Lage grondwaterstanden en funderingsproblemen in Nederland: Risico’s en preventie

Published by Redactie on augustus 2, 2025 | Category fundering

De extreem lage grondwaterstanden in recente jaren hebben geleid tot een toename van funderingsproblemen in verschillende delen van Nederland. Vooral in veen- en kleigebieden, maar ook in stedelijke zones in West- en Noord-Nederland, zijn woningen gevoelig voor schade aan hun fundering. Deze schade kan oplopen tot scheuren in muren en zelfs verzakkingen van gebouwen. De combinatie van klimaatverandering, droogte en verouderde funderingssystemen zorgt voor een toenemend risico op bouwkundige problemen.

In deze artikel geven we een overzicht van de gebieden die het meest gevoelig zijn voor funderingsproblematiek, de oorzaken van deze problemen, en mogelijke preventieve maatregelen die huiseigenaren en gemeenten kunnen nemen om schade te beperken of te voorkomen.

Risico’s per gebied

Veengebieden

Veengebieden zijn inherent kwetsbaar vanwege de losse structuur van de ondergrond. In deze gebieden kan een lage grondwaterstand leiden tot bodemdaling en funderingsproblemen. In West- en Noord-Nederland zijn de risico’s het hoogst. Gebieden langs de grote rivieren, zoals de Rijn en de Maas, zijn ook regelmatig in het nieuws geweest door verzakkingen en schade aan woningen.

Volgens de klimaateffectatlas zijn in deze gebieden veel huizen gebouwd op houten funderingspalen. Deze palen zijn ontworpen om onder water te staan, zodat ze niet rotten. Door droogte en dalende grondwaterstanden staan deze palen echter steeds vaker boven water, wat de kans op paalrot verhoogt. In bepaalde regio’s zijn er al miljoenen huizen gemeld met problemen aan hun fundering.

Kleigebieden

Kleigebieden zijn eveneens kwetsbaar, vooral als de grondwaterstand daalt. Klei is een zware, dichte grond die bij droogte verdroogt en inklinkt. Dit heeft als gevolg dat de grond zich ongelijkmatig zet, wat kan leiden tot scheuren in muren en daken.

In Friesland en in de regio van Zevenaar tot Geldermalsen zijn er meldingen gedaan van funderingsproblemen, ook in gebieden die traditioneel minder zettingsgevoelig zijn. Dit toont aan dat de effecten van droogte en klimaatverandering zich nu ook in minder traditioneel risicogebieden voelen.

Stedelijke gebieden in West- en Noord-Nederland

Steden zoals Utrecht, Den Haag, Amsterdam en Rotterdam bevinden zich vaak op een mix van bodems, inclusief veen, klei en zandlagen. Hierdoor zijn funderingsproblemen moeilijker in kaart te brengen, maar de kwetsbaarheid is desondanks groot. In deze steden zijn veel woningen gebouwd vóór 1970, waaronder een aanzienlijk aantal op houten palen.

De klimaatverandering en de dalende grondwaterstand zorgen voor een toename van paalrot in deze gebieden. Bovendien zijn er ook woningen die niet op palen, maar direct op de ondergrond zijn gefundeerd, wat bij een dalende grondwaterstand kan leiden tot ongelijke zettingen en schade aan de constructie.

Getijden- en zeekleigebieden

Getijden- en zeekleigebieden zijn vaak afgesloten gedeelten van het oorspronkelijke zeegebied, zoals het Haringvliet of het Grevelingenmeer. Deze gebieden hebben een complexe bodemstructuur, die gevoelig is voor veranderingen in grondwaterstand. In deze regio’s is het risico op funderingsproblemen aanzienlijk, vooral bij woningen die niet op palen zijn gefundeerd.

Oorzaken van funderingsproblemen

Dalende grondwaterstand

De belangrijkste oorzaak van funderingsproblemen is de dalende grondwaterstand. Tijdens langdurige droogteperioden is er minder neerslag en verdwijnt het oppervlaktewater snel door verdamping en verbruik. Hierdoor zakt het grondwaterpeil, wat invloed heeft op de stabiliteit van de bodem.

