Gipsen Sokkel en Afwerken: Technieken en Praktijkvoorbeelden in Restauratie en Beeldhouwkunst

Published by Redactie on augustus 15, 2025 | Category afwerken

In de werelden van restauratie, beeldhouwkunst en constructie speelt gips een centrale rol als materiaal voor vormgeving, onderbouwing en afwerking. Het is een veelzijdig medium dat zowel functioneel als esthetisch kan worden ingezet. Het afwerken van gipsen sokkels – of dat nu betreft de restauratie van oude kerststallen, de productie van kunstwerken via bronsgieten, of het herstellen van gipsen onderdelen in kunstobjecten – vereist een nauwkeurige en gerichte aanpak. In dit artikel wordt ingegaan op de technische processen, materialen en praktijkvoorbeelden die betrokken zijn bij het afwerken van gips, inclusief restauratietechnieken en combinaties met andere materialen zoals brons en glas.

Gips in Beeldhouwkunst en Gietproces

Het proces van brons gieten

Een belangrijk aspect waarin gips een essentiële rol speelt, is het proces van bronsgieten. In de context van beeldhouwkunst, zoals uitgelegd door kunstenaar Cher Mattijssen, begint dit proces met het maken van een wasmodel. Dit model wordt vervolgens omringd door gips en chamotte (een soort klei) in een emmer, waarna het gipsblok gedurende 48 uur langzaam verhit wordt tot maximaal 600 graden Celsius in een uitstookoven. Dit zorgt ervoor dat het wasmodel volledig verdwijnt en een negatief van het beeld, inclusief gietmond en ontluchtingskanaaltjes, achterblijft.

Zodra het gipsen blok leeg is, kan het brons in de gietoven worden gesmolten tot ongeveer 1000 graden Celsius. Het gesmolten brons wordt vervolgens in de gietmond gegoten. Hierbij is het belangrijk dat gespecialiseerde medewerkers de taak uitvoeren, gezien het zware en gevaarlijke karakter van het werk. Het brons vult de lege ruimte in het gips, terwijl de lucht via de ontluchtingskanaaltjes naar buiten wordt geduwd. Het moment waarop vloeibaar brons uit deze kanaaltjes begint te stromen, geeft aan dat de mal volledig is gevuld.

Na het gieten volgt de fase van afkoelen (ongeveer 24 uur) en het verwijderen van het gips en gravel. Het beeld wordt zorgvuldig bijgewerkt om eventuele oneffenheden of krimpscheurtjes te verwijderen. Het eindresultaat is een bronskleurig beeld dat een roodgouden tint heeft, vergelijkbaar met een stuiver.

Tot slot wordt het beeld gepatineerd. Dit is een proces waarbij zuren gebruikt worden om de natuurlijke oxidatie van brons te versnellen. Door het opwarmen van het brons en het toepassen van zuren met een kwast, ontstaan verschillende kleuren: zwart, roodbruin of groen. Door het combineren van verschillende zuren kunnen ook complexe effecten worden gecreëerd.

Het gehele proces van brons gieten kan worden samengevat in vier fasen: 1. Model maken (boetseren), 2. Brons gieten, 3. Afwerken, 4. Patineren.

Oplages en productie

Als het gaat om het maken van meerdere exemplaren van een beeld, wordt er eerst een siliconen mal gemaakt rondom het originele wasbeeld. Deze siliconen mal wordt vervolgens in een gips-chamotte steunkap (een zogenaamde "ei") geplaatst. Deze methode maakt het mogelijk om het beeld in oplages te maken, meestal in acht exemplaren. Hoewel deze techniek efficiënter is, blijft het proces arbeidsintensief en kost tijd. Vanaf het definitieve ontwerp tot de levering van het beeld duurt het ongeveer 10 tot 12 weken.

De kosten van een bronsgestort beeld beginnen bij ongeveer 800 euro. Dit is een aanzienlijke investering, maar het resultaat is een duurzaam en artistiek kunstwerk.

Gips in Restauratie: Voorbeelden en Technieken

Restauratie van kerststallen

Gips is ook een veelvoorkomend materiaal in restauratiewerkzaamheden, vooral bij objecten die uit gips bestaan. Een bekend voorbeeld is de restauratie van kerststallen. Deze stallen worden traditioneel in de maand december opgehangen op tafel en zijn vaak gemaakt van gips, waarbij ieder figuurje handgeschilderd is. Door het gebruik en de slijtage na jaren gebruik, raken deze beeldjes echter vaak beschadigd.

Het gips is een zacht materiaal dat gemakkelijk brekend is. Bij de restauratie van zulke beeldjes wordt het gips eerst gelijmd en ontbrekende delen aan gevoegd. Vervolgens wordt het beeld geretoucheerd om het visueel te verbeteren. Een typisch voorbeeld is een engel waarvan de vleugels grotendeels waren verloren gegaan. Door middel van restauratietechnieken zijn deze vleugels hersteld met behulp van gips en schildering.

Een ander voorbeeld is de knielende Maria uit de kerststal, die slechts geringe schilderingsbeschadigingen vertoonde. Ook hier is het gips behouden gebleven, maar de oppervlakte is geretoucheerd om het originele aanzien weer te herstellen.

Deze restauraties tonen aan dat gips een zacht, maar toch betrouwbaar materiaal is voor kunstobjecten. De combinatie van handwerken en modern restauratietechniek maakt het mogelijk om oude objecten herleven en behouden.

