Richtlijnen voor de restauratie en renovatie van historische gevels en openbare ruimte in Doesburg

Published by Redactie on augustus 11, 2025 | Category afwerken

Inleiding

In de gemeente Doesburg is een uitgebreide leidraad ontwikkeld voor de duurzame inrichting van de openbare ruimte. Deze leidraad, bekend als de Leidraad Duurzame Inrichting Openbare Ruimte (LDIOR), richt zich op het behoud, herstel en verbeteren van de historische waarde van openbare en particuliere gebouwen. Het document is ontwikkeld met behulp van de DoesDuurzaam-methode, geïnspireerd op de Puccinimethode uit Amsterdam. Het doel van deze leidraad is om de leefbaarheid, beeldkwaliteit en duurzaamheid van de buitenruimte in Doesburg te verbeteren.

Naast de LDIOR zijn ook specifieke richtlijnen voor de restauratie en renovatie van historische gevels en onderdelen van de openbare ruimte beschikbaar. Deze richtlijnen komen uit het raadgevende kader van de gemeente en zijn grotendeels gebaseerd op publicaties en handboeken van professionele organisaties zoals de Rijksdienst voor Monumentenzorg (RDMZ), de Monumentenwacht en diverse publicaties van experts in het veld. Deze richtlijnen bepalen hoe historische elementen behandeld moeten worden, met welke materialen en hoe het proces van restauratie en renovatie georganiseerd moet worden.

In deze artikel wordt een overzicht gegeven van de kernprincipes, uitgangspunten en uitvoeringseisen voor de restauratie en renovatie van historische gevels, stoepen, vensters, en andere onderdelen van de openbare ruimte in Doesburg. Aan de hand van deze richtlijnen wordt een beeld geschetst van hoe het behoud van monumentale gebouwen en openbare ruimte in de praktijk wordt uitgevoerd, en wat de verantwoordelijkheden zijn van bouwmeesters, eigenaren en gemeentelijke instanties.

Kernprincipes van de Leidraad Duurzame Inrichting Openbare Ruimte

De Leidraad Duurzame Inrichting Openbare Ruimte (LDIOR) is een procesgericht document dat richting geeft aan de inrichting van de openbare ruimte in Doesburg. Het is geen handboek dat uitlegt hoe iets moet worden gedaan, maar richt zich op het waarom en waar van de inrichting. Het uitgangspunt van deze leidraad is om de kwaliteit en leefbaarheid van de buitenruimte continu te verbeteren, in overeenstemming met de historische context van de gemeente.

Het document is gebaseerd op vijf overtuigingen, die worden beïnvloed door ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid, klimaatadaptatie, inclusie en verkeerskunde. Deze overtuigingen worden regelmatig herzien en bijgesteld op basis van ervaringen en nieuwe inzichten. Dit maakt de LDIOR een dynamisch document dat aanpasbaar is aan veranderende omstandigheden.

Een van de belangrijkste principes van deze leidraad is het behoud van historische elementen. In het geval van bijvoorbeeld de historische binnenstad van Doesburg, zijn er hoge eisen aan de beeldkwaliteit van gebouwen en de openbare ruimte. Hierbij is het doel om slimme maatwerkoplossingen te creëren die zowel de historische waarde behouden als de leefbaarheid verbeteren.

De leidraad benadrukt ook het belang van een zorgvuldige afstemming tussen de verschillende partijen die betrokken zijn bij het ontwerpproces, zoals gemeentelijke ambtenaren, bouwmeesters, architecten en monumentenadviseurs. Het accent ligt op het samenwerken en het zorgvuldig ontwerpen van de openbare ruimte, zodat het eindresultaat past binnen het historische en culturele klimaat van de gemeente.

Uitgangspunten voor de restauratie van historische gevels

Een van de centrale thema's in de leidraad is de restauratie van historische gevels. De gevel is een belangrijk element van een monument en draagt bij aan de beleving van het gebouw. De monumentwaarde van een gevel is bepalend voor de manier waarop deze wordt behandeld tijdens restauratie- en renovatieprojecten.

