Leemafwerkingen in de woningbouw: Eigenschappen, toepassingen en technieken

Published by Redactie on augustus 8, 2025 | Category afwerken

Inleiding

Leemafwerkingen worden steeds vaker gekozen in de woningbouw en renovatie, zowel door huiseigenaren als bouwprofessionals, vanwege hun unieke eigenschappen en ecologische voordelen. Leem is een natuurlijk, dampopen en duurzaam bouwmateriaal dat niet alleen de esthetiek van een ruimte verhoogt, maar ook bijdraagt aan een gezonder binnenklimaat en energiebesparing. In dit artikel worden de verschillende leemafwerkingen beschreven, samen met hun eigenschappen, toepassingen en technieken. Het artikel is gebaseerd op informatie uit betrouwbare bronnen en richt zich op zowel het technische aspect als de praktische uitvoering van leemafwerkingen in woningen.

Wat is leem en waar wordt het uit gemaakt?

Leem is een natuurlijke grondstof die voornamelijk bestaat uit zand, klei en eventueel stro. Het wordt gewonnen uit leemgroeven in Europa, waaronder in Nederland in Drente (de Nederlandse basisleem). In de fabriek worden de grondstoffen in de juiste hoeveelheden gemengd om diverse natuurlijke tinten te verkrijgen. Leemproducten bevatten geen chemische toevoegingen en zijn niet gebrand, zoals cement of kalk. Hierdoor ontstaat er geen aanzienlijke CO2-uitstoot tijdens de productie. Leem is herbruikbaar en het begrip “afval” kent het niet. Het is dus een duurzaam en ecologisch bouwmateriaal.

Eigenschappen van leemafwerkingen

1. Dampopenheid en vochtregulatie

Leem is dampopen en kan waterdamp opnemen. Bij voldoende leemmassa en spreiding in de ruimte kan leem de leefvocht (zoals vocht van adem, transpiratie, koken en douchen) opnemen en opnieuw afstaan wanneer de lucht droog is. Hierdoor blijft de luchtvochtigheid binnen gezond en comfortabel. Vooral in vochtige klimaten zoals Nederland draagt leem bij aan een aangenamere luchtvochtigheid. Bovendien nemen leemafwerkingen ook luchtgeuren op, wat tot een frisere sfeer in de woning leidt.

2. Warmteaccumulatie en isolatie

Leem heeft een hoge warmtecapaciteit, wat betekent dat het warmte opslaat en deze uitstraalt wanneer het kouder wordt. In de winter voelt leemwarm, in de zomer koel. Dit maakt leemafwerkingen geschikt voor gebruik in combinatie met wandverwarming. De warmtebeleving in ruimtes met leemafwerkingen is vaak aangenamer bij relatief droge lucht, zoals die in mediterrane landen voorkomt. De warmteaccumulatie is afhankelijk van de massa leem: hoe groter de leemlaag, hoe groter het regulatieeffect.

3. Akoestiek en geluidsdemping

Leem is een poreus materiaal, waardoor een deel van het geluid in de wand verdwijnt. Dit helpt bij het verminderen van nagalm en het creëren van een kalmer ruimtegevoel. Bovendien zijn bepaalde leemverven, zoals Tierrafino T-Paint, zo grof van structuur dat ze de nagalm in een kamer verder kunnen verminderen. Dit effect wordt vaak vergeleken met een gestoffeerde ruimte.

4. Ecologisch en duurzaam materiaal

Leem is een natuurlijk materiaal dat herbruikbaar is en geen chemische additieven bevat. Het is daarom een duurzame keuze voor afwerkingen in woningen. Bovendien is leem schimmelbestendig vanwege de natuurlijke eigenschappen van klei. Klei is anti-statisch en dampdoorlatend, waardoor het vocht en warmte effectief kan reguleren. Leemafwerkingen bijdragen zo aan een gezonder en comfortabelere leefomgeving.

Soorten leemafwerkingen en toepassingen

1. Basisleem

Basisleem is een grove leemstuc met of zonder stro. Het wordt gebruikt om voldoende massa te verkrijgen op de muur voor een goede klimaatwerking en als geschikte ondergrond voor leemfinish of leemverf. Basisleem is beschikbaar in fijne en grove varianten. De grove variant is geschikt voor dikkere lagen, terwijl de fijne variant gebruikt kan worden om een ondergrond van grove basisleem glad af te werken. Na het toepassen van basisleem kan de wand worden geschilderd of afgewerkt met leemfinish of leemverf.

