaart is een belangrijk instrument voor: - Woningbouwmaatschappijen bij het bepalen van prioriteiten voor renovatieprojecten. - Overheden bij het ontwikkelen van ruimtelijke plannen die het grondwater en de bodemsituatie in ogenschouw nemen. - Eigendomspartijen bij het bepalen van risico’s en mogelijke preventieve maatregelen.

2. Aanleiding voor de kaart

Het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) hebben de kaart ontwikkeld. Het uitgangspunt was een kritisch beroep op de noodzaak om funderingsrisico’s eerder te identificeren, zodat preventieve maatregelen op tijd kunnen worden genomen.

De kaart is gemaakt op basis van een uitgebreid dataset die bouwkenmerken, bodemkenmerken en klimaatveranderingen combineert. Deze dataset is gebaseerd op bestaande modellen, zoals het funderingsrisicomodel van Deltares, en uitgebreid met praktijkgerichte inzichten uit het veld.

3. Hoe is de kaart opgebouwd?

De provinciale risicokaart fundering bevat de volgende elementen:

Geografische locaties van woningen die kwetsbaar zijn voor funderingsproblematiek.
Funderingstype (houten palen, ondiepe fundering, betonnen palen).
Bodemtype (veen, klei, zand).
Grondwaterstand in verhouding tot het klimaatveranderingskenmerk.
Verwachte levensduur van de fundering bij huidige omstandigheden.

De kaart toont duidelijk aan dat gebouwen in West- en Noord-Nederland, met name in veen- en kleigebieden, het meest kwetsbaar zijn. Dit komt vooral door de combinatie van oude houten funderingen en het dalen van de grondwaterstand door droogte.

Oorzaken van funderingsproblematiek

1. Dalende grondwaterstanden

Een van de belangrijkste oorzaken van funderingsproblematiek is het dalen van de grondwaterstand. Dit kan het gevolg zijn van:

Langdurige droogteperiodes, die in het kader van klimaatverandering vaker en intenser voorkomen.
Peilbeheer, zoals het verlagen van grondwaterstanden in bebouwde omgevingen.
Wisselende neerslaghoeveelheden, die het grondwaterpeil beïnvloeden.
Onttrekkingen, zoals door grondwaterwinning of rioleringslekkages.
Infrastructuurveranderingen, zoals het uitgraven van kanalen of het aanleggen van wegen.

Een dalende grondwaterstand heeft vooral nareffecten op houten funderingspalen. Deze palen moeten onder water staan om niet te rotten. Wanneer de grondwaterstand daalt, treden er funderingsproblemen op.

2. Bodemdaling

Bodemdalingsprocessen zoals consolidatie, kruip en oxidatie van veen zorgen voor een vermindering van het volume van de bodem. Dit kan leiden tot het verlies van draagkracht en het ontstaan van scheefstanden of scheuren in gebouwen.

Deze processen worden versterkt door klimaatverandering. In droge tijden wordt veenbodem sneller uitgedroogd, wat leidt tot verdere bodemdaling. Ook de combinatie van droogte en zoutwinning (zoals in Groningen) kan leiden tot aardbevingen en verder bodemverlies.

3. Krimp en zwelling van klei

In kleigebieden kan krimp en zwelling van de bodem het gevolg zijn van veranderingen in de vochtigheid. Bij droogte krimpt de klei, wat kan leiden tot het verlies van draagkracht. Bij regentijden zwelt de klei opnieuw aan, wat kan leiden tot scheefstanden en vochtproblemen in de gebouwen.

4. Slechte fundering

In de naoorlogse woningbouw zijn er veel woningen gebouwd op ondiepe funderingen, die niet voldoen aan huidige normen. Deze funderingen zijn gevoeliger voor veranderingen in de bodem- en grondwateromstandigheden.

Consequenties van funderingsproblematiek

Funderingsproblematiek leidt vaak tot schade aan de constructie van het gebouw en kan de levensduur van het huis sterk beïnvloeden. De gevolgen kunnen zowel zichtbaar als onzichtbaar zijn:

Zichtbare schade: scheefstanden, scheuren in muren en daken, vochtproblemen.
Onzichtbare schade: verlies van draagkracht, aantasting van houten palen, negatieve kleef.
Verhoogde risico’s op instorting, in extreme gevallen.

Daarnaast kan funderingsproblematiek ook financiële gevolgen hebben voor woningeigenaren, verzekeraars en overheden. De schadevergoedingen zijn aanzienlijk, en in sommige gevallen is een complete sloop en herbezetbaarheid het enige oplossing.

Wat doen waterschappen en overheden?

