Afgezaagde muur correct afwerken: richtlijnen voor restauratie en herstel

Bij restauraties en renovaties van historische gebouwen is het afwerken van afgezaagde muren een delicate aangelegenheid. De behoud van de monumentale waarde van een pand is een kernaspect bij dergelijke werkzaamheden. Het correct herstellen van metselwerk en afwerkingen is essentieel, niet alleen om het historische karakter te behouden, maar ook om de bouwkundige stabiliteit en functie van het gebouw te waarborgen. In dit artikel worden richtlijnen voor het afwerken van afgezaagde muren besproken, gebaseerd op de principes en aanbevelingen uit de lokale regelgeving en bouwkundige richtlijnen voor restauraties.

Inleiding

Het afwerken van afgezaagde muren vereist een zorgvuldige benadering, zowel qua materialen als qua techniek. Bij historische gebouwen is het doel meestal om de oorspronkelijke structuur en afwerkingen zoveel mogelijk te behouden. De lokale regelgeving benadrukt dat het herstel van metselwerk en pleisterwerk moet gebeuren op een manier die aansluit bij de historische en technische eigenschappen van het bestaande materiaal. Dit geldt zowel voor het herstel van afgezaagde muren als voor eventuele aanpassingen die noodzakelijk zijn bij de restauratie.

Het gebruik van onjuiste materialen of technieken kan leiden tot verdere schade aan het metselwerk en het verliezen van de monumentale waarde. Daarom is het belangrijk dat restauraties en herstelwerken volgens de richtlijnen van het Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) worden uitgevoerd en dat er overleg is met de gemeente. In de volgende hoofdstukken wordt ingegaan op de technische richtlijnen voor het herstel van metselwerk, pleisterwerk en andere afwerkingen, alsook op de toegestane materialen en de aandachtspunten bij het afwerken van afgezaagde muren.

Uitgangspunten voor het herstel van metselwerk

Het herstel van afgezaagde muren en metselwerk moet altijd uitgevoerd worden met een strategisch en technisch correcte aanpak. Een belangrijk uitgangspunt is dat bestaand metselwerk zoveel mogelijk behouden moet worden. Het vervangen van metselwerk is enkel toegestaan wanneer de onderlinge samenhang van het metselwerk is verstoord of wanneer scheuren en beschadigingen het herstel verhinderen.

Aansluiting op bestaand materiaal

Het inboeten van stenen is noodzakelijk wanneer er sprake is van schade die niet door een simpele reparatie kan worden gecorrigeerd. De stenen die worden ingeboet moeten qua hardheid, formaat, kleur en textuur aansluiten op het bestaande metselwerk. De fysische eigenschappen zijn van groot belang, omdat de hardheid van de nieuwe stenen en de mortel bepalend is voor de duurzaamheid van het herstel.

De mortel die wordt gebruikt bij het herstel moet de juiste samenstelling en hardheid hebben. In het geval van kalkmortel mag enkel schelpkalk worden toegepast en geen cement. Cementmortels zijn in de meeste gevallen niet toegestaan bij historische metselwerken, omdat deze te stijf zijn en negatieve effecten kunnen hebben op het bestaande metselwerk.

Verwerking van stenen

De stenen moeten in hetzelfde verband worden verwerkt als in de bestaande situatie. Dit betekent dat het verband (bijvoorbeeld met of tegen verband) moet worden nagevolgd. Het inboeten van stenen moet zorgvuldig worden uitgevoerd, waarbij eventuele bouwsporen in kaart worden gebracht. Het gebruik van hulpstoffen bij het mengen van mortel is niet toegestaan, omdat dit kan leiden tot chemische reacties die schade veroorzaken.

Constructieve aandachtspunten

Het herstel van metselwerk is niet enkel een kwestie van esthetiek, maar ook van bouwkundige stabiliteit. Scheuren in metselwerk kunnen wijzen op diepere bouwkundige problemen, zoals zetting, verzakking of vochtnauwheid. Deze problemen moeten eerst worden opgelost voordat herstelwerkzaamheden kunnen beginnen. Scheuren mogen niet eenvoudigweg dichtgesmeerd worden, maar moeten worden ingeboet of, bij grotere schade, worden vervangen door een dilatatievoeg.

Indien een muuranker gecorrodeerd is, mag dit niet zomaar worden vervangen, maar moet het worden ontroest en opnieuw behandeld. Een controleberekening is nodig om te bepalen of het anker nog sterk genoeg is. In het geval van geroeste ankers die niet meer functioneren, is vervanging mogelijk, maar alleen na overleg met de gemeente en eventueel een bouwkundige expert.