2. Gekleurde basisleem

Gekleurde basisleem is een grove basisleem met stro die als eindafwerking wordt gebruikt. Het is geschikt voor het maken van wanden met een "boerse" uitstraling. De leemstuc is door de stro erg grof en geeft een landelijke sfeer in huis. Deze afwerking is erg prettig voor de akoestiek in de woning. De gekleurde basisleem is verkrijgbaar in verschillende tinten en is ideaal voor creatieve wandafwerkingen.

3. Leemfinish

Leemfinish is een gestucte afwerking op kleur. Het kan na voorbehandeling direct op wanden worden aangebracht of over basisleem. Leemfinish is verkrijgbaar in ongeveer 150 kleurnuances. De maximale dikte van de leemfinish is 2 tot 3 mm. Het is een populaire keuze voor het verfraaien van binnenmuren in woon- en werkruimten. Leemfinish is 100% natuurlijk en bestaat uit verschillende soorten zand en gekleurde klei. Het bevat geen chemische toevoegingen of kleurpigmenten. De kleurechtheid, duurzaamheid en hechtcapaciteit zijn allemaal natuurlijke eigenschappen van het materiaal.

4. Glansleem

Glansleem is een gestucte afwerking op kleur. In het zeer dunne stucwerk blijven de spaanaanslagen goed zichtbaar, wat leidt tot een exclusief en uniek uiterlijk. Na het polijsten gaat de leem glanzen, wat de esthetiek van de afwerking verder accentueert. Glansleem is een elegante keuze voor interieurafwerkingen, vooral in ruimtes waar een hoge mate van detail en texturen gewenst is.

5. Leemverf

Leemverf bestaat in twee varianten: gladde leemverf en structuurleemverf. Beide zijn geschikt als wand- en plafondverf in het interieur. Leemverf is verkrijgbaar in ongeveer 20 kleuren per merk, die onderling mengbaar zijn. Leemverf wordt vaak aangebracht op basisleem of gekleurde basisleem om de esthetiek verder te verbeteren. Het is een duurzame en gezonde alternatief voor traditionele verflagen.

6. Leembouwplaten

Leembouwplaten zijn een ecologische vervanger van gipsplaten. Ze zijn gemaakt van basisleem en geschikt gemaakt voor droogbouw. De platen hebben dezelfde eigenschappen als basisleem, zoals dampopenheid, warmteaccumulatie en akoestische eigenschappen. Leembouwplaten zijn ideaal voor droogbouwprojecten waarbij de eigenschappen van leem gewenst zijn.

7. Leemstuc

Leemstuc is een grove afwerking die wordt gebruikt om voldoende massa te verkrijgen op de muur voor een goede klimaatwerking. Het kan als ondergrond fungeren voor leemfinish of leemverf. Leemstuc is beschikbaar in fijne en grove varianten. De grove variant is geschikt voor dikkere lagen, terwijl de fijne variant gebruikt kan worden om een ondergrond van grove basisleem glad af te werken.

8. Leempleister

Leempleister wordt gebruikt om leemafwerkingen te bevestigen aan de muur. Het is beschikbaar in verschillende varianten, waaronder basisleem met stro, afwerkleemstuc grof, leempleister mineraal, en hechtleem. Leempleister is belangrijk om de hechting en stabiliteit van leemafwerkingen te waarborgen.

Technieken voor het aanbrengen van leemafwerkingen

1. Voorbereiding van de wand

Voordat leemafwerkingen kunnen worden aangebracht, moet de wand grondig worden voorbereid. Dit omvat het schoonmaken van de muur, eventueel het verwijderen van oude verflagen of stucwerk, en het aanbrengen van een voorbehandeling. De wand moet droog en stabiel zijn om de leemafwerking goed te kunnen ontvangen.

2. Aanbrengen van basisleem

Basisleem wordt als ondergrond gebruikt voor leemfinish of leemverf. Het wordt meestal in lagen aangebracht, afhankelijk van de gewenste dikte. De grove variant is geschikt voor dikkere lagen, terwijl de fijne variant gebruikt kan worden voor gladde afwerkingen. Het is belangrijk om voldoende tijd te nemen voor het drogen van elke laag voordat de volgende laag wordt aangebracht.

3. Aanbrengen van leemfinish

Leemfinish wordt meestal direct op de wand aangebracht of over basisleem. Het is belangrijk om de juiste mengverhouding en consistency te gebruiken om de gewenste afwerking te verkrijgen. Leemfinish kan in verschillende tinten worden aangebracht, afhankelijk van de gewenste esthetiek.