De uitgangspunten voor de restauratie van historische gevels zijn als volgt:

Behoud van de bestaande gevel: Het behoud van de oorspronkelijke gevel is het uitgangspunt. Onzorgvuldige en ondeskundige omgang met de gevel kan leiden tot onherstelbare schade. Materiaaltoepassing, metselverband, stucverband, patina, textuur, vorm en uiterlijk van het voegwerk vormen een wezenlijk bestanddeel van de historische waarde van een gevel.
Terughoudendheid bij ingrepen: Hoe belangrijker (ouderdom, authenticiteit, constructiewijze, aanwezigheid van bouwsporen, oude afwerklagen van pleisters en verf) de gevel, des te terughoudender en voorzichtiger moet omgaan worden met de gevel. Deze principes zijn van toepassing op zowel oude als jongere historische gevels.
Gevelschade zorgvuldig aanpakken: Wanneer schade aan de gevel is geconstateerd, is het van groot belang om deze schade eerst goed te beschrijven en te documenteren. Vervolgens dient nagegaan te worden wat de oorzaak van de schade is en of vervolgschade kan optreden. Herstel is alleen noodzakelijk wanneer de waterkerende functie van de gevel in het geding is of wanneer het behoud van de sterkte van het gebouw in het geding is.
Ambachtelijke bouwkundige aanpak: De schade aan een gevel moet op een ambachtelijke bouwkundige manier worden opgelost. Dit betekent dat de restauratie dient te geschieden met behulp van traditionele bouwtechnieken en -materialen die passen bij de historische context van het gebouw.
Bouwsporen behouden: Bouwsporen in een gevel moeten behouden worden en mogen niet "weggerestaureerd" worden. Deze sporen vormen een belangrijk onderdeel van de historische waarde van het gebouw.
Verwijdering van hydrofobe middelen: Hydrofoberen van gevels is niet toegestaan. Hydrofobe middelen kunnen namelijk de ademendheid van de gevel beïnvloeden en kunnen leiden tot schade aan de oude afwerklagen.
Beperking van nieuwe voorzieningen: Voorzieningen die een niet-reversibele toevoeging vormen, zoals brievenkasten, bel- en intercomvoorzieningen en gevelstenen, zijn in beginsel niet toegestaan. Reversibele toevoegingen, zoals lampen en camera’s, zijn wél toegestaan, mits ze niet in natuurstenen onderdelen worden bevestigd.
Beheer van steigers en bouwmaterialen: Tijdens de restauratie moeten steigers zo geplaatst en bevestigd worden dat de schade aan de gevel tot een minimum wordt beperkt. Steigers moeten vastgezet worden in de voegen en niet in de steen. Verankeringselementen dient men na demontage te verwijderen en de ontstane gaten te vullen met passende materialen. Steigers mogen niet aan geveltoppen worden gehangen.
Hergebruik van historische bouwmaterialen: Het hergebruik van vrijkomende historische bouwmaterialen is het uitgangspunt. Als dit niet mogelijk is, dient het materiaal ter plaatse op te slaan zodat het bij of in het monument blijft bewaard, of aan een organisatie te geven die zich toegt voor passend hergebruik.

Uitvoeringseisen bij restauratie van gevels

Naast de uitgangspunten zijn er ook specifieke uitvoeringseisen die moeten worden nageleefd bij de restauratie van historische gevels. Deze eisen zijn bedoeld om zowel de historische waarde van het gebouw te behouden als om de duurzaamheid en leefbaarheid van de openbare ruimte te verbeteren. De belangrijkste uitvoeringseisen zijn als volgt:

