Richtlijnen voor de ondergrondse aanleg van kabels en leidingen: Veiligheid, diepte en samenwerking

Published by Redactie on juli 28, 2025 | Category fundering

Inleiding

Het correct aanleggen van kabels en leidingen in de openbare ruimte is essentieel voor de veiligheid, het voorkomen van schade en het beperken van overlast. In Nederland is dit gereglementeerd via het Handboek Kabels en Leidingen, dat richtlijnen en technische eisen bevat voor de uitvoering van werkzaamheden op het gebied van ondergrondse infrastructuren. Deze richtlijnen worden door gemeenten toegepast en zijn bedoeld om zowel de kwaliteit van de openbare ruimte te waarborgen als de samenwerking tussen netbeheerders te bevorderen.

Het Handboek Kabels en Leidingen is een essentieel instrument voor het coördineren van ondergrondse infrastructuur, met de doelstellingen: het borgen van veiligheid, het voorkomen van schade, het beperken van overlast en het optimaliseren van de gebruikte ruimte. Dit artikel presenteert een overzicht van de belangrijkste richtlijnen met betrekking tot de ondergrondse aanleg van kabels en leidingen, met een focus op minimale diepte, verticale en horizontale ordening, en samenwerking tussen partijen.

Minimale diepte: Veiligheid en bescherming

Een van de kernaspecten in de aanleg van ondergrondse kabels en leidingen is de minimale diepte. Deze richtlijnen zijn van groot belang om schade aan de infrastructuur te voorkomen en om de veiligheid van zowel de werknemers als het publiek te waarborgen. In het Handboek Kabels en Leidingen 2025 worden verschillende aanduidingen gemaakt op basis van het type kabel of leiding en de situatie ter plaatse.

Elektrische kabels

Voor elektrische kabels zijn de minimale diepte-richtlijnen als volgt:

Laagspanningskabels: De minimale diepte bedraagt 60 cm.
Middenspanningskabels: De minimale diepte is 80 cm.

Deze aanduidingen zijn van toepassing op het algemene geval en kunnen afwijken bij bijzondere omstandigheden. Zo kan de gemeente in specifieke gevallen, bijvoorbeeld bij kruisende rioolaansluitingen, andere verticale liggingen toestaan of voorschrijven. In het Handboek is verder opgenomen dat bij boringen of persingen de minimale verticale afstand ten opzichte van bestaande leidingen ten minste 50 cm moet zijn, waarbij de nieuwe leiding onder de bestaande moet worden gevoerd.

Andere leidingen en watergangen

Bij het kruisen van watergangen wordt een minimale gronddekking van 1,00 m gehouden, tenzij de aanwezige bodem lager ligt dan de ontwerpdiepte. In dat geval wordt 1,00 m ten opzichte van de aanwezige bodem aangehouden. Bij groenvoorzieningen geldt hetzelfde principe: als een kabel of leiding onder of door zo’n voorziening wordt gelegd, dient de gronddekking minimaal 1,00 m te zijn.

Belang van het naleven van minimale diepte

Het naleven van deze minimale diepte-richtlijnen zorgt ervoor dat kabels en leidingen beter beschermd zijn tegen externe belastingen zoals draaiwerkzaamheden of voertuigendruk. Bovendien maakt het het onderhoud en de herstelwerkzaamheden eenvoudiger en veiliger.

Horizontale ordening en meerlaags leggen

Naast de verticale diepte-richtlijnen is ook de horizontale ordening belangrijk bij de aanleg van ondergrondse kabels en leidingen. Traditioneel worden verschillende netwerken horizontaal naast elkaar gelegd, zoals beschreven in de huidige norm NEN 7171. Echter, in de ontwikkeling van deze norm is er aandacht voor het verticaal onder elkaar leggen van kabels en leidingen.

Meerlaags leggen

In het Handboek Beheer ondergrond Rotterdam 2022 wordt uitgeweid op het concept van meerlaags leggen, waarbij kabels en leidingen zowel horizontaal als verticaal worden geordend. Een afgeleid voordeel hiervan is dat partijen in de ondergrond structureel beter samenwerken, op basis van opgedane ervaringen bij meerlaags leggen.

In de praktijk betekent meerlaags leggen dat kabels en leidingen optimaal worden gebruikt in de beschikbare ruimte, zowel horizontaal als verticaal. Dit helpt om ruimtegebrek in de ondergrond te omzeilen, wat vooral urgent is in binnenstadgebieden. Het verticaal kabel- en leidingensysteem (VKLS), dat in het project Vol onder maaiveld van het COB en de Bouwcampus is ontwikkeld, is een kansrijke oplossing voor dit probleem.

Mantelbuisputconstructies: Een technische oplossing

Een andere technische oplossing voor het optimaliseren van ruimtegebruik is de mantelbuisputconstructie. Deze constructie bestaat uit een combinatie van klassieke mantelbuizen en vertrek- en ontvangstputten. De putten worden geplaatst met uitsparingen voor het doorvoeren van mantelbuizen, waardoor meerdere putten onderling kunnen worden verbonden. Via deze mantelbuizen lopen verschillende mediumvoerende kabels en leidingen.

