Schoon zand als funderingsmateriaal: toepassing, kenmerken en controle

Published by Redactie on juli 28, 2025 | Category fundering

In de bouwpraktijk wordt zand vaak ingezet als funderingsmateriaal, met name in situaties waar een relatief lichte belasting wordt verwacht of waar een flexibele ondergrond nodig is. Schoon zand, ook wel vulzand genoemd, is een veelvoorkomende keuze bij het aanvullen van funderingen, het herstel van funderingen en het ophogen van kruipruimtes. In dit artikel wordt ingegaan op de kenmerken van schoon zand, de toepassing in funderingen, de voorwaarden voor gebruik, eventuele risico’s en de manieren waarop de kwaliteit van het zand kan worden gecontroleerd. Hierbij wordt uitsluitend gebruikgemaakt van gegevens uit betrouwbare bronnen.

Inleiding

Het gebruik van zand in funderingen is een praktijk die al jaren in de bouwsector gebruikelijk is. Zand biedt goede draagkracht, is relatief goedkoper dan alternatieven zoals beton en heeft een gunstige waterdoorlatendheid. Schoonzand, ofwel vulzand, is een niet-gezeefd product dat geschikt is voor fundering en opvulling, maar niet geschikt is voor drainerende toepassingen. In Nederland wordt zand vaak ingezet bij woningen, schuren en lichte commerciële gebouwen, met name in combinatie met EPS (Expandeerd Polystyreen) of betonplaten.

In de praktijk is het echter belangrijk om de juiste soort zand te kiezen, de ondergrond te analyseren en de verdichting goed te bewaken. In dit artikel zullen deze aspecten aan de orde komen, met een nadruk op relevante richtlijnen en praktijkbeelden.

Wat is schoon zand?

Schoonzand, ook bekend als vulzand, is een zandsoort die wordt gebruikt voor opvulling en fundering. Het is niet gezeefd, wat betekent dat het kan bevatten:

schelpjes en kleine steentjes;
een kleine hoeveelheid leem.

Deze eigenschappen maken schoonzand geschikt voor toepassingen waar een hoge drainerende capaciteit niet vereist is. Het is schoon, wat betekent dat het vrij is van zware metalen, organisch afval of andere vervuilingen die problemen kunnen veroorzaken in de ondergrond.

Voor- en nadelen van schoonzand

Voordeel	Nadelen
Goede draagkracht	Niet geschikt voor drainering
Goede waterdoorlatendheid	Kan verzwakken bij hoge grondwaterstand
Relatief goedkope optie	Moet goed worden verdicht
Eenvoudig te verwerken	Geen gebruik voor straatwerken

Een belangrijk kenmerk van schoonzand is dat het niet geschikt is voor straatwerken of andere toepassingen waarbij een hoge drainerende capaciteit vereist is. Daarvoor zijn zandsoorten zoals straatzand of drainagezand beter toepasbaar.

Schoonzand in fundering: toepassing en richtlijnen

Wanneer is schoonzand geschikt?

Schoonzand kan worden gebruikt in funderingen wanneer:

de ondergrond goed verdicht is;
de belasting licht tot middelmatig is;
er geen drainering nodig is.

In de praktijk wordt schoonzand vaak gebruikt bij:

aanbouwen met EPS-funderingsbalken;
kruipruimteopvulling;
het herstel van funderingen bij bodemdaling of verzakkingen.

Het is echter belangrijk om een grondonderzoek uit te voeren, zodat eventuele problemen met de ondergrond, zoals losse zandlagen of hoge grondwaterstand, worden opgespoord.

Toepassing in aanbouwen met EPS

In een recente discussie op een klusforum (bron [1]) stelt een gebruiker de vraag of het mogelijk is om een fundering aan te vullen met puin uit oude stucwerk in plaats van schoonzand. De gebruiker vermeldt dat het puin uit 1913 daterende mortel bestaat, een natuurproduct, en zich afvraagt of dit leidt tot verzwakking of een kalkafzetting bij hoge grondwaterstand.