Waterschappen zien de funderingsproblematiek als een urgent maatschappelijk vraagstuk en hebben daarom een aantal maatregelen voorgesteld om het probleem aan te kaarten:

1. Aandacht voor grondwater in ruimtelijke planning

Waterschappen eisen dat medeoverheden bij ruimtelijke plannen expliciet aandacht besteden aan de effecten op de grondwaterbalans. Dit betekent dat de grondwaterstand moet worden geraadpleegd bij het ontwikkelen van nieuwe bebouwing of infrastructuur.

2. Herstel van de grondwaterbalans

Bij verstoring van het grondwatersysteem moet de balans zo snel mogelijk worden hersteld. Dit kan bijvoorbeeld worden bereikt door:

Meer infiltratie in de bodem, waar de bodem verdicht of afgedekt is.
Vernatten van kwetsbare gebieden, om het systeem robuuster te maken.
Minder afvoer van grondwater, vooral in verdrogingsgevoelige gebieden.

3. Transparante informatievoorziening

Een andere belangrijke maatregel is het introduceren van een water- of klimaatlabel voor huizen. Dit label zou woningen kunnen waarschuwen voor risico’s zoals overstromingen, droogte en funderingsproblematiek. Het doel is om woningeigenaren en kopers beter geïnformeerd te maken over potentiële risico’s.

Rol van wetenschap en onderzoek

Wetenschappelijke instellingen zoals Deltares, TNO, en KCAF spelen een cruciale rol bij het analyseren en bepalen van funderingsrisico’s. Deze instellingen hebben onder andere het volgende geleverd:

Het funderingsrisicomodel van Deltares, dat een schatting geeft van het aantal woningen dat in de komende decennia risico loopt op funderingsproblematiek.
Het kennisagenda van TNO en Deltares uit 2021, waarin een programma is opgesteld voor verdere onderzoeksvragen.
Wetenschappelijke publicaties, zoals Costa et al. 2020 en Korff et al. 2023, waarin de methodologie van het funderingsrisicomodel wordt toegelicht.

Een belangrijk punt is dat deze modellen en studies grotendeels gebaseerd zijn op bestaande gegevens en empirisch onderzoek. Ze worden voortdurend aangepast op basis van nieuwe inzichten en praktijkvoorbeelden.

Funderingsonderzoek en juridische aspecten

Het juridische aspect van funderingsproblematiek is complex. Volgens het advies van het Rijkswaterstaat instituut Rijksinstituut voor de Leefomgeving (RLi) kan funderingsproblematiek het gevolg zijn van een combinatie van factoren, en is het vaak niet eenvoudig om de oorzaak van de schade te bepalen.

Een bekend voorbeeld is de funderingsproblematiek rond het kanaal Almelo – De Haandrik, waarbij het AD in een artikel suggereerde dat de funderingsproblemen volledig veroorzaakt zijn door ingrijpen van de overheid. Dit is echter volgens het RLi onjuist. Het RLi benadrukte dat de funderingsproblemen het gevolg waren van meerdere factoren, waaronder het graafwerk in het kanaal, maar dat dit slechts één van de mogelijke oorzaken was.

Het juridische aspect van funderingsproblematiek is daarom vaak complex, en het bewandelen van de juridische weg kan moeilijk zijn voor bewoners. Daarom wordt benadrukt dat funderingsonderzoek essentieel is om de oorzaken van de schade te bepalen en eventuele juridische aansprakelijkheden te bepalen.

Conclusie

De funderingsproblematiek is een maatschappelijk en technisch complexe kwestie, die zowel urgente aandacht vraagt als langdurige oplossingen. De provinciale risicokaart fundering is een waardevol instrument om de kwetsbaarheid van gebouwen inzichtelijk te maken en preventieve maatregelen in te zetten.

Oorzaken zijn meervoudig en vaak gerelateerd aan klimaatverandering, zoals dalende grondwaterstanden, bodemdaling en krimp- en zwelgedrag van klei. De kwetsbaarheid van houten funderingspalen, vooral in veen- en kleigebieden, is een belangrijk aspect van de funderingsproblematiek.

Waterschappen, overheden en wetenschappelijke instellingen werken samen aan oplossingen, zoals het herstellen van de grondwaterbalans, het introduceren van klimaatlabels, en het uitvoeren van funderingsonderzoek. Deze maatregelen zijn van essentieel belang om de funderingsproblematiek aan te kaarten en woningen veilig en duurzaam te maken.

Voor woningeigenaren, bouwbedrijven en verzekeraars is het belangrijk om deze kwestie bewust en actief aan te kaarten. Een vroegtijdige inbreng kan het verschil maken tussen preventie en herstel. Met de huidige kennis en de beschikbare tools is het mogelijk om het funderingsrisico te beheersen en het bouw- en woningbouwbeleid te versterken.