Fata Morgana: Bouw en Evolutie van een Icoon in de Efteling

De Efteling staat bekend om haar unieke attracties, waarvan Fata Morgana sinds 1983 een centrale rol speelt. Deze oosterse darkride is niet alleen een populaire attractie, maar ook een technisch en artistiek meesterwerk dat over de jaren is ontwikkeld en aangepast. In deze artikel wordt ingegaan op de constructie, ontwikkeling en evolutie van Fata Morgana, met aandacht voor de bouwmethoden, gebruikte materialen, muziekcomposities en herstelprojecten. De nadruk ligt op hoe deze attractie is opgebouwd en hoe ze zich heeft ontwikkeld tot een van de meest beziende en geliefde attracties in het park.

Inleiding

Fata Morgana is sinds haar opening in 1983 een unieke attractie in de Efteling. Het ontwerp en de uitvoering van deze darkride zijn het resultaat van een samenwerking tussen verschillende technische en artistieke expertises. De attractie is ontworpen om de verhalen van De duizend en een nacht in een visueel en auditief indrukwekkende omgeving tot leven te brengen. Over de jaren zijn er herhaaldelijk onderhoudsprojecten en upgrades uitgevoerd om de attractie technisch up-to-date te houden en het bezoekerservaring te verbeteren.

Deze artikel biedt een overzicht van de bouw, constructie, technische aspecten en artistieke invulling van Fata Morgana, met een nadruk op de materialen, technieken en innovaties die zijn gebruikt. Ook worden de muzikale en geluidselementen besproken, die essentieel zijn voor het sfeercreëren van de attractie.

Bouw en Constructie

Bouwstart en Locatie

De bouw van Fata Morgana begon in 1984, nadat op 25 mei 1983 de bouwtekeningen zijn ingediend. De attractie werd geplaatst in een uithoek van het park, waar nu het voorplein van Fata Morgana ligt. Voor de bouw werd eerst een bouwloods neergezet, waarin delen van de attractie werden voorbereid. Deze locatie was nodig vanwege de afwezigheid van grote werkplaatsen elders in het park.

Het bouwproject werd uitgevoerd door de aannemer Pepping. Het gebouw werd niet direct aan het water geplaatst, maar pas toen de fundering en het hoofdgebouw klaar waren, werd de vijver aangelegd tot aan de gevel van de Verboden Stad.

Materiaalgebruik

Bij de bouw van Fata Morgana is gebruikgemaakt van verschillende materialen, afhankelijk van de functie en de sfeer die was bedoeld. De gevels van het attractiegebouw zijn gemaakt van gasbetonblokken, die makkelijk te bewerken zijn. Deze blokken werden gebruikt voor het zaagwerk van de ornamenten op de gevels. Voor het rotswerk en de vormgeving van de externe elementen is de Duitse firma GFK-Formteile ingeschakeld. Deze firma ontwikkelt sinds eerdere projecten technieken om echte rotsen af te mollen en nieuwe rotsen ter plaatse te creëren. Deze techniek is eerder gebruikt in de Piraña en werd ook toegepast bij Fata Morgana.

Technische Uitvoering

De technische uitvoering van de attractie is een samenwerking tussen verschillende vakmensen, waaronder vormgevers Joop de Bont en Henk Smulders, en werktuigbouwkundige Mari van Heumen. Vanaf de jaren tachtig is er al actief gewerkt aan de ontwikkeling van animatronics en bewegingstechnieken, die essentieel zijn voor het verhalenvertellen in een darkride. Tijdens de tentoonstelling ‘De Efteling - Gisteren, vandaag en morgen’ in 1982 zijn al resultaten van deze technologie getoond, zoals de bedelaar-animatronics.

Entree en Instapprocedure

De entree van Fata Morgana bevindt zich onder de vijfentwintig meter hoge minaret, die zich aan de zuidoostzijde van het gebouw bevindt. Deze minaret is rijk gedecoreerd en dient als hoofdingang op rustige dagen. Op drukke dagen moet men via een overdekte ruimte aan de linkerzijde van de toren een zijdeur betreden. Mindervaliden gebruiken altijd de hoofdingang. In de voet van de toren is een klein halletje betegeld met geometrische patronen, en aan het plafond hangt een lamp van koperfiligraan uit Marokko.