Het antwoord op deze vraag is niet direct te bepalen uit de bron, aangezien er geen duidelijke instructies of onderzoeken in het materiaal staan over het gebruik van puin van oud stucwerk in funderingen. Echter, de algemene richtlijnen voor het gebruik van schoonzand in funderingen zijn wel duidelijk.

Het aanvullen van funderingen met zand is een veelvoorkomende praktijk, waarbij de zandlaag een ondersteunende rol speelt in de fundering. Het zorgt voor een vlakke, drooghouende ondergrond en voorkomt dat de fundering direct op de natte grond ligt. Dit is met name belangrijk bij kruipruimteopvulling of bij funderingsbalken.

Richtlijnen voor verdichting

De verdichting van schoonzand is een kritische factor in het succes van een fundering. De volgende richtlijnen uit de regelgeving (bron [5]) zijn hier relevant:

De verdichtingsgraad van zand in funderingen mag niet meer dan 3% in negatieve zin afwijken van de oorspronkelijke proctordichtheid.
Voor rijbanen op zandondergrond moet de verdichtingsgraad minimaal 98% zijn.
Voor voet- en fietspaden op veen- of klei-ondergrond is 97% of 96% vereist, afhankelijk van de toepassing.

Deze richtlijnen zijn van toepassing op zandbedden onder verhardingen, maar kunnen ook worden toegepast op funderingen. Het gebruik van een handsondeerapparaat is toegestaan voor het controleren van de verdichting, mits er een voorbeeldproefvak is gebruikt voor de conuswaarde.

Kwaliteitscontrole

Om ervoor te zorgen dat het zand aan de kwaliteitsnormen voldoet, is het belangrijk om:

het zand visueel te controleren op afvalstoffen en onzuiverheden;
de verdichtingsgraad te meten met een sondeerapparaat;
eventuele leemfracties te bepalen en te controleren of deze binnen de toegestane normen vallen.

Het gebruik van zand van een betrouwbare leverancier is aan te raden, aangezien dit het risico op onzuiverheden en onverwachte eigenschappen vermindert.

Schoonzand als ondergrond voor funderingsbalken

In een aanbouwproject met EPS-funderingsbalken (bron [1]) wordt vaak gekozen voor het aanvullen van de fundering met zand. Dit zorgt voor een vlakke, drooghouende ondergrond en voorkomt dat de funderingsbalken direct op de grond komen te liggen. In dit geval wordt een laag zand met folie aangebracht, wat een extra barrière vormt tegen vocht.

De volgende stappen zijn typisch bij dit type aanvulling:

Het grondoppervlak wordt schoongemaakt en eventueel geëgaliseerd.
Een laag zand wordt aangebracht en goed verdicht.
Er wordt een folie- of geotextielafdekking aangebracht om vocht te beperken.
De funderingsbalken worden op het zandbed geplaatst.
Eventueel wordt er een tweede laag zand aangebracht om de funderingsbalken extra te ondersteunen.

Het gebruik van zand in dit context is een bewezen methode en wordt vaak in combinatie met EPS of beton gebruikt. Het zorgt voor een stevige ondergrond en helpt bij het voorkomen van verzakkingen.

Problemen en risico’s bij het gebruik van schoonzand

Hoewel schoonzand een veelvoorkomende en betrouwbare keuze is, zijn er toch enkele risico’s en problemen die kunnen optreden bij het gebruik van zand in funderingen:

1. Verzwakking bij hoge grondwaterstand

In gebieden met hoge grondwaterstand kan zand verzwakken door het oplossen van kalkfracties of het afnemen van de draagkracht. Dit is met name een probleem bij zand met een hoge leemfractie. Bij een hoge grondwaterstand kan er ook sprake komen van ophoping van zouten of kalk, wat leidt tot corrosie of verzwakking van de ondergrond.

