De Oorsprong van de Term 'Fundering op Staal' en Zijne Toepassing in de Bouw

Published by Redactie on augustus 1, 2025 | Category fundering

Een fundering op staal is een veelvoorkomende term in de bouwsector, maar het betekent niet wat je misschien zou verwachten. De term heeft niets te maken met het gebruik van staal als bouwmateriaal. In plaats daarvan verwijst hij naar een funderingsmethode waarbij een bouwwerk direct op een draagkrachtige bodemlaag wordt geplaatst. Deze methode is geschikt voor stabiele gronden en wordt vaak toegepast bij woningen en constructies in gebieden waar de ondergrond voldoende hard en betrouwbaar is. In dit artikel verklaar ik waar de naam "fundering op staal" vandaan komt, hoe de methode in de praktijk werkt, en waarom het belangrijk is om deze constructiemethode goed te begrijpen bij woningbouw of renovatieprojecten.

Wat is een Fundering op Staal?

Een fundering op staal is een constructiemethode waarbij een gebouw of constructie direct op de draagkrachtige bodem wordt geplaatst, zonder het gebruik van palen of andere diepe funderingstechnieken. Deze fundering is meestal van beton en kan in de vorm van een plaatfundering of strokenfundering worden aangebracht. De belasting van het gebouw wordt hiermee gelijkmatig over de ondergrond verdeeld, zodat er geen ongelijke zettingen of verzakkingen optreden.

De term "fundering op staal" wordt vaak verward met het gebruik van staal als materiaal. Echter, zoals uit de bronnen blijkt, heeft deze term niets te maken met metaal, maar is historisch van oorsprong. De oorsprong van de term ligt in de oudere talen, zoals Oudgermaans en Oudfrans, waarin "stal" of "estal" betekent "vaste plaats" of "rustend op". Deze naamgeving is dus een beeldende omschrijving van een stevige ondergrond, niet een technische specificatie van het gebruikte materiaal.

De Etymologie van de Term

De term "fundering op staal" is historisch ontstaan en heeft zijn oorsprong in de oudere taalvarianten. De meest waarschijnlijke afkomst van de term ligt in het Oudgermaanse woord "stal", wat overeenkomt met "vaste plaats" of "rustend op". In het Oudfrans wordt een vergelijkbare betekenis gegeven door het woord "estal", dat ook "stand", "vaste plaats", of "rustend op" kan betekenen.

In een van de gegeven bronnen wordt verder uitgelegd dat de term vroeger vooral in de dijkenbouw werd gebruikt, waar men sprak over het "op het staal" plaatsen van constructies. Later is deze term overgenomen in de constructiewereld, waarbij het gebruikt wordt voor funderingstechnieken die geen palen vereisen.

Een andere verklaring die wordt genoemd, is afkomstig uit de Veluwe, waar in het verleden op beperkte diepte een harde, vaste grondslag aanwezig was. Deze oerlaag was zo hard dat men zei dat het "zo hard was als staal". Deze uitleg komt uit een bron die mogelijk een regionale interpretatie voorstelt, maar het valt op dat verschillende betrouwbaarere bronnen dit met enige twijfel omgaan.

Toepassing in de Moderne Bouw

In tegenstelling tot een paalfundering, waarbij constructies via palen op een diepere, betrouwbaardere grondlaag worden geplaatst, wordt een fundering op staal toegepast op een directe, stevige ondergrond. Deze methode wordt vaak gekozen in regio's waar de ondergrond voldoende draagkracht heeft, zoals in het centrale en oostelijke deel van Nederland. In het westen en het noorden van Nederland, waar de grond vaak zachte klei of veen bevat, wordt een paalfundering vaak als betrouwbaarder beschouwd.

