Metselsteen Afwerking Aan de Buitenzijde: Opties, Problemen en Oplossingen

Published by Redactie on augustus 17, 2025 | Category afwerken

Inleiding

Bij renovaties en nieuwbouw is de keuze van de juiste afwerking van de buitengevel van groot belang. Deze beslissing heeft directe invloed op de esthetiek, de duurzaamheid en de thermische prestaties van het gebouw. In Nederland, waar baksteenmetselwerk traditioneel een prominente rol speelt, zijn er verschillende oplossingen beschikbaar voor de buitenafwerking van metselwerk. Steenstrips, natuursteen, restauratiemortels en isolatiecombinaties zijn allemaal relevante opties. Naast esthetische overwegingen zijn er bouwfysische, constructieve en milieuaspecten die meespelen bij de keuze van de afwerking. In dit artikel worden de belangrijkste opties voor metselsteenafwerking aan de buitenzijde besproken, aangevuld met mogelijke problemen en aanbevolen maatregelen. De nadruk ligt op duurzaamheid, energie-efficiëntie en bewaring van het oorspronkelijke uiterlijk.

Steenstrips als Buitengevelafwerking

Steenstrips zijn een modern alternatief voor traditionele natuursteenafwerkingen. Ze worden vooral toegepast wanneer het oorspronkelijke uiterlijk van een gevel moet worden behouden, maar tegelijkertijd een energie-upgrade nodig is. In combinatie met buitengevelisolatie vormen steenstrips een duurzame en efficiënte oplossing.

Kenmerken en Voordelen

Steenstrips zijn beschikbaar in verschillende diktes, van dunne flex-strips (ca. 4-5 mm) tot gereconstrueerde natuursteen. De lichtere varianten, zoals de flex-strips, zijn ideaal voor bestaande gevels, omdat het beperkte gewicht vaak geen extra bouwkundige aanpassingen vereist. Dit maakt het mogelijk om het gevelmetselwerk te isoleren zonder het uiterlijk te veranderen.

Een belangrijk voordeel van steenstrips is dat ze het oorspronkelijke karakter van baksteenmetselwerk behouden. Dit is vooral relevant in stadsgevels of in gebieden waar welstandsregels beperkingen opleggen op het gebruik van sierpleisters of andere afwerkingen. Daarnaast is de toepassing van buitengevelisolatie met steenstripafwerking thermisch efficiënter dan binnenisolatie, omdat het voorkomt dat koudebruggen ontstaan.

Toepassing in Nieuw- en Bestaande Bouw

Bij nieuwbouwprojecten waar een traditioneel metselwerk-gevel uiterlijk gewenst is, kunnen steenstrips een duurzame en moderne oplossing bieden. Ze zijn geschikt voor zowel moderne bouwtechnieken als klassieke metselconstructies. In bestaande woningen, waar het gevelmetselwerk niet gemoderniseerd mag worden, bieden steenstrips de mogelijkheid om energiebesparing te realiseren zonder het karakter van de gevel te verliezen.

Constructieve Aanpassingen

Hoewel het lichte gewicht van steenstrips in veel gevallen geen extra mechanische bevestiging vereist, is het belangrijk om een correcte onderbouw te garanderen. De onderliggende constructie moet in staat zijn om het gewicht van de afwerking en de isolatielaag aan te kunnen. In gevallen waarbij het gevelmetselwerk ouder of minder stabiel is, kunnen extra maatregelen nodig zijn, zoals een sterkere spouwconstructie of de toepassing van een sterkere verankering.

Problemen bij Bestaande Metselwerkgevels

Ondanks de esthetische en thermische voordelen van metselwerk, kunnen er ook bouwfysische en constructieve problemen optreden. Deze problemen kunnen leiden tot schade aan het metselwerk, verlies van thermische efficiëntie of zelfs instabiliteit van de gevel. Het is daarom belangrijk om deze potentiële problemen te herkennen en juist te verhelpen.