Beheer van schade en restauratie: Bij schade aan de gevel dient men te beginnen met een goede beschrijving en documentatie van de schade. Daarnaast dient men te achterhalen wat de oorzaak van de schade is en of er sprake is van vervolgschade. Herstel is alleen noodzakelijk wanneer de waterkerende functie van de gevel of de sterkte van het gebouw in het geding is.
Gebruik van traditionele bouwtechnieken: De restauratie van de gevel dient te geschieden met behulp van traditionele bouwtechnieken en -materialen. Dit betekent dat men bijvoorbeeld oude pleister- en verftechnieken moet toepassen die passen bij de historische context van het gebouw.
Behoud van afwerklagen: Oude verflagen die aanwezig zijn op of in het monument vormen een kleur- en materialenarchief. Deze lagen zijn een wezenlijk onderdeel van de historische waarde van het gebouw en moeten derhalve zorgvuldig behandeld worden. De keuze voor een toe te passen kleur kan worden ondersteund door een kleurhistorisch onderzoek.
Beheer van kleur en afwerking: Het kleurgebruik vormt een wezenlijk onderdeel van de uitstraling van een monument. De kleuren moeten aansluiten bij de historie, ontwikkeling en karakteristiek van het pand of object. Voor het wijzigen van de kleuren van een gebouw is een omgevingsvergunning nodig.
Beheer van vensters en deuren: De oorspronkelijke vensters en deurpartijen zijn mede bepalend voor de verschijningsvorm van het monument. Bestaande historische vensters en deurpartijen moeten daarom worden gehandhaafd. Bij breuk of weggevallen van onderdelen van een venster of deur is herstel mogelijk door het laten namaken van profielen. In geval van herstel of (deel)vervanging is het advies om een deskundige te raadplegen.
Beheer van stoepen en bordestrappen: Stoepen en bordestrappen zijn veelal onafhankelijk van het huis gefundeerd en zijn gevoelig voor verzakking, slijtage, vorstschade en aanrijschade. Als een stoep slecht is, dient men bij restauratie en renovatie de natuurstenen elementen te hergebruiken. Onderdelen worden pas vervangen indien zij aantoonbaar slecht zijn en herstel niet mogelijk is. Er zijn subsidiemogelijkheden voor het behoud en de reconstructie van stoepen.
Beheer van ijzerwerk en smeedijzer: Het onderhoud van ijzerwerk en smeedijzer is van groot belang voor het behoud van de historische waarde van een gevel. Het is belangrijk om de ijzeren onderdelen te reinigen, te smeren en eventueel te vervangen indien nodig. Er zijn specifieke richtlijnen voor het onderhoud van smeedijzer in het exterieur.
Beheer van bouwsporen en afwerking: Bouwsporen in een gevel moeten behouden worden en mogen niet "weggerestaureerd" worden. Deze sporen vormen een belangrijk onderdeel van de historische waarde van het gebouw.
Beheer van steigers en bouwmaterialen: Tijdens de restauratie dient men zorgvuldig te zijn met het gebruik van steigers en bouwmaterialen. Steigers mogen niet in de steen worden vastgezet, maar in de voegen. Verankeringselementen dient men na demontage te verwijderen en de ontstane gaten te vullen met passende materialen.
Beheer van hydrofobe middelen: Hydrofoberen van gevels is niet toegestaan. Hydrofobe middelen kunnen namelijk de ademendheid van de gevel beïnvloeden en kunnen leiden tot schade aan de oude afwerklagen.

Uitgangspunten voor de restauratie van stoepen en bordestrappen

Stoepen en bordestrappen zijn een belangrijk onderdeel van de openbare ruimte en dragen bij aan de beleving van een gebouw. Deze elementen zijn vaak onafhankelijk van het huis gefundeerd en zijn gevoelig voor slijtage, vorstschade en aanrijschade. Daarom is het van groot belang om stoepen en bordestrappen zorgvuldig te behouden en eventueel te restaureren of te vervangen.

De uitgangspunten voor de restauratie van stoepen en bordestrappen zijn als volgt:

Behoud van historische stoepen: Historische stoepen of bordestrappen moeten geheel of gedeeltelijk worden vervangen met de toestemming van de gemeente (monumentenzorg). Deze toestemming is nodig om te zorgen dat het behoud van historisch materiaal boven het financiële belang staat.
Restauratie boven vervanging: Onderdelen van een stoep zijn vaak prima te restaureren. Vanwege het kostenaspect kiest men vaak voor het vervangen van onderdelen. Als restauratie mogelijk is, gaat het belang van het behoud van historisch materiaal boven het financiële belang. Er zijn subsidiemogelijkheden voor het behoud en de reconstructie van stoepen.
Hergebruik van historische bouwmaterialen: Als een stoep slecht is, dient men bij restauratie en renovatie de natuurstenen elementen te hergebruiken. Onderdelen worden pas vervangen indien zij aantoonbaar slecht zijn en herstel niet mogelijk is.
Beheer van stoepen: Stoepen zijn veelal onafhankelijk van het huis gefundeerd en zijn gevoelig voor verzakking, slijtage door het belopen, vorstschade, scheuren door roestend ijzerwerk en aanrijschade. Bij een enkelvoudige breuk dient men de treden te lijmen. Nieuw te vervaardigen onderdelen krijgen eenzelfde afwerking en detaillering als in de oorspronkelijke situatie.
Beheer van bordestrappen: Een bordestrap is de afzonderlijke verhoging van een of meer stenen treden met een platform of vloertje voor de entree van een gebouw. Deze trappen zijn vaak van natuursteen gemaakt en vormen een belangrijk onderdeel van de historische waarde van het gebouw.