Uitgangspunten voor het herstel van pleisterwerk

Het herstel van pleisterwerk is een essentieel onderdeel van een restauratieproject, en het correcte afwerken van afgezaagde muren vereist een zorgvuldige aanpak. Pleisterwerk moet worden hersteld in overeenstemming met de historische en technische eigenschappen van het oorspronkelijke materiaal. Dit omvat zowel het materiaal van de pleisterlaag als de hardheid en de toepassingstechniek.

Analyse en voorbereiding

Voordat er begonnen kan worden met het herstel van pleisterwerk, is een grondige analyse noodzakelijk. De oorzaak van de beschadiging moet worden bepaald, zoals eventuele vochtschade, slijtage of bouwkundige problemen. Als de oorzaak niet wordt opgelost, kan het herstel van het pleisterwerk op de lange termijn niet slagen.

Het herstel van pleisterwerk moet worden uitgevoerd met een pleisterlaag die qua hardheid aansluit op de onderliggende bakstenen. Een te harde pleisterlaag op zachte bakstenen kan uiteindelijk van de muur losschieten, omdat het materiaal zich op verschillende manieren gedraagt bij vochtveranderingen. Het herstel van pleisterwerk moet daarom altijd in overleg met de gemeente en met aandacht voor de historische context worden uitgevoerd.

Uitgangspunt voor buitenpleisterwerk

Bij buitenpleisterwerk is het uiterlijk van het gebouw van groot belang voor de historische waarde en beleving. Het conserveren van bestaand pleisterwerk is daarom boven het vernieuwen van materialen gesteld. Als het pleisterwerk moet worden afgebikt, moeten eventuele bouwsporen worden in kaart gebracht en bewaard.

Het afstemmen van de hardheid van het pleisterwerk op de onderliggende baksteen is van groot belang. Een te harde pleisterlaag op een te zachte steen kan op de lange termijn leiden tot aflossing. Het herstel van pleisterwerk moet dus zorgvuldig worden gepland en uitgevoerd.

Aandachtspunten bij het herstel van pleisterwerk

Bij het herstel van pleisterwerk moet ook rekening worden gehouden met de vochtbelasting. Hoge vochtbelasting aan de onderzijde van muren kan worden verminderd door het aanbrengen van een grind/zandkoffer met drainage. Dit voorkomt dat het pleisterwerk verder beschadigd raakt door vochtaanvoer.

Het herstel van pleisterwerk moet worden uitgevoerd volgens de kwaliteitseisen van het Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Het herstel moet bovendien in overleg met de gemeente worden gedaan, zodat er rekening wordt gehouden met eventuele monumentale waarde en bouwkundige eisen.

Uitgangspunten voor afwerkingen en constructies

Afwerkingen, zoals vloeren en stoepen, spelen een belangrijke rol in de restauratie van een historisch pand. Het correcte afwerken van afgezaagde muren kan ook invloed hebben op de afwerkingen van de interieurs en exterieurs. Het is daarom belangrijk om ook aandacht te besteden aan de afwerkingen wanneer muren worden hersteld.

Vloeren

Vloeren vormen een essentieel onderdeel van het historische interieur en moeten zoveel mogelijk behouden worden. De meest voorkomende schade aan houten vloeren is het gevolg van een te hoog vochtgehalte, wat kan leiden tot schimmelvorming. Goed ventileren is daarom nodig om het hout droog te houden.

Het herstel van vloeren mag enkel gebeuren indien dat om materiaaltechnische of andere redenen noodzakelijk is. Het uitnemen van vloerplanken moet zo veel mogelijk worden voorkomen. Het herstel moet worden uitgevoerd volgens de richtlijnen van de RCE en in overleg met de gemeente.

Stoepen

Het herstel van historische stoepen is een andere richtlijn die van toepassing kan zijn bij het afwerken van afgezaagde muren. Het herstel van stoepen moet worden uitgevoerd in overeenstemming met de historische en technische eigenschappen van het oorspronkelijke materiaal. Indien herstel niet meer mogelijk is, mag het vervangen van historische stoepen wel, maar dit moet altijd in overleg met de gemeente gebeuren.

Damp-open constructies

Een belangrijk aspect bij het herstel van afwerkingen is het behoud van damp-open constructies. Het afsluiten van de constructie van oudere gebouwen kan ernstige gevolgen hebben, zoals vochtaanvoer en rotvorming in houten elementen. Het gebruik van dampdichte verf op kozijnen kan bijvoorbeeld leiden tot schade.