In veen- en kleigebieden kan dit leiden tot bodemdaling, waardoor de fundering van gebouwen onderhevig wordt aan ongelijke zettingen. In geval van houten funderingspalen kan het dalende grondwaterpeil ervoor zorgen dat de palen boven water komen te staan, wat paalrot en verder afbraak van de fundering kan veroorzaken.

Peilbeheer en infrastructuur

Peilbeheer, zoals het beheer van het grondwaterpeil in stedelijke en agrarische gebieden, kan ook een rol spelen. Wanneer grondwater opzettelijk lager wordt gehouden om bijvoorbeeld overtollig water af te voeren, kan dit leiden tot bodemdaling en funderingsproblemen.

Bij de aanleg of heraanleg van infrastructuur, zoals wegen of buizen, kan de bodem onder de fundering worden verstoord, wat kan leiden tot ongelijke zettingen. Trillingen vanwege bouwactiviteiten of mijnbouw kunnen ook schade veroorzaken aan funderingen.

Onvoldoende of verouderde fundering

Veel woningen in Nederland zijn gebouwd met een fundering die niet geschikt is voor de huidige omstandigheden. Houten paalfunderingen, vooral die die na 1970 niet zijn gecontroleerd of aangevuld, zijn gevoelig voor schade. Ook woningen die niet op palen, maar direct op de ondergrond zijn gefundeerd, lopen risico bij een dalende grondwaterstand.

Naorlogse woningbouwprojecten zijn vaak ontworpen zonder rekening te houden met de huidige klimatologische en hydrologische omstandigheden, wat de kwetsbaarheid van deze woningen verhoogt.

Funderingsproblemen en schade

Scheuren in muren en daken

Een van de duidelijkste tekenen van funderingsproblemen zijn scheuren in muren en daken. Deze scheuren kunnen zich verticaal of diagonaal voordoen en zijn vaak het gevolg van ongelijke zettingen. In zware woningen, zoals rijtjeshuizen of appartementen, is dit risico groter.

Verzakkingen

In extreme gevallen kan een lage grondwaterstand leiden tot verzakkingen. Dit is vooral het geval in veengebieden, waar de bodem onder de fundering verdwijnt. Verzakkingen kunnen leiden tot ernstige schade aan de constructie van een gebouw en kunnen zelfs het ontruimen van het huis noodzakelijk maken.

Houtrot en verouderde funderingen

Houten paalfunderingen zijn ontworpen om onder water te staan. Wanneer het grondwaterpeil daalt, kunnen deze palen boven water komen te staan, wat de kans op paalrot verhoogt. Houtrot vermindert de dragende kracht van de palen, wat op de lange termijn kan leiden tot instabiliteit van het gehele gebouw.

Financiële en veiligheidsrisico’s

Funderingsproblemen kunnen zowel financiële als veiligheidsrisico’s met zich meebrengen. Reparatie of herfundering van een woning kan aanzienlijk duur zijn. Bovendien kan schade aan de fundering leiden tot vermindering van de waarde van het huis en moeilijkheden bij verkoop.

Preventie en oplossingen

Infiltratiesystemen

Een effectieve manier om grondwaterstanden te verhogen is het gebruik van infiltratiesystemen. Deze systemen zorgen ervoor dat regenwater en afvoerwater zich goed in de bodem kan verspreiden, waardoor het grondwaterpeil wordt gestabiliseerd. Infiltratie kan bijvoorbeeld worden bereikt door het aanleggen van regenwaterputten, kunstgrasoppervlakken of waterkerende maatregelen.

Houten palen onder water houden

Voor woningen op houten palen is het belangrijk om ervoor te zorgen dat deze palen continu onder water staan. In droogteperioden kan dit worden gedaan door het aanleggen van wateraanlegsystemen of infiltratiesystemen die extra water aan de grond toevoegen. In sommige gevallen is het noodzakelijk om palen te vervangen of te herfunderen.