In de discussie op het klusforum (bron [1]) wordt er expliciet op gewezen dat oude stucwerk, zoals uit 1913, kan bestaan uit kalkmortel, wat bij hoge grondwaterstand kan leiden tot kalkafzetting. Hoewel het gebruik van puin in plaats van schoonzand niet direct wordt afgeraden, is het wel belangrijk om de ondergrond goed te analyseren en eventuele risico’s in te schatten.

2. Niet-gezeefd zand en stabiliteit

Aangezien schoonzand niet gezeefd is, kan het eventueel schelpen, klei of kleine steentjes bevatten. Dit is niet per se een probleem, maar het kan wel invloed hebben op de stabiliteit van de fundering. Bij hoge belastingen is het dus beter om gezeefd zand te gebruiken of zand in combinatie met andere materialen zoals beton.

3. Ondervulling of onvoldoende verdichting

Een veelvoorkomend probleem bij funderingen met zand is onvoldoende verdichting. Dit kan leiden tot verzakkingen, scheuren in de muren of instabiliteit van de constructie. Het is daarom belangrijk om de verdichtingsgraad te controleren en eventueel extra maatregelen te nemen, zoals het aanbrengen van een extra zandlaag of het gebruik van een voetplaat.

Alternatieve oplossingen bij problematische ondergrond

Als de ondergrond niet geschikt is voor zandfundering, zijn er alternatieven beschikbaar:

1. Paalfundering

Bij zandgronden die niet voldoende draagkracht bieden, kan een paalfundering worden overwogen. De palen worden in de grond geheid of geschroefd en brengen de belasting van het gebouw naar diepere, stevigere lagen. Deze methode is met name geschikt voor zandgronden die door de jaren heen zijn verzwakt of die een hoge grondwaterstand vertonen.

2. Voetplaat (betonplaat)

Een voetplaat is een andere optie bij zandgrond. Deze betonplaat verdeelt de belasting over een groter oppervlak en vermindert het risico op verzakkingen. Het is een betrouwbare oplossing, maar het is duurder dan een zandfundering.

3. Kruipruimte opvullen met zand

In situaties waar de kruipruimte is blootgekomen of waar sprake is van bodemdaling, kan het verstandig zijn om deze ruimte op te vullen met zand. Dit zorgt voor extra ondersteuning van de fundering en voorkomt verdere problemen. In de praktijk wordt dit vaak gedaan met zandblazen of zandspuiten, wat een innovatieve en minder intrusieve methode is (bron [3]).

4. EPS-funderingskisten

Bij funderingsprojecten waar zand wordt gebruikt als aanvulling, zijn EPS-funderingskisten een handige optie. Deze kisten zijn licht, duurzaam en makkelijk te verwerken. In combinatie met zand als aanvulling vormt dit een stevige ondergrond voor de vloer of de muren. Voor het verwerken van EPS-kisten is het belangrijk om het zand bedachtzaam aan te brengen en het beton in lagen te storten (bron [6]).

Conclusie

Schoonzand is een veelgebruikt materiaal in de bouwsector, met name in funderingen en kruipruimteopvullingen. Het biedt goede draagkracht, is goedkoper dan alternatieven en heeft een gunstige waterdoorlatendheid. Het is echter belangrijk om het zand goed te verdichten, de ondergrond te analyseren en eventuele risico’s in te schatten.

De verdichtingsgraad van het zand moet minimaal 96% tot 98% zijn, afhankelijk van de toepassing. Het is niet geschikt voor drainerende toepassingen en moet daarom niet worden gebruikt bij straatwerken of daken. In aanbouwen met EPS-funderingsbalken wordt zand vaak gebruikt als ondergrond, wat een stabiele basis biedt voor de constructie.

Het gebruik van puin uit oude stucwerk in plaats van zand is niet direct af te raden, maar het is wel belangrijk om de ondergrond goed te analyseren en eventuele risico’s, zoals kalkafzetting bij hoge grondwaterstand, in te schatten. In de praktijk is het aanvullen van funderingen met zand een bewezen methode, maar het vereist wel aandacht voor kwaliteit, verdichting en toepassing.