Het hydrofoberen van gevels is in de meeste gevallen niet toegestaan, tenzij bouwkundige maatregelen geen oplossing bieden. Het hydrofoberen van gevels is bovendien vergunningsplichtig en moet worden uitgevoerd volgens de voorwaarden van de gemeente.

Uitgangspunten voor werkzaamheden aan kelders en souterrains

Het afwerken van afgezaagde muren kan ook betrekking hebben op kelders en souterrains. Deze onderdelen vormen een essentieel onderdeel van het historische karakter van een pand en moeten zorgvuldig worden behandeld. Het uitdiepen of aanbrengen van een kelder is enkel toegestaan wanneer dit geen gevolgen heeft voor de monumentale waarden van het pand.

Bouwkundige en archeologische aandachtspunten

Bij het uitdiepen van een kelder of souterrain moet rekening worden gehouden met de bouwkundige stabiliteit van het pand. De werkzaamheden mogen geen schaderisico met zich meebrengen. Bovendien moet de mogelijkheid voor archeologisch onderzoek geboden worden. Indien monumentale vloeren of wanden verwijderd of aangetast moeten worden, moet van het aanbrengen van een nieuwe kelder worden afgezien.

Typologie en morfologie

Het aanbrengen of uitbreiden van een kelder is alleen mogelijk wanneer de kelder aansluit bij de typologie van het pand en de morfologie van de omgeving. Samengestelde kelders op verschillende niveaus mogen niet zonder meer op één niveau gebracht worden. Indien de niveauverschillen een wezenlijk onderdeel van de structuur van de afzonderlijke bouwdelen uitmaken, moeten deze niveaus worden gehandhaafd.

Uitgangspunten voor structuur en interieurs

De oorspronkelijke opzet van een pand is een wezenlijk onderdeel van de monumentale waarden. Deze opzet kan worden afgelezen uit de indeling van het pand, zoals de dikte van muren in historische vertrekken. Deze muren kunnen een bufferfunctie hebben voor het opnemen van vocht. Het verliezen van deze bufferfunctie kan leiden tot een verhoogd risico op schade aan het interieur.

Historisch kleurgebruik

Het kleurgebruik in historische interieuren is bepalend voor de monumentale waarde. Afwijkingen hiervan zijn vergunningsplichtig. De kleurkeuze moet aansluiten bij de stijlkenmerken van het interieur. Voor een verantwoorde interieurrestauratie is professioneel kleuronderzoek vereist.

Damp-open afwerking

Bij een damp-open afwerking wordt de kans op schimmels verminderd. Het aanbrengen van dampdichte afwerklagen op historische binnenwanden is niet toegestaan. Dit geldt ook voor het gebruik van moderne verf of lak die het vocht niet meer kunnen doorlaten. Een damp-open afwerking is essentieel om de historische functie van het gebouw te behouden.

Conclusie

Het afwerken van afgezaagde muren vereist een zorgvuldige benadering die aansluit bij de historische en bouwkundige eigenschappen van het pand. Het herstel van metselwerk, pleisterwerk en afwerkingen moet worden uitgevoerd met materialen en technieken die compatibel zijn met het bestaande metselwerk en de structuur van het pand. Het behoud van de monumentale waarde is een kernaspect bij dergelijke werkzaamheden.

Bij het herstel van metselwerk en pleisterwerk is het belangrijk dat de fysische eigenschappen van de materialen worden nagevolgd. De mortel, het verband en de hardheid van het pleisterwerk moeten aansluiten op het bestaande metselwerk. Het gebruik van hulpstoffen en moderne materialen is in de meeste gevallen niet toegestaan, omdat dit kan leiden tot chemische reacties en verdere schade.

Het herstel van afwerkingen, zoals vloeren en stoepen, moet eveneens worden uitgevoerd volgens de richtlijnen van de RCE en in overleg met de gemeente. Het behoud van damp-open constructies is essentieel om schade aan houten elementen en andere interieurelementen te voorkomen.

Bij werkzaamheden aan kelders en souterrains is het belangrijk dat de typologie en morfologie van het pand worden nagevolgd. Het uitdiepen of aanbrengen van een kelder mag enkel gebeuren wanneer dit geen gevolgen heeft voor de monumentale waarden van het pand. Archeologische aandachtspunten moeten bovendien worden meegenomen.

Het behoud van de historische waarde van een pand is een complex proces dat zowel bouwkundige, esthetische als functionele aandachtspunten vereist. Het afwerken van afgezaagde muren is daarom een proces dat niet alleen technisch correct moet zijn, maar ook historisch verantwoord.

Bronnen

1. Lokale regelgeving, CVDR466093