Toekomstgericht funderend onderwijs: richtlijnen, visies en aanbevelingen voor het onderwijssysteem

Published by Redactie on juli 28, 2025 | Category fundering

Inleiding

In een tijd waarin maatschappelijke, technologische en economische ontwikkelingen zich snel voordoen, staat het onderwijssysteem onder druk om zich aan te passen aan de toekomstige behoeften van de samenleving. Het funderend onderwijs — dat wil zeggen het primair en voortgezet onderwijs, inclusief het speciaal onderwijs — speelt een centrale rol bij de voorbereiding van jongeren voor hun toekomst. De vraag is dan ook hoe leerlingen vandaag worden uitgerust met kennis en vaardigheden die ze in 2032, rond de tijd dat zij hun studie afronden en op zoek gaan naar hun eerste baan, nog steeds relevant en nuttig zijn.

In de afgelopen jaren zijn er verschillende initiatieven genomen om het curriculum van het funderend onderwijs te herzien en te heroriënteren. Zo heeft staatssecretaris Sander Dekker aangekondigd een breed gesprek aan te gaan over de inhoud van een toekomstgericht curriculum, in samenwerking met diverse stakeholders zoals leerkrachten, ouders, vervolgonderwijs, bedrijven en wetenschappers. Deze aanpak is geïnspireerd door landen als Noorwegen en Schotland, waar curriculumdiscussies al een positieve impact hebben gehad op het onderwijssysteem.

Deze artikel biedt een overzicht van de actuele visies, aanbevelingen en voorstellen voor een toekomstgericht funderend onderwijs, gebaseerd op officiële documenten, kamerstukken en position papers van betrouwbare bronnen.

De visie op toekomstgericht onderwijs

1. Een balans tussen continuïteit en vernieuwing

Een toekomstgericht curriculum moet zowel het huidige onderwijssysteem ondersteunen als ruimte bieden voor vernieuwing. Het is belangrijk dat het curriculum niet telkens willekeurig wordt aangepast, maar dat veranderingen op een systematische en periodieke manier gebeuren. Deze aanpak moet ervoor zorgen dat er continuïteit is in de opdracht aan scholen, maar tegelijkertijd de mogelijkheid biedt om mee te bewegen met de maatschappelijke en economische ontwikkelingen.

Staatssecretaris Sander Dekker benadrukt het belang van een "gebalanceerde, uitdagende en toekomstgerichte opdracht voor het onderwijs", die zowel op maatschappelijk als politiek draagvlak kan rekenen. Een dergelijke opdracht vereist niet alleen een visuele koersbepaling, maar ook een breed gesprek met alle betrokken partijen, inclusief ouders, leerlingen, leraren, wetenschappers en bedrijven.

2. Samenwerking als kernprincipe

Een van de kernaspecten van een toekomstgericht onderwijssysteem is samenwerking. De Onderwijsraad benadrukt in zijn recente advies dat ontwikkelingen in het vervolgonderwijs niet los te zien zijn van die in het funderend onderwijs. De selectie in het voortgezet onderwijs en de overgangen tussen MBO, HBO en WO zijn kwetsbare plekken in de onderwijsloopbaan van jongeren. Daarom is het van groot belang dat het funderend onderwijs leerlingen goed voorbereid op deze overgangen.

In dit opzicht benadrukt de Onderwijsraad de noodzaak om regionale samenwerking tussen beroeps- en hoger onderwijs (van VMBO tot WO) te versterken. Deze samenwerking moet met betrokkenheid van beroepenvelden, het bedrijfsleven en maatschappelijke partners plaatsvinden. De raad waarschuwt echter voor de vorming van een extra bestuurslaag, aangezien dit kan leiden tot meer bureaucratie in plaats van een efficiënter systeem.

3. Kansenongelijkheid en financiering

Een ander belangrijk thema is kansenongelijkheid in het onderwijssysteem. De Onderwijsraad benadrukt dat de grootste uitdaging bij kansenongelijkheid ligt in het funderend onderwijs. Daarom wordt een financieringsmodel voorgesteld dat kansenongelijkheid vermindert, waarbij brede talentontwikkeling en maatwerk een centrale rol spelen.

CNV, een belangrijke speler in de onderwijssector, benadrukt in hun position paper dat financiering een cruciale factor is bij de stabiliteit van het onderwijssysteem. Zij pleiten voor een herziening van de financieringsstructuur, met name een overgang van een lumpsumfinanciering naar een model dat beter aansluit bij de werkelijke behoeften van scholen en leerlingen.

4. Professionalisering en arbeidsvoorwaarden

De professionalisering van het onderwijsberoep is een ander belangrijk aspect dat wordt genoemd in meerdere documenten. Zowel CNV als de Onderwijsraad benadrukt dat het beroep van leerkracht en schoolleider moet blijven aantrekkelijk. Hierbij wordt ook de rol van de schoolleiding en het leerkrachtvak sterk benadrukt.

CNV stelt voor om de positie van de leerkracht en schoolleider te versterken door meer zeggenschap en middelen te bieden. Dit kan bijdragen aan een duurzame professionalisering van het onderwijssysteem en een betere kwaliteit van het onderwijs.