Geschikte Gronden

Een fundering op staal is meestal geschikt voor de volgende grondsoorten:

Zandgrond: Dit is de meest ideale grond voor een fundering op staal. Zand is meestal droog, draagkrachtig en zet weinig.
Stevige klei: Klei met een hoge dichtheid kan ook als draagkrachtige bodem dienen, mits het grondwaterpeil laag genoeg is en de ondergrond voldoende wordt voorbereid.
Oerlagen: Deze zijn vaak van klei of zand en vormen een stabiele ondergrond die geschikt is voor funderen op staal.

Ongeschikte Gronden

Een fundering op staal is minder geschikt in de volgende situaties:

Zachte klei: Klei die niet voldoende hard is, kan zetten of verzakken, wat problemen kan veroorzaken bij het gebruik van een fundering op staal.
Veengrond: Veen is meestal weinig draagkrachtig en heeft een hoge kans op inklinking. Hier is een paalfundering vaak de betere keuze.
Grond met hoge grondwaterstand: Bij hoge grondwaterstanden kan er tijdelijk of permanent een verlaging worden aangebracht, wat risico’s met zich meebrengt voor de stabiliteit van een fundering op staal.

Constructiestappen

Het aanbrengen van een fundering op staal volgt meestal de volgende stappen:

Grondonderzoek: Een sonderingsonderzoek wordt uitgevoerd om te bepalen of de ondergrond voldoende draagkracht heeft. Dit is een essentieel onderdeil van elke bouwproject, omdat het de basis vormt voor het ontwerp van de fundering.
Uitgraven van de bouwput: De bovenste grondlagen, die vaak minder stabiel zijn, worden verwijderd totdat de draagkrachtige ondergrond is bereikt. Dit zorgt ervoor dat de fundering op een betrouwbare laag rust.
Aanbrengen van funderingsplaat of strokenfundering: Na het uitgraven wordt een funderingsplaat of strokenfundering aangebracht. Dit zijn betonnen elementen die de belasting van het gebouw opvangen en gelijkmatig over de grond verdelen.
Opbouw van het bouwwerk: Zodra de fundering is aangebracht, kan de opbouw van het bouwwerk beginnen. De fundering dient als ondersteuning voor het metselwerk en de verdere constructie.

Typen Funderingen op Staal

Er zijn verschillende vormen van funderingen op staal, die elk hun eigen toepassingsgebied en voordelen hebben. De drie meest gebruikte vormen zijn:

Plaatfundering

Een plaatfundering bestaat uit een massieve betonnen plaat die onder de gehele bouw wordt geplaatst. Deze methode is ideaal voor gronden met een beperkte draagkracht of waar zettingsproblemen kunnen optreden. De plaat verspreidt de belasting over een groter oppervlak en vermindert zo het risico op verzakkingen. In sommige gevallen kan er zelfs een plaatfundering van schuimbeton onder worden aangebracht om de zetting verder te beperken.

Strokenfundering

Een strokenfundering bestaat uit smalle betonnen stroken die onder de muren of druklijnen van het gebouw worden geplaatst. Deze fundering is meestal goedkoper dan een plaatfundering en wordt vaak gekozen bij woningen op stabiele zandgrond. De stroken verdelen de belasting van de muren over een bredere basis in de grond, zodat de constructie niet te veel druk uitoefent op één punt.

Poerfundering

Een poerfundering wordt toegepast bij kolomvormige constructies, zoals in kantoorgebouwen of industriële constructies. Deze fundering bestaat uit afzonderlijke betonnen blokken (poeren) die onder elke kolom of steunpilaar worden geplaatst. De poer is ontworpen om de belasting van een specifiek element op te vangen en gelijkmatig over de ondergrond te verdelen.

Elke fundering op staal wordt bepaald op basis van het grondonderzoek en de constructiebelastingen. Een constructeur berekent de vereiste afmetingen, het type fundering en eventuele grondverbetering, zodat de fundering stabiel en veilig is.