Water- en klimaatlabels

Om bewustwording te creëren en risico’s voor inwoners duidelijk te maken, worden er voorstellen gedaan voor het invoeren van water- of klimaatlabels voor woningen. Deze labels zouden kunnen aangeven of een woning gevoelig is voor funderingsproblemen, overstromingsrisico’s of droogtegevoeligheid. Hierdoor kunnen kopers en huiseigenaren beter in beeld komen van de risico’s van een woning en de nodige maatregelen nemen.

Proactief beheer door gemeenten

Gemeenten spelen een belangrijke rol bij het beheer van grondwaterstanden en funderingsproblemen. Door proactief te werken aan het monitoren en onderhouden van grondwaterdrainage en infiltratie, kunnen schades worden voorkomen. In Kampen en andere gemeenten zijn trajecten gestart om betrouwbare grondwatermetingen te verzamelen en te gebruiken voor analyses en beleidsvorming.

Funderingsonderzoek

Als een woning al schade vertoont, is funderingsonderzoek essentieel. Dit onderzoek helpt om de oorzaak van de schade te bepalen, zodat gerichte maatregelen kunnen worden genomen. Funderingsonderzoek kan bijvoorbeeld uitwijzen of sprake is van paalrot, negatieve kleef of ongelijke zettingen.

Negatieve kleef

Negatieve kleef treedt op wanneer de droogere bodem extra belasting uitoefent op de fundering. Door infiltratiesystemen of wateraanleg kan deze belasting worden verminderd.

Ongelijke zettingen

Ongelijke zettingen zijn vaak het gevolg van variaties in de bodem. In veengebieden is de bodem minder draagkrachtig, wat leidt tot ongelijke zettingen. In zulke gevallen kan herfundering noodzakelijk zijn.

Rol van huiseigenaren

Bewustwording

Veel huiseigenaren zijn niet bewust van het verband tussen grondwaterstanden en funderingsproblemen. Dit is een probleem, aangezien de huiseigenaar verantwoordelijk is voor het beheer van de grondwaterstand op eigen terrein. Het is daarom belangrijk om bewustwording te creëren via educatie, media en lokale overheden.

Maatregelen op eigen terrein

Huishouders kunnen op eigen terrein maatregelen nemen om de grondwaterstand te stabiliseren. Dit kan bijvoorzen zijn het aanleggen van infiltratiesystemen, het herstellen van afwateringskanalen of het planten van waterverbruivende struiken en bomen.

Toekomstige uitdagingen

Klimaatverandering

De effecten van klimaatverandering zullen de komende jaren waarschijnlijk verder toenemen. Tijdens droge zomers zullen grondwaterstanden verder dalen, wat het risico op funderingsproblemen verder verhoogt. In combinatie met toegenomen regenval in wintermaanden kan dit leiden tot cyclische veranderingen in de bodemdiepte, die extra schade kunnen veroorzaken.

Politieke en beleidsmaatregelen

Daarom is het belangrijk dat beleid en bouwvoorschriften worden aangepast aan de huidige en toekomstige klimatologische omstandigheden. Dit betreft zowel de bouw van nieuwe woningen als de renovatie van bestaande woningen.

Conclusie

Funderingsproblemen door lage grondwaterstanden zijn een toenemend probleem in Nederland, met name in veen- en kleigebieden. De schade kan oplopen tot scheuren in muren, verzakkingen en instabiliteit van woningen. De belangrijkste oorzaak van deze schade is de dalende grondwaterstand, maar ook verouderde funderingsmethoden en veranderingen in de bodemstructuur spelen een rol.

Preventieve maatregelen zoals infiltratiesystemen, het onderhouden van grondwaterpeilen en het invoeren van water- en klimaatlabels kunnen de schade beperken. Bovendien is bewustwording van huiseigenaren en gemeenten essentieel voor het succesvol beheer van funderingsrisico’s.

Bij al deze maatregelen is het belangrijk om te rekening te houden met de huidige en toekomstige klimatologische ontwikkelingen. Alleen zo is het mogelijk om funderingsproblemen te voorkomen en de stabiliteit van Nederlandse woningen te waarborgen.