Gips in kunstobjecten en combinatie met andere materialen

Een ander interessant voorbeeld van gips in restauratie is de restauratie van presse-papiers uit 1938, ontworpen door René Lalique. Deze objecten zijn gemaakt van gesatineerd persglas en zijn door de jaren heen beschadigd geraakt. Voor de restauratie is er gekozen voor een aanpak in de stijl van Kintsugi, waarbij de ontbrekende delen met gips worden hersteld en vervolgens verguld.

De restauratieproces begint met het maken van een siliconenmal van het ontbrekende deel. Vervolgens wordt een gipsafgoten gemaakt, die vervolgens wordt verguld met bladgoud. Deze methode benadrukt niet alleen de esthetiek van het herstelde object, maar ook de historische waarde en het originele ontwerp.

Het gebruik van gips in combinatie met glas en goud illustreert de veelzijdigheid van het materiaal. Gips kan zowel als onderbouw voor andere materialen dienen, als een zelfstandig herstelmedium in kunstobjecten.

Gipsafwerking en -verwerking in de praktijk

Het belang van zorgvuldig afwerken

Zowel in de restauratie als in de beeldhouwkunst is het afwerken van gips een essentieel onderdeel van de productie- of herstelproces. Gips is een zacht materiaal dat gevoelig is voor schade, maar ook gemakkelijk te bewerken is. Bij het afwerken van gipsen sokkels of beeldjes is het belangrijk om de volgende punten in overweging te nemen:

Vermijden van beschadiging van detail: Bij het verwijderen van overbodig gips, gravel of kippengaas moet zorgvuldig gewerkt worden om details van het beeld niet te vernietigen. Dit geldt zowel voor bronsgieten als voor restauraties.
Verwijderen van oneffenheden: Na het gieten of restaureren kan het gips een laagje van gips of gravel bevatten, of andere oneffenheden zoals krimpscheurtjes. Deze moeten verwijderd worden zonder het beeld te beschadigen.
Herstel van vorm en functie: In restauratieprojecten is het doel om de vorm en functie van het object zo dicht mogelijk aan het origineel te herstellen. Dit kan behelzen het aanvullen van ontbrekende delen met gips en het aanbrengen van een passende afwerking.
Esthetische afwerking: Het afwerken van gips kan ook een esthetische functie hebben. Het beeld of object kan worden gepatineerd, geschilderd of verguld om de originele uitstraling te herstellen.

Technieken voor het verwijderen van gips

In de praktijk worden verschillende technieken gebruikt om gips te verwijderen of te bewerken. De keuze van techniek hangt af van de toepassing:

Handgereedschap: Voor het verwijderen van gips wordt vaak gebruikgemaakt van handgereedschap zoals hamers, scharen en files. Deze zijn ideaal voor het verwijderen van grovere gipsresten of het bijwerken van de vorm.
Mechanische technieken: In grotere projecten wordt vaak gebruikgemaakt van mechanische middelen zoals elektrische gereedschappen. Deze zijn geschikt voor het verwijderen van grote hoeveelheden gips, maar vereisen extra zorgzaamheid om schade te voorkomen.
Chemische technieken: In sommige gevallen wordt chemisch gips verwijderd met behulp van oplossers. Deze methode is echter zelden gebruikt bij kunstobjecten of restauraties, gezien de risico’s op schade aan het materiaal.

Gips en zijn rol in de bouwsector

Hoewel het focuspunt van dit artikel op kunst en restauratie ligt, is gips ook een veelgebruikt materiaal in de bouwsector. Het wordt gebruikt voor het maken van muursealen, wandverlijmingen, sierplafonds en andere interieurbewerkingen. In de renovatie van oude panden is het vaak noodzakelijk om gipsen onderdelen te herstellen of te vervangen. Dit vereist dezelfde aandacht voor detail en afwerking als in kunstprojecten.

Deze overeenkomst tussen kunst en bouw benadrukt het universale karakter van gips en de technieken die eromheen ontwikkeld zijn. Zowel in de kunstwereld als in de bouwsector is het afwerken van gips een kunst op zich, waarbij zorgvuldigheid, precisie en kennis van het materiaal essentieel zijn.

Conclusie

Het afwerken van gips, of het nu gaat om kunstwerken, restauraties of bouwprojecten, vereist een diepgaande kennis van de technieken en eigenschappen van het materiaal. Gips is zowel functioneel als esthetisch van belang, maar het is ook een zacht en gevoelig medium dat zorgvuldig moet worden verwerkt. In het gehele proces, van het gieten van bronsbeelden tot de restauratie van kerststallen en glasobjecten, speelt gips een centrale rol.

De technieken die gebruikt worden in de praktijk – zoals het verwijderen van gipsresten, het aanvullen van ontbrekende delen en het esthetisch afwerken – vereisen niet alleen handvaardigheid, maar ook een gevoel voor de originele intentie van het object. Zowel kunstenaars als restorateurs en bouwprofessionals moeten hierbij rekening houden met de historische, artistieke en functionele aspecten van hun werk.

In een tijd waarin duurzaamheid en hergebruik van materialen steeds belangrijker worden, is het afwerken en herstellen van gips een essentieel onderdeel van zowel kunst als bouw. Het toont aan hoe oud materialen en technieken op een moderne en zinvolle manier kunnen worden toegepast.

Bronnen

gips
sokkel