Risico’s en Overwegingen

Ondanks de voordelen van een fundering op staal, zijn er ook een aantal risico’s en overwegingen die je moet kennen. Deze risico’s kunnen vooral voorkomen wanneer het grondonderzoek niet grondig genoeg is of de ondergrond ongeschikt blijkt.

Verzakkingen en Zettingen

Een van de belangrijkste risico’s is het optreden van verzakkingen of zettingen. Wanneer de ondergrond niet voldoende stabiel is, kan het betonnen funderingselement zakken of slepen, wat problemen kan veroorzaken voor de bovenbouw. Dit is waarom een grondonderzoek van essentieel belang is. De belasting van het gebouw moet gelijkmatig worden opgevangen door de ondergrond.

Belening en Buurgebouwen

Bij funderingen op staal kan het uitgraven van grond leiden tot bezwijken van de fundering van belendende gebouwen. Dit is vooral relevant bij verbouwingen of uitbreidingen van bestaande woningen. Het is daarom belangrijk om de fundering van buurhuisjes te controleren en, indien nodig, extra maatregelen te nemen om het risico op bezwijken te beperken.

Grondwaterstand

Een hoge grondwaterstand kan een fundering op staal beïnvloeden. Tijdelijk verlagen van de grondwaterspiegel tijdens de funderingsconstructie kan leiden tot zettingen, omdat de grond dan onvoldoende ondersteuning biedt. In zulke gevallen kan grondverbetering nodig zijn om de stabiliteit van de ondergrond te waarborgen.

Grondverbetering

Grondverbetering is een techniek die soms wordt toegepast bij funderingen op staal. Deze methode versterkt de ondergrond, zodat deze voldoende draagkracht heeft om de fundering en de bovenbouw te dragen. Grondverbetering kan bestaan uit het verdichten van de grond, het aanbrengen van lichtbenton of het injecteren van bindmiddelen om de grondstructuur te versterken.

Praktijkvoorbeelden en Toepassing in Nederland

De toepassing van een fundering op staal varieert per regio in Nederland. In het oosten, zuiden en midden van Nederland is het vaak mogelijk om gebruik te maken van een fundering op staal, omdat de ondergrond relatief stabiel is. In het westen en noorden van Nederland, waar veen- of zachte kleigronden vaker voorkomen, wordt meestal een paalfundering gekozen.

Een bekend voorbeeld van funderingen op staal is de toepassing op de Veluwe, waar de oerlaag als stevige ondergrond fungeert. In dit gebied wordt de term "fundering op staal" soms gebruikt in de zin dat de grond "zo hard is als staal", wat het begrip nog verder verduistert. Toch blijft het een technische methode zonder gebruik van staal als materiaal.

Voordelen van Funderen op Staal

Een fundering op staal biedt verschillende voordelen, die vooral aantrekkelijk zijn voor bouwprojecten op stabiele gronden. Deze voordelen zijn:

Lage kosten: In vergelijking met paalfunderingen of schroeffunderingen vereist een fundering op staal minder ingrijpende grondwerken en minder materiaal. Hierdoor is de constructie vaak goedkoper.
Voordeel tijdens opbouw: Omdat de fundering direct op de ondergrond wordt aangebracht, is de bouwproces sneller dan wanneer palen moeten worden geheven.
Eenvoudig onderhoud: Een fundering op staal vereist in de regel weinig onderhoud, mits het grondwaterpeil stabiel blijft en er geen zettingsproblemen optreden.
Duurzaamheid: Wanneer op een stabiele zandlaag of oerlaag gefundeerd wordt, is de levensduur van de fundering vaak lang. Zolang de grond niet zakt of verandert, blijft het bouwwerk stabiel.