De mantelbuizen kunnen zowel naast elkaar als boven en onder elkaar liggen, wat het optimaal gebruik van de verticale en horizontale ruimte mogelijk maakt. Deze methode is vooral geschikt voor situaties waarin de ondergrond al verregaande belegging heeft ondergaan en er weinig ruimte over is voor nieuwe infrastructuur.

Coördinatie en samenwerking tussen partijen

Een essentieel aspect van het Handboek Kabels en Leidingen is de rol van de gemeente als beheerder van de openbare ruimte. Het college van burgemeester en wethouders voert de regie en coördinatie bij de aanleg van kabels of leidingen van netbeheerders. Dit omvat het verlenen van instemmingsbesluiten of vergunningen, conform de Verordening Fysieke Leefomgeving. De uitvoeringsvoorschriften zijn vastgelegd in het Handboek en zijn van toepassing in alle gevallen waarin het college toestemming heeft verleend voor werkzaamheden in de openbare ruimte.

Uniforme richtlijnen en eisen

Het Handboek bevat uniforme richtlijnen, voorwaarden en eisen voor de uitvoering van werkzaamheden, met als doel:

Het borgen en bevorderen van de kwaliteit van de ondergrondse openbare ruimte;
Het bevorderen van een juiste ordening en veilige ligging van kabels of leidingen;
Het beperken van overlast en het bevorderen van een veilige omgeving tijdens werkzaamheden;
Het voorkomen van schade.

Deze richtlijnen zijn van toepassing op diverse fasen van een project, zoals de voorbereiding, uitvoering en beheer van ondergrondse infrastructuur.

Bijlagen en gemeentespecifieke informatie

Het Handboek is opgedeeld in drie delen: Algemene en procedurele informatie, technische eisen en bijlagen met gemeentespecifieke informatie. Deze structuur zorgt ervoor dat het Handboek zowel algemeen toepasbaar is als afgestemd op de specifieke omstandigheden van de gemeente in kwestie.

Praktijkvoorbeelden en ervaringen

In Amsterdam is een praktijkvoorbeeld van verticaal leggen uitgevoerd bij de Zuidas. Hier zijn kabels gestapeld gelegd, wat heeft geleid tot een efficiënter gebruik van de beschikbare ruimte. Dit voorbeeld laat zien hoe het verticaal leggen van kabels en leidingen in de praktijk kan worden toegepast en welke voordelen dit kan opleveren.

Een ander voorbeeld is het verticaal kabel- en leidingensysteem (VKLS), ontwikkeld in het kader van het project Vol onder maaiveld. Dit systeem is ontworpen als oplossing voor ruimtegebrek in de ondergrond, vooral in stedelijke gebieden. In 2021 is een programma van eisen (PvE) opgesteld en is de organisatie en financiën nader uitgewerkt. De volgende stap is het aanleggen van een VKLS-tracé op een proeflocatie (‘living lab’) en het uitvoeren van een pilot in de praktijk.

Aanvullende eisen en situaties

Naast de algemene richtlijnen zijn er ook aanvullende eisen voor specifieke situaties. Zo geldt dat kabels of leidingen niet binnen het ontgravingsprofiel van de riolering mogen worden aangelegd. Het ontgravingsprofiel is bekend bij de rioolbeheerder van de gemeente. Bij kruisingen van kabels of leidingen moet de verticale afstand ten minste 0,20 m bedragen. Daarnaast wordt een strook van 0,60 m tot 1,0 m vrijgehouden voor kruisende vrijverval rioolaansluitingen.

In bijzondere gevallen kan de gemeente een andere verticale ligging toestaan of voorschrijven. Dit is van belang om zowel veiligheid als efficiëntie te waarborgen, afhankelijk van de specifieke omstandigheden.

Conclusie

De ondergrondse aanleg van kabels en leidingen is een complex proces dat aandacht vraagt voor zowel veiligheid als ruimteoptimalisatie. Het Handboek Kabels en Leidingen 2025 biedt een uitgebreid kader van richtlijnen en technische eisen, die gericht zijn op het borgen van de kwaliteit van de openbare ruimte en het bevorderen van samenwerking tussen netbeheerders. Door het naleven van minimale diepte-richtlijnen, het toepassen van meerlaags leggen en het gebruik van technieken zoals mantelbuisputconstructies, kan de ondergrondse infrastructuur efficiënt en veilig worden uitgevoerd.

De toekomstige ontwikkelingen, zoals het verticaal kabel- en leidingensysteem (VKLS), tonen aan dat er innovatieve oplossingen worden ontwikkeld om ruimtegebrek in de ondergrond te omzeilen. Voor zowel professionals als particulieren is het belangrijk om deze richtlijnen te kennen en te begrijpen, zodat projecten in de ondergrond kunnen worden uitgevoerd op een manier die zowel veilig is als efficiënt.