Waterschappen en funderingsproblematiek: Rol, verantwoordelijkheid en oplossingsaanpak

Published by Redactie on augustus 2, 2025 | Category fundering

In Nederland is de funderingsproblematiek een groeiende uitdaging voor zowel woningeigenaren als overheidsinstellingen. Door veranderingen in het klimaat, afnemende grondwaterstanden en verouderde funderingstechnieken lopen honderdduizenden woningen het risico op funderingsschade. Waterschappen spelen daarbij een centrale rol, omdat zij verantwoordelijk zijn voor het beheren van het grond- en oppervlaktewaterpeil. Dit artikel verkent de rol van waterschappen in de funderingsproblematiek, hun verantwoordelijkheden, aanpakstrategieën en de kritische kijk van woningeigenaren en experts. Daarnaast worden concrete voorbeelden en adviezen onder de loep genomen, gebaseerd op recente ontwikkelingen en maatschappelijke reacties.

Inleiding: De groeiende funderingsproblematiek

De funderingsproblematiek treft in steeds grotere aantallen woningeigenaren. Volgens het Kennis Centrum Aanpak Funderingsproblematiek (KCAF) is het risico op funderingsschade voor honderdduizenden huizen in Nederland reëel en kan het in de komende dertig jaar nog toeneemend. De oorzaken zijn divers, maar een van de belangrijkste factoren is het dalende grondwaterpeil, met name in gebieden waar funderingen zijn uitgevoerd met houten palen. Dit type fundering was vaak gebruikelijk in woningen gebouwd vóór 1970.

Bij een dalend grondwaterpeil droogt de houten fundering uit, wat leidt tot rotting en uiteindelijk tot verzakking. De schade die hieruit voortkomt kan ernstig zijn en omvatten gebarsten muren, scheurende daken en onherstelbare schade aan fundamenten. De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) heeft daarom recent advies gegeven over een nationale aanpak voor deze kwestie. In het advies wordt benadrukt dat de uitdaging te groot is voor regionale overheden en dat een nationale aanpak, met een coördinator en een verantwoordelijke minister, nodig is. De kostenaanpassing voor de komende 12 jaar wordt geschat op 12 miljard euro.

Waterschappen worden in dit advies uitgenodigd om actief betrokken te raken bij het beheren van het grondwaterpeil, zodat de funderingsproblematiek kan worden voorkomen of geminimaliseerd.

De rol van waterschappen in het grondwaterpeil en funderingen

Beheren van het grond- en oppervlaktewaterpeil

Waterschappen spelen een sleutelrol bij het beheren van zowel het grondwaterpeil als het oppervlaktewaterpeil. Ze zijn verantwoordelijk voor het democratisch beslissen over de hoogte van het oppervlaktewaterpeil, wat invloed heeft op het grondwaterpeil. Het oppervlaktewaterpeil bepaalt namelijk hoeveel water naar de diepere lagen kan stromen, afhankelijk van de doorlaatbaarheid van de bodem.

De waterschappen werken samen met gemeenten en provincies. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het grondwaterpeil in stedelijke gebieden, terwijl de waterschappen de besluiten nemen over het oppervlaktewaterpeil. Daarnaast hebben de waterschappen ook de bevoegdheid om toezicht te houden op grote wateronttrekkingen, wat van belang is voor het beheren van de grondwaterstand in kwetsbare gebieden.

Verantwoordelijkheid voor de funderingsproblematiek

Omdat funderingsproblematiek vaak verband houdt met het grondwaterpeil, wordt de rol van waterschappen in de aanpak van deze kwestie steeds duidelijker. Het advies van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur benadrukt dat waterschappen actief moeten zijn bij het voorkomen van funderingsschade. Het lage grondwaterpeil, vooral in veenweidegebieden, is hierin een centrale factor.

Een laag grondwaterpeil is namelijk een directe bedreiging voor houten funderingen. Wanneer de fundering droog komt te staan, kan de houtstructuur gaan rotten en uiteindelijk leiden tot verzakkingen. Volgens onderzoek dat Radar uitvoerde, zegt ruim 70 procent van de mensen die funderingsschade ervaren dat het lage grondwaterpeil een rol speelt. Getuigenissen van woningeigenaren zijn hierin duidelijk: muren gebarsten, deuren die niet goed sluiten, tuinen die verzakken en betegeling die loskomt.