Probleem 1: Ongewenste Verankering van Kozijnen

Een bekend probleem bij metselwerkgevels is de toepassing van kozijnankers in het buitenblad van het metselwerk. Deze ankerstaven kunnen, vooral bij verkeerd aanbrengen of gebruik van ongeschikte materialen, leiden tot roestvorming en uitzetting. Dit proces kan leiden tot scheuren in het metselwerk, wat zowel esthetisch als structuraal onwenselijk is.

Bij inspecties is vaak sprake van een originele smeedijzeren ankerstaaf die door vochtindringing is gaan roesten en uitzetten tot wel 60 mm in diameter. Dit fenomeen is verantwoordelijk voor veel van de schade die op het metselwerk en de afwerking van de gevel zichtbaar is.

Probleem 2: Verzwakte Verankering Tussen Buiten- en Binnenblad

In situaties waarbij een houtskelet binnenblad wordt gebruikt, is het belangrijk om de verankering tussen binnen- en buitenblad correct uit te voeren. Ongewenste of onjuiste verankering, zoals het aanbrengen van spouwankers in houten stijlen of het ontbreken van een voldoende verankering, kan leiden tot scheuren in het buitenblad. Dit is vooral relevant bij houtskeletconstructies, waar de structuur minder stijf is dan bijvoorbeeld een betonconstructie.

Er zijn richtlijnen voor de toepassing van spouwankers in houtskeletconstructies. Zo mogen spouwankers in de bovenste 50 cm en 100 cm vanuit de hoeken van een gebouw niet worden toegepast. In dergelijke gevallen is een andere vorm van verankering nodig, zoals contourverankering, waarbij spouwankers alleen in houten stijlen mogen worden aangebracht.

Probleem 3: Vocht en Zout in het Metselwerk

Een andere bekende oorzaak van slijtage en schade aan metselwerk is het optreden van zout en vocht. In vochtige en zilte klimaten, zoals in de Noordzee-regio, neemt het metselwerk meer zout op, afhankelijk van de porositeit van de bakstenen en het voegwerk. Zout trekt vocht aan en houdt deze langer vast, wat leidt tot langdurige vochtverzadiging en daarmee tot een aantal negatieve gevolgen.

De gevolgen van langdurige vochtverzadiging zijn onder meer:

Het uitspoelen van bindmiddelen in de mortel, wat leidt tot degradatie van het voegwerk.
Roestvorming van stalen ankers of profielstaal, wat kan leiden tot verzwakking van de constructie.
Thermisch warmteverlies, vooral bij spouwmuurconstructies waarin het isolatiemateriaal door het vocht zijn functie verliest.

In dergelijke situaties is het aan te raden om de oorzaken van het vochtprobleem te onderzoeken en eventueel maatregelen te nemen, zoals het aanbrengen van een waterkering of het herstellen van defecte aansluitingen.

Aanbevolen Maatregelen bij Problemen

Het oplossen van problemen met metselwerkgevels vereist een zorgvuldige benadering. Hieronder volgen enkele aanbevolen maatregelen die kunnen worden overwogen, afhankelijk van het type probleem en de oorzaak.

1. Niet-mechanische Ingrepen

In gevallen waarbij het metselwerk al verzwakt is of waar schade is ontstaan, zijn er een aantal maatregelen die niet-mechanisch zijn. Deze omvatten:

Geen bakstenen mechanisch verwijderen: Dit voorkomt verder verslechtering van de gevel.
Geen voegmortel mechanisch verwijderen: Verwijderen van mortel kan leiden tot verlies van stabiliteit.
Geen steenversteviging toepassen: De porositeit van de steen moet worden behouden om natuurlijke ventilatie mogelijk te maken.
Geen buitenisolatiepakket aanbrengen met lijm en ankers: Dit kan leiden tot afbladderen van de afwerking of verder verslechtering van het metselwerk.

