Gevelbekleding in Enschede: Keuze, onderhoud en historische waarde in de stad

Published by Redactie on augustus 26, 2025 | Category gevelbekleding

Inleiding

De keuze voor geschikt materiaal en een doordacht onderhoudspakket bij gevelbekleding in Enschede is van cruciale betekenis voor zowel de esthetiek van een pand als de duurzaamheid van de bouwconstructie. In de omgeving van Enschede, een stad met een rijke architecturale erfenis van de 19e en vroeegere 20e eeuw, spelen zowel historische waarde als hedendaagse bouwpraktijken een belangrijke rol bij beslissingen over gevelbekleding. De beschikbare bronnen geven inzicht in de architectuur van belangrijke panden, de rol van architecten als Jan Jans, de praktijk van gevelreinigingsbedrijven zoals Jan van Mierlo, en de historische achtergrond van bouwbedrijven als Jacosta. Deze informatie wordt geïntegreerd in een gerichte analyse van materialen, technieken en onderhoudsstrategieën voor gevelbekleding in de regio Enschede. Hoewel de beschikbare bronnen niet uitgebreid zijn over de technische specificaties van huidige gevelbekledingsystemen, geven ze wel richtsnoeren voor keuzes die gebaseerd zijn op duurzaamheid, historische conformiteit en professioneel vakmanschap. De focus ligt op het combineren van historische waarde met moderne bouwpraktijken, met name via het oogstrekken van ervaringen uit het vak van gevelreiniging en bouwbedrijven met langdurige erfenis in de regio.

Architectuur en bouwkundige erfenis in Enschede

De stadsarchitectuur van Enschede weerspieelt een diepe laag van historische bouwpraktijken, vooral uit de periode vanaf de jaren twintig tot de jaren vijftig van de twintigste eeuw. De stad herbergt een aanzienlijk aantal gebouwen die zijn aangemerkt als gemeentelijke of rijksmonumenten, wat aantoont dat de bouwkunst van deze periode een belangrijke rol speelt in de stedelijke identiteit. Zo is het pand aan de Pathmossingel, het zogeheten ‘DUBBEL WINKEL/WOONHUIS’, gebouwd tussen 1915 en 1920 op ontwerp van architect W.K. de Wijs. Dit pand behoort tot de gemeentelijke monumenten en is opvallend door zijn positie aan de Singel en zijn unieke vormgeving binnen het stadsbeeld. Het is een voorbeeld van een combinatie van woon- en winkelgebruik in een periode waarin dergelijke opzetten veelvuldig voorkwamen in de binnenstad van Enschede.

Een ander opvallend voorbeeld is het herenhuis aan de Piet Heinstraat, nummer 1, gebouwd in 1907 in een sobere stijl uit de jaren om 1800, op verzoek van de fabrikant H. ter Kuile. Hoewel de achtergevel vanwege een latere aanbouw voor kantoorfunctie enigszins is gewijzigd, is het pand nog steeds erkend als rijksmonument. Dit benadrukt het belang van het behouden van de originele gevels, zelfs wanneer functie of bouwtoestand veranderd is. Andere belangrijke panden zijn het bankgebouw aan de Piet Heinstraat, nummer 4, dat in 1929 is gebouwd volgens een ontwerp van de Amsterdamse architect Jan Gratama. Het is gebouwd in een late Amsterdamse Schoolstijl met invloeden uit de Delftse School, een stijlkenmerk dat zich kenmerkt door krachtige vormgeving, ruimtelijke samenstelling en het gebruik van stucwerken.

Bij de bouw van deze panden was de keuze voor bouwmateriaal en uitvoering van wezen belang. De gevels van deze periode zijn vaak uitgevoerd in baksteen, met veel aandacht voor detailverfijning zoals spouwmuurconstructies, stucwerk en gevelsieraden. De keuze voor baksteen was niet alleen esthetisch, maar ook functioneel, omdat dit materiaal goed was in het vasthouden van warmte en bestendig was tegen weer en wind. De voegen tussen de bakstenen waren vaak dik en in een klassieke vorm uitgevoerd, wat zorgde voor zowel waterafstoting als een sterk uiterlijk. Hoewel de bronnen niet uitgebreid ingaan op de specificaties van de gebruikte baksteensoorten, zijn deze kenmerken uit de periode bekend en worden vaak bewaard in monumentale panden.

De rol van Jan Jans in de architectuurgeschiedenis van Oost-Nederland

De architect Jan Jans speelt een centrale rol in de bouwkundige ontwikkeling van Oost-Nederland, met name in de periode vanaf de jaren dertig tot de jaren zeventig. Hij wordt vaak gezien als een belangrijke figuur in het behoud van landelijke bouwkunst, met name in de regio Twente. Zijn werk wordt vaak geïnterpreteerd als een poging om traditionele bouwvormen en -materialen te behouden in een tijd van snelle industrialisatie en stadsontwikkeling. Hij publiceerde verscheidene werken over landelijke bouwkunst, waaronder Landelijke bouwkunst in Oost-Nederland, dat in meerdere drukken is verschenen, en De plattelandswoning, dat in 1934 verscheen. Deze publicaties zijn belangrijke bronnen voor het begrijpen van de architecturale stijl, bouwmethoden en de sociale context van boerenwoningen in de regio.