4. Aanbrengen van glansleem

Glansleem wordt meestal in dunne lagen aangebracht om de spaanaanslagen zichtbaar te houden. Na het drogen wordt de leem gepolijst om een glanzend oppervlak te verkrijgen. Dit vereist zorgvuldig werken en aandacht voor detail.

5. Aanbrengen van leemverf

Leemverf wordt meestal met een penseel of roller aangebracht. Het is belangrijk om de wand eerst te voorbehandelen en te drogen te laten voor het aanbrengen van de verf. Leemverf is mengbaar per merk, waardoor creatieve kleurenmixen mogelijk zijn.

6. Decoratieve elementen

Leemafwerkingen kunnen verder worden verfraaid met decoratieve elementen zoals spiegeltjes, tegels, kralen of andere materialen. Deze elementen worden in de natte leemlaag gedrukt en drogen vervolgens mee. Dit maakt het mogelijk om unieke en persoonlijke wandafwerkingen te creëren.

Voor- en nadelen van leemafwerkingen

1. Voordelen

Duurzaam en ecologisch: Leem is een natuurlijk materiaal dat herbruikbaar is en geen chemische additieven bevat.
Dampopen en vochtregulerend: Leemafwerkingen kunnen waterdamp opnemen en afstaan, wat bijdraagt aan een gezonder binnenklimaat.
Warmteaccumulatie: Leem kan warmte opslaan en deze uitstralen, wat leidt tot een comfortabelere leefomgeving.
Akoestische eigenschappen: Leemafwerkingen helpen bij het verminderen van nagalm en het creëren van een kalmer ruimtegevoel.
Esthetiek: Leemafwerkingen hebben een unieke en aantrekkelijke texturen, die van invloed zijn op de sfeer van de ruimte.

2. Nadelen

Verwachtingsverschillen: Het is vreemd om zand en klei in een woning tegen de muur te smeren. Niet iedereen is gewend aan de grove texturen van leemafwerkingen.
Toepassing beperkt: Leemafwerkingen worden vooral gebruikt in binnenruimtes. Ze zijn niet geschikt voor externe toepassingen, zoals muren die blootstaan aan regen of wind.
Voorbereiding en uitvoering: Leemafwerkingen vereisen zorgvuldige voorbereiding en uitvoering. Het is belangrijk om ervaring te hebben of hulp in te huren.

Leemafwerkingen in de praktijk: Zelf doen of professioneel uitvoeren?

1. Zelf doen

Leemafwerkingen zijn geschikt voor DIY-projecten, mits de juiste materialen en technieken worden gebruikt. Voor beginners is het belangrijk om eerst te oefenen met kleine projecten, zoals het aanbrengen van basisleem of leemfinish in een kleine ruimte. Er zijn verschillende materialen en technieken beschikbaar, waaronder lijnolie, Terrafina finishing en natuurlijke pigmentverf voor cement of kalkverf.

2. Professioneel uitvoeren

Voor grotere projecten of complexe afwerkingen is het verstandig om hulp van een professional in te huren. Leemafwerkingen vereisen zorgvuldige voorbereiding en uitvoering, en het is belangrijk om ervaring te hebben met het materiaal. Professionals kunnen ook advies geven over de juiste toepassing van leemafwerkingen, afhankelijk van de ruimte en de gewenste esthetiek.

Leemafwerkingen en duurzaamheid

Leemafwerkingen zijn een duurzame keuze voor woningbouw en renovatie. Ze zijn gemaakt van natuurlijke grondstoffen en bevatten geen chemische additieven. Bovendien is leem herbruikbaar en het begrip "afval" kent het niet. Leemafwerkingen zijn dus een ideale keuze voor wie zich bewust wil opstellen van de impact van hun keuzes op het milieu. Bovendien draagt leem bij aan een gezonder binnenklimaat en comfortabelere leefomgeving.

Conclusie

Leemafwerkingen zijn een unieke en duurzame keuze voor woningbouw en renovatie. Ze bieden verschillende voordelen, zoals dampopenheid, vochtregulatie, warmteaccumulatie en akoestische eigenschappen. Leemafwerkingen zijn beschikbaar in verschillende varianten, waaronder basisleem, gekleurde basisleem, leemfinish, glansleem, leemverf en leembouwplaten. Het aanbrengen van leemafwerkingen vereist zorgvuldige voorbereiding en uitvoering, en het is belangrijk om ervaring te hebben of hulp in te huren. Leemafwerkingen zijn niet alleen ecologisch verantwoord, maar ook gezond en comfortabel voor de inwoner. Voor wie op zoek is naar een duurzame en gezonde afwerking, zijn leemafwerkingen een uitstekende keuze.