2. Herstel en Versterking

Bij instabiele of verzwakte gevels is herstel of versterking vaak nodig. Dit kan bijvoorbeeld worden uitgevoerd door:

Funderingsherstel: In situaties waarbij de fundering instabiel is of onvoldoende dragend is, kan het aanbrengen van nieuwe buispalen of betonfunderingen helpen.
Gevel-onderhoud: Bij het aanbrengen van nieuwe spouwankers of het herstellen van bestaande verankering moet rekening worden gehouden met de bestaande constructie. Het is aan te raden om dit te doen in overleg met een ervaren aannemer.
Voorkomende schade herstellen: Als schade al is ontstaan, zoals scheuren in het metselwerk of losse afwerking, kan deze worden hersteld met behulp van restauratiemortel of andere herstelmethoden, mits deze niet schadelijk zijn voor de bestaande constructie.

3. Beperkingen bij het Aanbrengen van Isolatie

Het aanbrengen van buitengevelisolatie is een effectieve manier om de thermische prestaties van een gevel te verbeteren. Echter, in sommige gevallen kan het aanbrengen van isolatie leiden tot extra schade, vooral als de ondergrond niet voldoende sterk of stabil is. Het is daarom belangrijk om een zorgvuldige inspectie uit te voeren en eventueel extra maatregelen te nemen, zoals het versterken van de ondergrond of het toepassen van een extra waterkering.

Aanbevolen Materialen en Technieken

De keuze van materialen en technieken speelt een cruciale rol bij het behoud en de verbetering van metselwerkgevels. Hieronder volgen enkele aanbevolen opties.

1. Steenstrips en Buitengevelisolatie

Steenstrips zijn een aanbevolen optie bij bestaande metselwerkgevels die moeten worden geïsoleerd. Ze zijn licht, duurzaam en behouden het oorspronkelijke uiterlijk van het metselwerk. In combinatie met buitengevelisolatie vormen ze een efficiënte oplossing voor energie-upgrades.

2. Restauratiemortel

Bij het herstellen van schade aan metselwerk is het aan te raden om restauratiemortel te gebruiken. Echter, moet dit zorgvuldig worden gedaan, omdat restauratiemortel soms schade kan veroorzaken aan het bestaande metselwerk. Het is bijvoorbeeld niet aan te raden om restauratiemortel te gebruiken tussen de horizontale delen van zandsteen, omdat dit kan leiden tot verder slijten van de constructie.

3. Waterkeren en Spouwconstructies

Het aanbrengen van een waterkering of het herstellen van bestaande waterkeren is een belangrijke maatregel bij metselwerkgevels. In spouwconstructies kan het aanbrengen van een waterkering in de spouw helpen om vocht en zoutproblemen te voorkomen. Echter, moet men rekening houden met eventuele aanwezigheid van asbest of andere schadelijke materialen, die bij herstelwerkzaamheden kunnen worden losgemaakt.

4. Houten of Asbestosvrij Materialen

Bij de keuze van houten of andere afwerkingen moet er rekening worden gehouden met eventuele schadelijke stoffen, zoals asbest. In oude constructies kunnen asbestkanalen, asbestverdacht bitumen of asbestplaatafwerkingen aanwezig zijn. Het is belangrijk om dit aan te tonen met laboratoriumonderzoek en eventueel maatregelen te nemen.

Conclusie

Metselwerkgevels vormen een belangrijk onderdeel van het Nederlandse woningbestand. De keuze van de juiste afwerking aan de buitenzijde heeft directe invloed op de duurzaamheid, thermische prestaties en esthetiek van een gebouw. Steenstrips zijn een moderne en efficiënte oplossing die het oorspronkelijke uiterlijk behoudt en tegelijkertijd energie-efficiëntie biedt. Echter, zijn er ook bouwfysische en constructieve problemen die bij bestaande gevels kunnen voorkomen, zoals roestvorming, vochtproblemen en onjuiste verankeringen. Het is belangrijk om deze problemen te herkennen en de juiste maatregelen te nemen, zoals herstel, versterking en het aanbrengen van waterkeren. Door een zorgvuldige aanpak en gebruik van de juiste materialen en technieken kan men zorgen voor een duurzame en esthetische gevelafwerking.