Toekomstvisies voor het funderend onderwijs: Beleid en bouwstenen voor verandering

Published by Redactie on juli 28, 2025 | Category fundering

Het funderend onderwijs in Nederland staat op een kruispunt. De afgelopen jaren zijn er diverse initiatieven en moties genomen om het onderwijsstelsel te herijken, te professionaliseren en effectiever te maken. De nadruk ligt op duurzame versterking, samenwerking, transparantie, regie en maatwerk. Tegelijkertijd zijn er kritische kwesties opgeroepen, zoals de financiering via de lumpsum, de kwaliteit van onderwijs, en de noodzaak om leerkrachten en schoolleiders te ondersteunen in hun rol. Deze artikelen tonen hoe het beleid zich ontwikkelt, wat de voornaamste uitdagingen zijn, en welke richting er voor het toekomstige funderend onderwijs wordt uitgestippeld.

Deze studie geeft een overzicht van de actuele ontwikkelingen in het funderend onderwijs, waarbij aandacht is voor zowel beleidsmaatregelen als praktische uitdagingen die scholen tegenkomen. De focus ligt op hoe onderwijsinstellingen kunnen worden versterkt, hoe de samenwerking met andere organisaties kan worden verbeterd, en hoe het beleid op maat kan worden afgestemd op de lokale context. Verder wordt gekeken naar de rol van financiële sturing, professionalisering van onderwijspersoneel en het uitbannen van micromanagement vanuit de overheid.

Samenwerking en maatwerk als kernprincipe

Een van de kernprincipes die in de recente beleidsdocumenten en moties centraal staat, is de versterking van samenwerking en het bieden van ruimte voor maatwerk. Scholen worden gezien als geïntegreerde organisaties die niet alleen verantwoordelijk zijn voor het leren van leerlingen, maar ook voor de aansluiting op de maatschappelijke vraag. In de brief van de PO-Raad, VO-raad, AVS en Schoolleiders VO aan de Tweede Kamer, wordt benadrukt dat scholen meer regie moeten hebben in het bepalen van hun onderwijsvisie, zolang die binnen landelijke kaders blijft.

Micromanagement vanuit de overheid wordt gezien als een obstakel voor innovatie en het passend maken van onderwijsaanbod. Aan de andere kant is het belangrijk dat er wel landelijke doelen en kaders zijn die de kwaliteit en kansengelijkheid waarborgen. Deze kaders dienen als richtlijnen, maar de uitvoering moet passen bij de context van elke school. Dit betekent dat schoolleiders een cruciale rol spelen als ‘schakel’ tussen beleid en praktijk. Zij zijn verantwoordelijk voor het omzetten van nationale visies in lokale actie, en voor het stimuleren van samenwerking binnen de school en met externe partijen.

Samenwerking tussen kinderopvang en onderwijs

Een van de actuele thema’s is de samenwerking tussen kinderopvang en onderwijs. Een rapport van het Kohnstamm Instituut en andere partijen onderzoekt hoe deze samenwerking bijdraagt aan een stevige basis voor kinderen. Het rapport wijst op de voordelen van een geïntegreerde aanpak, waarbij de opleiding van kinderen niet wordt gezien als los van hun vroege jeugdervaringen. De nadruk ligt op het ontwikkelen van een gestructureerd en doorgaans onderwijssysteem, waarbij kinderopvang en onderwijsorganisaties samenwerken om de ontwikkeling van leerlingen te ondersteunen vanaf een jonge leeftijd.

Samenwerking in passend onderwijs

Een ander rapport onderzoekt samenwerkingen rond leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte, met name bij de overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs. Hierin wordt onderzocht hoe scholen, onderwijsinstellingen en externe partijen samen kunnen werken om leerlingen te ondersteunen in hun leertraject. De rapportage benadrukt de noodzaak van een gestructureerde samenwerking, waarin alle betrokken partijen een duidelijke rol hebben en waarin de behoeften van de leerling centraal staan.

Financiële sturing en de lumpsum

Een van de meest kritisch bekeken aspecten van het huidige beleid is de financiering van scholen via de lumpsum. De lumpsum is een eenmalige uitkering per leerling, die door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) wordt verstrekt. Deze uitkering wordt door de scholen gebruikt om onderwijsactiviteiten, personeel en infrastructuur te financieren. In de afgelopen jaren is de lumpsum met 13 miljard euro toegenomen, maar tegelijkertijd is er kritiek op gekomen dat de onderwijskwaliteit niet is verbeterd.

Een van de kritieken is dat de lumpsum geen duidelijke richtlijnen bevat, waardoor scholen vrij kunnen bepalen hoe het geld wordt ingezet. Dit heeft geleid tot onzekerheid over de effectiviteit van de financiering en tot situaties waarin scholen geld uitkeren aan reclame of andere niet-onderwijsgerelateerde activiteiten. Daarnaast is er sprake van kapitaaldestructie, waarbij scholen minder waardevolle materialen vervangen voor aftrekposten. Dit is juridisch mogelijk, maar leidt tot kwaliteitsverlies.

Om dit te verhelpen, wordt voorgesteld om de lumpsum geleidelijk af te schaffen. Dit moet echter voorzichtig gebeuren, want een plotselinge afschaffingsmaatregel kan leiden tot instabiliteit. Daarom is er sprake van een noodzaak voor een parlementaire enquête over de lumpsum, waarbij experts en ministeries samen een duidelijk financieringsmodel opstellen. Dit model zou moeten zorgen voor transparantie, stabiliteit en maatwerk, zodat scholen kunnen investeren in kwaliteit en niet in onzekerheid.