Na het binnenkomen komt men in een grote instaphal, waar een draaischijf centraal is geplaatst. De hal is gesierd met ezelsrugbogen en een gaanderij volgt de muren van de ruimte. Vanaf het controlehok voor personeel moet men een trap af om op de draaischijf te komen. Op deze draaischijf staan veertien rode sloepen klaar. Iedere sloep bestaat uit vier witte banken waar per bank vier à vijf bezoekers kunnen zitten. Voor elke rij is een messing stang aangebracht, en de rand van de boot is versierd met kruldecoraties. De boot volgt de rand van de draaischijf met een snelheid van 2 km/u, totdat ze loslaten bij een klein beige gordijntje.

Informatie over de Muziek en Geluid

Een belangrijk aspect van Fata Morgana is het gebruik van muziek en geluid. De muziek van Ruud Bos is een essentieel onderdeel van de attractie. In de attractie horen bezoekers vijf van zijn composities, namelijk:

• 'Jungle' – te horen in de secties jungle, armenwijk, markt en tweede junglescène.
• 'Eastern jails' – te horen bij het vallend hek en in de gevangenis (martelscène).
• 'Marketplace' – te horen in het voorportaal van de gevangenis.
• 'The harbour' – speelt in de havenscène en harem; de tweede helft is te horen in de schatkamer, stormsequentie en kantelkamer.
• 'Harem' – het hoofdthema, te horen op het plein, in de wachtruimte, opstaphal en in de troonzaal.

Naast deze vijf stukken zijn er nog twee andere muziekstukken die in de attractie gebruikt worden. 'Snake Child', gecomponeerd door Ruud Bos, is te horen bij de slangenbezweerder op de markt. Bovendien speelt in de troonzaal een eigen arrangement van het Harem-thema, samengesteld door René Merkelbach in 2010.

De muziek van Ruud Bos is terug te vinden op verschillende Efteling-albums. Op albums als Muziek van de Efteling, Wonderlijke Muziek van de Efteling en Wonderlijke Efteling Muziek is een compilatie van bijna negen minuten te horen van de nummers 'Harem', 'The harbour' en 'Jungle'. Op Efteling CD 1 is een korte compilatie gebracht van 'Harem' en 'Marketplace'. De CD De Mooiste Efteling Melodieën brengt de vijf nummers samen, ieder als aparte track. Betoverende Efteling Melodieën (2012) doet hetzelfde, al ontbreekt daar de track 'Marketplace'. Dat geldt ook voor de 2018-versie, waarop een mix is gemaakt van de stukken.

Naast muziek speelt ook geluid een rol in de atmosfeer van Fata Morgana. De combinatie van muziek, geluidseffecten en animatronics draagt bij aan het verhaalverweven in de attractie. De geluidselementen zijn zorgvuldig geplaatst om bezoekers in het thema van De duizend en een nacht te laten verdwijnen.

Ontwikkeling en Evolutie

Eerste Plannen en Werktitel

De eerste plannen voor Fata Morgana zijn ontwikkeld onder de werktitel '1001-nachtshow'. Deze naam geeft al aan dat de attractie gebaseerd is op de verhalen uit De duizend en een nacht. Het project is onderdeel van een groter plan van de Efteling om het park uit te breiden met grote attracties. De techneuten Mari van Heumen en Henk Smulders werken aan de ontwikkeling van een eigen versie van de levensgrote audio-animatronics van Disney. Ze reizen zelfs naar Disneyworld om Pirates of the Caribbean te zien en inspiratie op te doen.

Aangezien er weinig kennis is over de verhalen van Shehrazade, wordt besloten om de scènes van de attractie te baseren op beelden die bezoekers referentie geven. Onder leiding van Van de Ven werken vormgevers en technici aan de creatie van een haven, een harem, marktplaatsen en gevangenissen. Deze scènes worden opgebouwd in driedimensionale vormen en geplaatst in een logische opeenvolging.

Opening en Eerste Bezoek

De officiële opening van Fata Morgana vindt plaats op 18 juni. Genodigden en journalisten komen binnen en worden op hun route naar Fata Morgana begroet door tientallen oosterse figuren. Medewerkers zijn massaal gekleed in Marokkaanse outfits, en ook de dieren uit de Veulenweide worden gebruikt voor verschillende acts. Sommige medewerkers worden op hun tocht geholpen door kamelen.

Grote Onderhoudsprojecten

Over de jaren zijn er verschillende onderhoudsprojecten uitgevoerd om de attractie technisch en esthetisch op peil te houden. Op 6 oktober, na een groot onderhoud in september, wordt Fata Morgana heropend. Tijdens dit onderhoud zijn onder andere de jungles volledig vernieuwd. De oude kunstbeplanting uit 1986 is vervangen, en de verlichting is aangevuld met LED-licht. Daarnaast is er een nieuw lichtplan ontwikkeld. Ook het actiefoto is verplaatst van de eerste jungle naar de Harem. Buiten de attractie is winkeltje De Bazaar voorzien van een nieuw interieur, en plantenbakken en betegeling op het plein zijn vernieuwd. De invalideningang is verplaatst naar de hoofdingang in de minaret.