Regionale variaties en maatwerk

De waterschappen benadrukken in hun advies dat een maatwerkoplossing per regio nodig is. De funderingsproblematiek is niet gelijk verdeeld over het hele land, maar hangt sterk af van de bodemgesteldheid, de bouwperiode en de lokale waterbeheersing. In Friesland bijvoorbeeld, waar het Wetterskip Fryslân actief is, zijn er in de Grote Veenpolder al 13 woningen gemeld met funderingsschade. Deze woningen zijn in een 'code-rood' situatie, waarbij intensieve begeleiding van de woningeigenaren nodig is.

Een nationale aanpak is hier volgens de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur onmisbaar, omdat de uitdaging te groot is voor regionale overheden. Provincies, waterschappen en gemeenten kunnen de problemen niet op eigen kracht oplossen. Daarom pleiten zij voor een centrale coördinator en een verantwoordelijke minister om de aanpak te organiseren.

Aanpakstrategieën van waterschappen

Herstellen van de grondwaterbalans

Een van de kernaanbevelingen van de waterschappen is om de grondwaterbalans zo snel mogelijk te herstellen. Dit betekent dat er meer infiltratie moet komen in gebieden waar de bodem is verdicht of afgedekt. Verder wordt aandacht besteed aan het vernatten van kwetsbare gebieden, zodat het grondwaterpeil kan stijgen en de funderingen minder gevoelig zijn voor schade.

Een concreet voorbeeld van deze aanpak is het funderingsloket dat de Provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân openden. Via deze digitale dienst kunnen woningeigenaren meldingen doen van funderingsschade. Tot nu toe zijn er al 13 meldingen binnengekomen, en worden gesprekken gevoerd met eigenaren van zwaar beschadigde woningen. Hierbij werken vier procesbegeleiders mee om de situatie te beoordelen en oplossingsrichtingen te bepalen.

Infiltratie en vernatten

Infiltratie is een technische term die staat voor het infiltreren van regenwater in de bodem. Dit is essentieel om het grondwaterpeil te verhogen, zeker in droge of verdichte gebieden. Waterschappen pleiten daarom voor meer infiltratie, bijvoorbeeld door groene infrastructuur aan te brengen, zoals groenendaken, regenwaterretentiebeekjes en infiltratieputten.

Vernatten is een andere strategie waarbij de bodem wordt afgewerkt zodat er meer water in kan dringen. Dit is vooral van toepassing in gebieden waar het grondwaterpeil al sterk is gedaald en waar woningen op houten funderingen staan. Door de bodem te vernatten kan het water sneller in de grond komen en zo de funderingsstructuren ondersteunen.

Investeren in robuustere funderingssystemen

Natuurlijk is de ideale oplossing om toekomstige funderingen robuuster te maken. Waterschappen en andere overheden pleiten daarom voor het bouwen met funderingssystemen die minder gevoelig zijn voor schommelingen in het grondwaterpeil. Denk hierbij aan concrete funderingen of funderingen op palen die dieper in de grond zitten, zodat ze minder vatbaar zijn voor droogte.

Vereniging Eigen Huis benadrukt in haar recente campagne dat het investeren in robuuste funderingen niet alleen de schade kan voorkomen, maar ook de woningbouw kan versnellen. Door schade aan voorhanden woningen te stoppen en door robuuste funderingen toe te passen bij nieuwe bouwprojecten, kan het krappe woningaanbod worden versterkt.

Kritische kijk van woningeigenaren en maatschappelijke organisaties

Verantwoordelijkheid van waterschappen

Woningeigenaren zijn vaak ontevreden over de huidige situatie. In een onderzoek dat Radar heeft uitgevoerd, zegt een deelnemer: "Ik vind het NIET terecht dat de woningeigenaar voor kosten moet opdraaien, waar hij zelf geen invloed op heeft. De waterschappen moeten zorgen dat het grondwaterpeil in orde is." Dit is een typische kritiek die vaak wordt geuit. Woningeigenaren voelen zich verantwoordelijk gemaakt voor schade die ontstaat door factoren die buiten hun controle liggen.