Uitvoeringseisen bij restauratie van stoepen en bordestrappen

Naast de uitgangspunten zijn er ook specifieke uitvoeringseisen die moeten worden nageleefd bij de restauratie van stoepen en bordestrappen. Deze eisen zijn bedoeld om zowel de historische waarde van het gebouw te behouden als om de duurzaamheid en leefbaarheid van de openbare ruimte te verbeteren. De belangrijkste uitvoeringseisen zijn als volgt:

Restauratie boven vervanging: Onderdelen van een stoep zijn vaak prima te restaureren. Vanwege het kostenaspect kiest men vaak voor het vervangen van onderdelen. Als restauratie mogelijk is, gaat het belang van het behoud van historisch materiaal boven het financiële belang.
Hergebruik van historische bouwmaterialen: Als een stoep slecht is, dient men bij restauratie en renovatie de natuurstenen elementen te hergebruiken. Onderdelen worden pas vervangen indien zij aantoonbaar slecht zijn en herstel niet mogelijk is.
Beheer van stoepen: Stoepen zijn veelal onafhankelijk van het huis gefundeerd en zijn gevoelig voor verzakking, slijtage door het belopen, vorstschade, scheuren door roestend ijzerwerk en aanrijschade. Bij een enkelvoudige breuk dient men de treden te lijmen. Nieuw te vervaardigen onderdelen krijgen eenzelfde afwerking en detaillering als in de oorspronkelijke situatie.
Beheer van bordestrappen: Een bordestrap is de afzonderlijke verhoging van een of meer stenen treden met een platform of vloertje voor de entree van een gebouw. Deze trappen zijn vaak van natuursteen gemaakt en vormen een belangrijk onderdeel van de historische waarde van het gebouw.
Beheer van stoepen bij restauratie en renovatie: Bij restauratie en renovatie dient men zorgvuldig te zijn met het gebruik van nieuwe materialen en technieken. Deze materialen en technieken dient men zodanig te kiezen dat ze passen bij de historische context van het gebouw.
Beheer van stoepen bij vervanging: Bij vervanging van stoepen dient men zorgvuldig te zijn met het gebruik van nieuwe materialen en technieken. Deze materialen en technieken dient men zodanig te kiezen dat ze passen bij de historische context van het gebouw.
Beheer van stoepen bij reconstructie: Bij reconstructie van stoepen dient men zorgvuldig te zijn met het gebruik van nieuwe materialen en technieken. Deze materialen en technieken dient men zodanig te kiezen dat ze passen bij de historische context van het gebouw.
Beheer van stoepen bij herinrichting: Bij herinrichting van stoepen dient men zorgvuldig te zijn met het gebruik van nieuwe materialen en technieken. Deze materialen en technieken dient men zodanig te kiezen dat ze passen bij de historische context van het gebouw.

Conclusie

De restauratie en renovatie van historische gevels en openbare ruimte in Doesburg vormt een belangrijk onderdeel van de leidraad Duurzame Inrichting Openbare Ruimte (LDIOR). Deze leidraad benadrukt het belang van het behoud van historische elementen en het toepassen van traditionele bouwtechnieken en -materialen. Het doel is om de kwaliteit en leefbaarheid van de buitenruimte in Doesburg te verbeteren, in overeenstemming met de historische context van de gemeente.

De uitgangspunten en uitvoeringseisen voor de restauratie van historische gevels en openbare ruimte zijn duidelijk geformuleerd en bieden een richtinggevend kader voor bouwmeesters, eigenaren en gemeentelijke instanties. Het accent ligt op het behoud van de historische waarde van gebouwen en de openbare ruimte, het gebruik van traditionele bouwtechnieken en -materialen, en het zorgvuldig beheer van historische elementen.

De LDIOR is een dynamisch document dat regelmatig wordt bijgesteld op basis van ervaringen en nieuwe inzichten. Dit maakt de leidraad een waardevolle bron van informatie en richtlijnen voor het behoud en de verbetering van de openbare ruimte in Doesburg.