Een ander belangrijk project is het evacuatiesysteem, dat in 2017 begon en in 2023 is afgerond. Dit systeem is ontwikkeld om bezoekers veilig en efficiënt te kunnen evacueren bij nood. Het technische onderhoud was gericht op het controleren van alle showdeuren.

Technische Aspekten van de Rijtocht

In- en Uitgang

De rijtocht in Fata Morgana begint met het instappen in een van de veertien rode sloepen op de draaischijf. Na het passeren van het gordijntje, rijden bezoekers door een reeks van scènes, waarin animatronics en geluidseffecten het verhaal tot leven brengen.

Scènes en Effecten

De eerste scènes zijn gericht op een jungle en een markt. Hierin worden animatronics gebruikt om dieren en figuren tot leven te brengen. In de jungle is bijvoorbeeld sprake van kunstmatige bomen en dieren die bewegen en geluiden maken. Op de markt zijn er animatronics van handelaren en klanten die interactief zijn.

Daarna volgt een gevangenis- of martelscène, waarin het geluid en de animatronics worden gebruikt om de spanning te verhogen. Het vallend hek is een visueel element dat aandacht trekt, en het gevangenisperceel is uitgerust met animatronics van gevangenen en martelmechanismen.

Vervolgens rijden bezoekers door een haven- en harem-scène. Hier is de muziek en het licht van essentieel belang. De harem-scène bevat een troonzaal, waarin bezoekers het hoofdthema van Fata Morgana horen.

Storm- en Kantelkamer

Een van de hoogtepunten van Fata Morgana is de storm- en kantelkamer. Hierin rijden de sloepen door een verduisterde ruimte, waarin een storm lijkt te woeden. De illusie wordt gecreëerd door een ventilator die wind genereert, waardoor het water lijkt te koken. Vervolgens rijden de sloepen door een roodverlichte kamer, waarin waterspuwers en laserstralen gebruikt worden om een visueel effect te creëren. De kamer kantelt licht naar links, waardoor het gevoel van kapseis ontstaat.

Uitgang en Bezoekerservaring

Na het passeren van de kantelkamer rijden de sloepen door een laatste jungle en nemen een scherpe bocht naar links, waarbij de deuren openen en bezoekers weer terugkeren in de instaphal. Het einde van de rijtocht is gericht op het uitstappen van de sloepen en het verlaten van de attractie. Via een trap en een gang komen bezoekers weer buiten, waar ze via de winkel De Bazaar het voorplein van Fata Morgana bereiken.

Conclusie

Fata Morgana is een unieke attractie in de Efteling, die sinds 1983 een essentieel onderdeel uitmaakt van het park. De bouw en uitvoering van de attractie zijn het resultaat van een samenwerking tussen technische en artistieke expertises. Het gebruik van animatronics, geluid en muziek speelt een centrale rol in het creëren van een verhaalverweven ervaring voor bezoekers. Over de jaren zijn er onderhoudsprojecten en upgrades uitgevoerd om de attractie technisch en esthetisch op peil te houden. Deze evolutie heeft bijgedragen aan de duurzaamheid en populariteit van Fata Morgana.

Fata Morgana is niet alleen een attractie, maar ook een technisch en artistiek project dat toont hoe complexe bouwtechnieken, innovatieve muziek en visuele effecten samenkomen tot een unieke ervaring. Voor zowel bezoekers als medewerkers is Fata Morgana een symbool van de creatieve en technische ambities van de Efteling.

Bronnen

1. Efteling Fata Morgana - Wikipedia (voor algemene informatie over de attractie en historische context)
2. Efteling Blog - Muziek en Muzikale Composities (voor details over de muziekcomposities van Ruud Bos en René Merkelbach)
3. Efteling Officiële Website (voor actuele informatie over de attractie, openingstijden en entreeprocedures)
4. Efteling Muziek Albums (voor informatie over de compilaties en albums waarop de muziek van Fata Morgana is terug te vinden)
5. Eftelingkrant van 1986 (voor uitspraken van Mari van Heumen en Henk Smulders over de ontwikkeling van de attractie)
6. Efteling Tentoonstelling 1982 (voor informatie over de presentatie van animatronics en technieken tijdens de tentoonstelling)