De waterschappen worden dus geplaatst in een positie van verantwoordelijkheid. Zij worden geacht ervoor te zorgen dat het grondwaterpeil voldoende is om funderingen te ondersteunen. Volgens de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur is dit een kernverantwoordelijkheid die niet kan worden uitgesteld.

Nationale aanpak en coördinatie

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur pleit in haar advies voor een nationale aanpak onder leiding van een coördinator en een verantwoordelijke minister. Het idee achter deze aanpak is dat funderingsproblematiek niet lokaal kan worden opgelost, maar dat er een landelijke strategie nodig is die op maat is voor verschillende regio’s.

De Raad benadrukt ook dat de overheid een rol moet spelen in het voorkomen van funderingsschade. Hoewel waterschappen en regionale overheden belangrijke bijdragen kunnen leveren, zijn de kosten en de complexiteit zo groot dat centrale steun en coördinatie nodig zijn.

Politieke discussies en burgers’ invloed

Investeren of afwachten?

Een belangrijke politieke kwestie is of waterschappen en overheden moeten investeren in voorafgaande maatregelen om funderingsschade te voorkomen, of of ze eerst moeten afwachten tot schade optreedt. Dit is een essentieel keuzeveld dat woningeigenaren en burgers nu in de maatschappij moeten maken.

In een stelling die voor de waterschapsverkiezingen is voorgelegd, zeggen politieke partijen verschillende dingen. Sommige partijen pleiten voor voortijdige investeringen in waterrobuuste funderingssystemen, terwijl andere partijen juist voorstander zijn van het afwachten. De keuze tussen investeren en afwachten heeft directe gevolgen voor het woningaandeel, de woningprijzen en de leefbaarheid van gebieden met funderingsproblematiek.

Stemhulp en burgers’ rol

Radar heeft in samenwerking met MijnStem.nl stemhulp aangeboden bij de waterschapsverkiezingen. Hierin werden extra stellingen voorgelegd over de funderingsproblematiek, zodat burgers hun voorkeuren konden uiten. Het doel was om politieke partijen en waterschappen duidelijkheid te geven over de verwachtingen van woningeigenaren en bewoners.

Hoewel de funderingsproblematiek niet in de hoofdringen staat van de waterschapsverkiezingen, wordt het steeds duidelijker dat burgers en woningeigenaren de rol van waterschappen in deze kwestie willen uitspreken. Een water- of klimaatlabel voor huizen wordt hierbij voorgesteld, zodat kopers en huiseigenaren beter kunnen inschatten hoe robuust een woning is tegen funderingsproblematiek.

Conclusie

De funderingsproblematiek is een maatschappelijke uitdaging die niet alleen technische, maar ook politieke, juridische en financiële aspecten omvat. Waterschappen spelen een centrale rol in het beheren van het grondwaterpeil en het voorkomen van funderingsschade. Echter, hun verantwoordelijkheid is niet alleen technisch, maar ook sociaal, aangezien woningeigenaren steeds vaker het gevoel hebben dat ze schade moeten opdragen voor problemen die buiten hun controle liggen.

De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur benadrukt de noodzaak van een nationale aanpak, met een centrale coördinator en verantwoordelijke minister. Waterschappen worden uitgenodigd om actief bij te dragen aan het herstellen van de grondwaterbalans en het implementeren van robuuste funderingsstrategieën. Daarnaast benadrukken maatschappelijke organisaties zoals Vereniging Eigen Huis de noodzaak van transparantie, investeringen en een preventieve aanpak.

Voor woningeigenaren, bouwers en professionals in de constructiebranche is het belangrijk om zich bewust te zijn van de invloed van het grondwaterpeil op funderingen. Waterschappen, gemeenten en overheden moeten samenwerken om schade te voorkomen, woningbouw te versnellen en het woningaandeel te versterken. De komende jaren zullen de keuzes die gemaakt worden, van groot belang zijn voor de leefbaarheid van Nederlandse steden, dorpen en gebieden.