Bestuurlijke hervormingen en draagvlak

5. Minder bureaucratie en meer draagvlak

Bestuurlijke hervormingen zijn een ander cruciaal thema in de discussie over toekomstgericht onderwijs. CNV benadrukt dat het onderwijssysteem te veel bureaucratie en hiërarchische sturing kent. Zij pleiten voor minder schaalvergroting van scholen en een minder rigide sturing vanuit de overheid.

Daarnaast wordt er aandacht besteed aan het toetsen van bestuurders op geschiktheid. Dit betekent dat de kwaliteit van het bestuur van scholen en onderwijsinstellingen moet worden gemeten aan concrete criteria. Het doel is om ervoor te zorgen dat het bestuur van onderwijsinstellingen bijdraagt aan een efficiënt en kwalitatief hoogwaardig onderwijssysteem.

6. De rol van de overheid

De rol van de overheid in het onderwijssysteem is verder benadrukt in de position papers en adviezen. De Onderwijsraad stelt voor dat de overheid in de toekomst meer de rol van partner en ondersteuner inneemt in plaats van alleen beheerder. Dit betekent dat de overheid moet zorgen voor een ondersteunende omgeving waarin scholen en onderwijspartijen vrij kunnen experimenteren en verbeteringen doorvoeren.

Tevens benadrukt de Onderwijsraad dat digitale technologie een centrale rol moet spelen in het toekomstgerichte onderwijssysteem. Dit betekent dat scholen en onderwijspartijen moeten leren om te gaan met digitale tools en platforms, zowel in de lespraktijk als in de organisatie van het onderwijssysteem.

Samenwerking en kwaliteit

7. De rol van de inspectie

De rol van de inspectie in het onderwijssysteem is ook een belangrijk thema. In de position paper van CNV wordt voorgesteld dat de inspectie niet alleen een toezichtfunctie moet vervullen, maar ook de rol van adviserende en coachende partner. Dit betekent dat de inspectie niet alleen moet beoordelen of scholen aan normen voldoen, maar ook moet bijdragen aan de kwaliteitsontwikkeling van het onderwijssysteem.

8. Minder concurrentieprikkels

Een ander voorstel is om minder concurrentieprikkels in het onderwijssysteem aan te houden. Dit betekent dat scholen niet langer alleen worden gemeten aan het aantal leerlingen of de resultaten van examens, maar ook aan andere maatstaven zoals leerlingenontwikkeling en kwaliteit van het onderwijsproces.

Een lange-termijnvisie

9. De rol van digitale technologie

De digitale transformatie van het onderwijssysteem is een belangrijk onderdeel van een toekomstgericht curriculum. De Onderwijsraad benadrukt dat digitale technologie niet alleen moet worden gebruikt als een hulpmiddel in de lespraktijk, maar ook om de samenwerking tussen scholen, onderwijsinstellingen en bedrijven te versterken.

In dit opzicht benadrukt de Onderwijsraad dat scholen en onderwijspartijen moeten leren om te gaan met digitale tools en platforms. Dit betekent dat de digitale toekomst van het onderwijssysteem niet alleen gericht is op de leerlingen, maar ook op de leerkrachten en scholen.

10. Regionale samenwerking

Regionale samenwerking is een ander kernaspect in de visie op toekomstgericht onderwijs. De Onderwijsraad benadrukt dat samenwerking tussen beroeps- en hoger onderwijs van VMBO tot WO essentieel is voor het versterken van de onderwijsloopbanen van jongeren. Deze samenwerking moet met betrokkenheid van beroepenvelden, het bedrijfsleven en maatschappelijke partners plaatsvinden.

11. Toekomstbestendige financiering

In de position paper van CNV wordt benadrukt dat een toekomstbestendig onderwijssysteem niet alleen afhankelijk is van de inhoud van het curriculum, maar ook van de financiering van het systeem. Hierbij wordt voorgesteld om het financieringsmodel te herzien, zodat het beter aansluit bij de werkelijke behoeften van scholen en leerlingen.

CNV pleit voor een financieringsmodel dat kansenongelijkheid vermindert, waarbij brede talentontwikkeling en maatwerk een centrale rol spelen. Dit betekent dat scholen en onderwijsinstellingen meer ruimte moeten krijgen om zich aan te passen aan de specifieke behoeften van hun leerlingen.

Conclusie

Het funderend onderwijs staat op het punt van een transformatie. De discussie over een toekomstgericht curriculum is niet alleen gericht op de inhoud van het onderwijs, maar ook op de manier waarop het onderwijssysteem is ingericht. In dit opzicht zijn samenwerking, professionalisering, financiering en digitale transformatie cruciale thema’s.

De visie op een toekomstgericht funderend onderwijs benadrukt de noodzaak om het curriculum aan te passen aan de behoeften van de toekomstige samenleving. Dit betekent dat scholen en onderwijspartijen niet alleen moeten leren om te gaan met veranderingen in de maatschappij, maar ook moeten bijdragen aan een duurzame ontwikkeling van het onderwijssysteem.

De discussie over het toekomstgerichte curriculum is een breed gesprek dat niet alleen binnen het onderwijssysteem moet plaatsvinden, maar ook met betrokkenheid van de maatschappij. Deze samenwerking is van groot belang voor het versterken van de kwaliteit van het onderwijssysteem en de voorbereiding van jongeren voor hun toekomst.