Professionalisering van onderwijspersoneel

Een ander belangrijk thema in de toekomstvisie voor het funderend onderwijs is de professionalisering van onderwijspersoneel. Leraren en schoolleiders moeten in staat worden gesteld om hun vak op de beste manier te uitoefenen. Dit betekent dat er investeringen moeten worden gedaan in het doorontwikkelen van beroepsgroepen, in de positie van schoolleiders, en in de zeggenschap van leraren en andere onderwijspersoneel.

Een concrete voorstel is dat het behalen van tweede, derde of vierde bevoegdheid voor docenten betaalbaar en haalbaar moet worden. Dit kan bijdragen aan de vermindering van het lerarentekort, aangezien meer docenten dan in staat zijn om meerdere vakken te geven. Hierbij is het essentieel dat de kostprijs van deze bevoegdheden niet te hoog is, zodat docenten zich niet in schulden hoeven te storten.

Daarnaast is er sprake van de noodzaak om een nieuwe cao (collectieve arbeidsovereenkomst) voor het funderend onderwijs in te voeren. Deze cao zou PO, SBO, VO, VSO en VAVO onder één salarishuis moeten verenigen, en mogelijk ook MBO. Dit zou leiden tot grotere gelijkheid in salarissen en arbeidsvoorwaarden, en zou het mogelijk maken om landelijke richtlijnen voor de financiering van personeel vast te leggen.

Internationalisering en deskundigheidsbevordering

In de Brainport-regio is een traject gestart om scholen te internationaliseren. Hierbij ligt de focus op taalvaardigheid, wereldburgerschap en interculturele communicatie en samenwerking. Voor het traject is 14 miljoen euro beschikbaar, dat wordt onderverdeeld in tien deelprojecten. Een belangrijk deel van het traject is de bevordering van deskundigheid bij leraren. Scholen worden gevraagd om een meerjarenplan in te dienen, waarin ze aangeven hoe ze internationalisering de komende jaren willen integreren in hun onderwijsvisie.

Nuffic is gekozen als externe partij om deze plannen te beoordelen. Dit is een bewuste keuze om objectiviteit te waarborgen. De visie is dat alle kinderen in Nederland de skills moeten hebben om de toekomst aan te kunnen. Dit betekent dat scholen niet alleen taalvaardigheid moeten bevorderen, maar ook interculturele competentie, wereldburgerschap en samenwerking in internationale contexten.

Monitoring en evaluatie

Om de effectiviteit van beleidsmaatregelen en initiatieven te meten, is er sprake van diverse monitorings- en evaluatieprojecten. Zo is er een evaluatieonderzoek naar het impulsen en innovatie in het bewegingsonderwijs. Dit onderzoek geeft inzicht in hoe scholen beweging in het onderwijs bevorderen en hoe dit bijdraagt aan de ontwikkeling van leerlingen. Verder is er een rapportage over de effecten van het landelijke verbod op mobiele telefoons in de klas. Dit onderzoek geeft antwoord op de vraag of dit verbod heeft geleid tot verbeteringen in leerresultaten, leerproces en leeromgeving.

De evaluatieprojecten zijn een belangrijk onderdeel van het beleidsproces, omdat ze gegevens leveren die kunnen worden gebruikt voor het nemen van beslissingen. Deze gegevens zijn ook van belang voor scholen zelf, die met behulp van de resultaten hun eigen beleid en praktijk kunnen verbeteren.

Conclusie

Het funderend onderwijs in Nederland staat op het punt van een ommekeer. De nadruk ligt op duurzame versterking van het onderwijs, waarbij samenwerking, maatwerk, transparantie en professionele regie centraal staan. Aan de andere kant zijn er kritische kwesties die worden opgeroepen, zoals de financiering via de lumpsum en de noodzaak om onderwijspersoneel beter te ondersteunen. De uitdaging voor het beleid is om hier een balans in te vinden, zodat scholen zowel flexibiliteit als richting krijgen.

De toekomstvisie voor het funderend onderwijs moet zich richten op het verbeteren van de kwaliteit van onderwijs, het versterken van samenwerking, het stimuleren van professionalisering van onderwijspersoneel, en het uitbannen van micromanagement. Hierbij is het essentieel dat scholen in staat worden gesteld om onderwijs te bieden dat aansluit bij de lokale vraag en de maatschappelijke verwachtingen. Dit betekent dat er ruimte moet zijn voor maatwerk, maar ook dat er landelijke kaders zijn die de kwaliteit en kansengelijkheid waarborgen.

Het beleid moet zich ook richten op het verbeteren van de financiering en sturing, zodat scholen stabiel en transparant kunnen investeren in kwaliteit. Dit vraagt om een duidelijke financieringsmodel, waarin de lumpsum geleidelijk wordt vervangen door een stabiel en doelgericht systeem. Bovendien is het belangrijk om leerkrachten en schoolleiders te ondersteunen in hun rol, zodat ze in staat zijn om veranderingen tot in de klas te laten doordringen.

Ten slotte is het essentieel dat het funderend onderwijs zich richt op de toekomst van de leerlingen. Dit betekent dat scholen niet alleen leerresultaten moeten bevorderen, maar ook skills moeten ontwikkelen die nodig zijn voor de toekomst. Deze skills omvatten taalvaardigheid, wereldburgerschap, interculturele communicatie en samenwerking. Door deze thema’s centraal te stellen, kan het funderend onderwijs een sterke basis creëren voor de toekomst van Nederland.