Nadelen van Funderen op Staal

Hoewel funderen op staal vele voordelen biedt, zijn er ook nadelen die je in overweging moet nemen. Deze nadelen zijn:

Gevoelig voor grondveranderingen: Wanneer de ondergrond door omstandigheden verandert, zoals bij hoge grondwaterstanden of door zetting van de kleilaag, kan dit leiden tot problemen.
Beperkt toepasbaar in sommige regio’s: In gebieden met zachte grondlagen of een hoge grondwaterstand is een fundering op staal meestal niet de juiste keuze.
Risico op bezwijken bij beleningen: Het uitgraven van grond voor een nieuwe fundering op staal kan leiden tot bezwijken van belendende funderingen, wat juridische en bouwkundige complicaties kan opleveren.
Minder flexibel bij aanpassingen: Een fundering op staal is meestal vaste constructie. Aanpassingen of uitbreidingen vereisen dan vaak extra onderzoek en constructie.

De Rol van een Grondonderzoek

Voor elke fundering op staal is een grondonderzoek een absolute vereiste. Dit onderzoek helpt om te bepalen of de ondergrond geschikt is voor dit type fundering. De volgende aspecten worden hierbij meestal beoordeeld:

Draagkracht van de grond: De grond moet voldoende kracht hebben om de belasting van het gebouw op te nemen.
Grondwaterstand: De waterstand moet laag genoeg zijn om zettingen of verzakkingen te voorkomen.
Zettingsgedrag: Het is belangrijk om te weten of de grond in de toekomst kan zetten, wat gevolgen kan hebben voor de fundering.
Beleningssituaties: De stabiliteit van buurgebouwen wordt meegenomen in het onderzoek, vooral bij verbouwingen of uitbreidingen.

Deze informatie wordt gebruikt door de constructeur om het juiste funderingstype en de benodigde afmetingen te bepalen. Het is dus geen vaste regel dat elke woning op een plaatfundering of strokenfundering moet, maar afhankelijk van de omstandigheden kan er gekozen worden voor een van deze vormen.

Constructie en Aanbrengen van de Fundering

De constructie van een fundering op staal begint met het uitvoeren van een bouwput. Deze wordt meestal handmatig of met machines uitgegraven tot aan de draagkrachtige laag. Vervolgens wordt de grond opgezwept en eventueel verbeterd, zodat de fundering een stabiele basis heeft.

Nadat de bouwput klaar is, wordt de funderingsplaat of de strokenfundering aangebracht. Dit gebeurt meestal met gewapend beton, dat een sterke en duurzame ondergrond vormt. De fundering wordt afgewerkt met een waterdichtingssysteem en eventueel een warmteisolatie, afhankelijk van de bouwdoelstellingen.

Bij het aanbrengen van de fundering is het belangrijk dat het grondoppervlak vlak en stabiel is. De grond wordt vaak aangevuld met een laag zand of grind om eventuele oneffenheden te compenseren en de fundering beter te laten liggen.

Wanneer is Fundering op Staal Geen Goede Keuze?

Hoewel een fundering op staal in vele gevallen een goede keuze is, zijn er situaties waarin dit type fundering minder geschikt is. Dit kan het geval zijn wanneer:

De ondergrond niet voldoende draagkracht heeft: In zachte klei of veen is een fundering op staal niet geschikt. Hier is een paalfundering beter, omdat de belasting dan op een diepere, stevige laag kan worden opgevangen.
Er sprake is van beleningssituaties: Bij woningen die dicht bij elkaar staan of bij een uitbreiding van een bestaand bouwwerk is er een groter risico op bezwijken van de fundering van buurpercelen. In zulke gevallen is extra onderzoek nodig.
De grondwaterstand hoog is: Een hoge grondwaterstand kan leiden tot tijdelijke of permanente grondverlaging, wat zettingen kan veroorzaken. Dit maakt een fundering op staal minder betrouwbaar.
De grond zet in de toekomst: Wanneer een grondonderzoek laat zien dat de grond zettingen kan vertonen, is een fundering op staal niet de juiste keuze. In dat geval kan een plaatfundering met grondverbetering een betere oplossing zijn.

De Belangrijkheid van Begrip en Betrokkenheid bij Funderingstechnieken

Het begrip van de term "fundering op staal" is belangrijk voor iedereen die betrokken is bij bouwprojecten, verbouwingen of renovaties. Zowel bouwmeesters als eigenaars moeten weten wat voor type fundering het beste is voor hun project. Een verkeerd begrip van de term kan leiden tot foute keuzes in de funderingstechniek, wat op lange termijn problemen kan opleveren.

Voor Eigenaars

Voor eigenaars van woningen is het belangrijk om te weten of hun woning op staal is gefundeerd. Dit heeft invloed op eventuele verbouwingen of uitbreidingen. Als je bijvoorbeeld een veranda wil aanbouwen of een extra kamer wil maken, moet je weten of de ondergrond hier geschikt voor is. Een fundering op staal vereist in sommige gevallen extra onderzoek of maatregelen om de stabiliteit van het gebouw te behouden.

Voor Bouwprofessionals

Voor bouwprofessionals, zoals constructeurs, funderingsdeskundigen en aannemers, is het begrip van de toepassing en beperkingen van funderingen op staal essentieel. Een goed grondonderzoek is de basis van elk bouwproject. Bovendien moet men weten welke funderingstypen het beste passen bij de gegeven omstandigheden. In sommige gevallen kan er ook worden gekozen voor een combinatie van fundering op staal en grondverbetering, om de stabiliteit verder te verhogen.

Historische Toepassing en Misvattingen

De term "fundering op staal" is historisch ontstaan in de tijd van de dijk- en waterbouw. Vroeger werd gesproken van het "op het staal" plaatsen van constructies, wat simpelweg betekende dat het gebouw of bouwwerk op een stevige grond rustte. Deze term is later overgenomen in de moderne bouwsector, maar heeft in sommige gevallen tot misvattingen geleid.

Een van de bekendere historische constructies die op deze methode zijn gefundeerd, zijn de zogenaamde "koeienhuiden". Dit zijn oude muren of fundamenten die gebruikt werden in dijken of kaden en die vaak rustten op een directe, stevige bodem. De naamgeving van deze constructies is ook terug te voeren op de term "op het staal" en heeft niets te maken met moderne funderingstechnieken.

Toekomst van Funderingen op Staal

De toekomst van funderingen op staal is afhankelijk van de toegenomen kennis over grondgedrag en het gebruik van grondverbetering. Met verbeterde metingen en technieken wordt het mogelijk om steeds meer grondsoorten geschikt te maken voor dit type fundering. Hierdoor kan het gebruik van funderingen op staal uitbreiden naar regio’s waar de ondergrond vroeger als ongeschikt werd beschouwd.

Echter, in regio’s met zachte grondlagen of een hoge grondwaterstand blijft een paalfundering of schroeffundering de betere keuze. Het is belangrijk om de juiste methode te kiezen op basis van grondonderzoek en constructiebelastingen.

Conclusie

De term "fundering op staal" is historisch van oorsprong en verwijst niet naar het gebruik van staal, maar naar een constructiemethode waarbij een bouwwerk direct op een stevige bodemlaag wordt geplaatst. De naam is afgeleid van het Oudgermaanse "stal", wat "vaste plaats" of "rustend op" betekent. In moderne bouwpraktijk is een fundering op staal een goedkope en snelle methode die vaak wordt toegepast in centraal en oostelijk Nederland.

De toepassing van een fundering op staal vereist een grondonderzoek om te bepalen of de ondergrond geschikt is. Wanneer de grond stabiel is, kan er gekozen worden voor een funderingsplaat of strokenfundering. Echter, in zachte gronden of bij beleningssituaties kan dit type fundering problemen opleveren.

Zowel voor eigenaars als voor bouwprofessionals is het begrip van funderingstechnieken essentieel om veilige en duurzame constructies te realiseren. Een fundering op staal kan een goede keuze zijn, maar het is belangrijk om de juiste aanpak te kiezen op basis van de specifieke bouwomstandigheden.