Een van zijn belangrijkste bijdragen is het ontwerp van het appartementencomplex aan de Bentrotstraat, nummers 2 tot 26, dat tussen 1952 en 1953 is gebouwd. Dit pand is erkend als gemeentelijk monument en wordt beschouwd als een voorbeeld van de kenmerkende bouwstijl uit het einde van de jaren vijftig, met een nadruk op vormgeving, verhoudingen en het gebruik van huidige bouwmateriaal. Het gebouw toont kenmerken van de postoorlogse architectuur, zoals eenvoudige vormen, grote ramen en een duidelijke opbouw van ruimtes. Het feit dat het pand is aangewezen als monument toont aan dat dit een belangrijke plaats inneemt in het stadsbeeld en dat de bouwpraktijk van die tijd nog steeds wordt erkend als waardevol en esthetisch relevant.

Jan Jans was ook actief in het documenteren van de landelijke bouwkunst in Oost-Nederland, met name via het opstellen van catalogi van gevel- en stulpeltekens in de regio. Deze tekens waren vaak symbolisch en hadden een betekenis in de lokale cultuur, zoals een verwijzing naar de boer die het pand bewoonde of een religieuze of boerenmaatschappelijke betekenis. Deze technieken werden vaak met verf of houtsnede op de gevel aangebracht. Hoewel de bronnen geen duidelijke specificaties geven over de gebruikte verfsoorten of technieken, kan worden aangenomen dat de kleuren en vormen gebaseerd waren op lokale producten en traditionele technieken. Het behouden van dergelijke tekens is van belang voor het behoud van de historische waarde van een pand.

Gevelreiniging en duurzame onderhoudspraktijken

Het onderhoud van gevels in Enschede is een cruciale taak om zowel de esthetische waarde als de bouwkundige duurzaamheid van gebouwen te behalen. Het bedrijf Gevelreiniging Jan van Mierlo, actief in de regio Oosterhout, biedt een breed scala aan diensten aan, met name gericht op het reinigen en herstellen van gevels. Hoewel het bedrijf gevestigd is in Oosterhout, dient het als voorbeeld voor de huidige praktijk van gevelreiniging in het gebied rond Enschede. Het onderneming is actief sinds 2011 en biedt een 20 jaar garantie op het voegwerk en een tienjarige garantie op het impregneren van gevelmaterialen. Deze garantie geeft aan dat de kwaliteit van de uitvoering belangrijk wordt gevonden in de huidige markt.

Het bedrijf maakt gebruik van milieuvriendelijke en biologisch afbreekbare reinigingsproducten, wat aantoont dat duurzaamheid een belangrijk onderdeel is van de huidige gevelreinigingspraktijk. De keuze voor dergelijke producten is belangrijk bij het behouden van de omgeving, vooral in historische buurten zoals die in Enschede. Bovendien biedt het bedrijf verschillende technieken aan, waaronder zandstralen, hoge drukreiniging en het reinigen van voegen. Elk van deze methoden heeft zijn eigen voordelen en nadelen, afhankelijk van het materiaal van de gevel. Zandstralen is meestal effectief voor harde materialen zoals baksteen, maar kan schadelijk zijn voor zachte materialen zoals stucwerk of oude bakstenen. Daarom is een professionele beoordeling van het materiaal vooraf belangrijk.

Het feit dat het bedrijf een breed scala aan werkzaamheden aanbiedt, toont aan dat het onderhoud van gevels vaak niet beperkt blijft tot reinigen. Ook het herstellen van voegen en het impregneren van gevelmaterialen zijn essentiële onderdelen van een duurzaam onderhoudspakket. Impregneren helpt voorkomen dat vocht doordringt in het bouwmateriaal, wat kan leiden tot schade als gevolg van bevriezing of schimmelvorming. De combinatie van reinigen, voegwerk en impregneren vormt een volledig onderhoudspakket dat zorgt voor een langere levensduur van de gevel. De 20 jaar garantie op het voegwerk duidt erop dat het gebruik van robuuste materialen en een nauwkeurige uitvoering van de werkzaamheden belangrijk zijn.

Bouwbedrijven en de oorsprong van duurzame praktijken

Het verhaal van bouwbedrijven in Enschede toont aan dat duurzaamheid en vakmanschap al van oudsher belangrijke principes waren in de bouwpraktijk. Het familiebedrijf Jacosta, opgericht in 1957 door Jan Koster, is een voorbeeld van een bedrijf dat zich ontwikkeld heeft uit eenvoudige schoorsteenreinigingen tot een specialist in dakbedekking, lood- en zinkwerkzaamheden. Het bedrijf is in de loop der jaren uitgegroeid tot een bedrijf met vier medewerkers, waarvan drie broers en een zoon van de oudste broer. Dit toont aan dat er een sterke familieband en continuïteit in de praktijk zijn, wat vaak leidt tot hoge kwaliteit en vertrouwdheid met het vak.

De oorsprong van de naam ‘Jacosta’ is interessant: de stichter, Jan Koster, maakte de naam afgeleid van zijn eigen naam, maar maakte deze ‘Italiaans’ klinkend door de invloed van veel Italiaanse gastarbeiders in Nederland tijdens de jaren vijftig. Deze werkers waren vaak schoorsteenvegers, en het idee om een Italiaanse klank te geven aan het bedrijfsmerk kan gezien worden als een vorm van identificatie met deze groep. Hoewel de bronnen niet specifieker zijn over de gebruikte materialen of technieken, toont dit verhaal dat het begrip ‘familiebedrijf’ in de bouwnijverheid een belangrijke factor is voor duurzaamheid en kwaliteit.

Het feit dat het bedrijf in 2017 zijn 60-jarige jubileum vierde, toont aan dat het langdurig werkzaam is in de regio. De oorspronkelijke klanten, zoals de kolenhandelaar Platvoet, leverden regelmatig klussen aan het bedrijf, wat aantoont dat vertrouwen en loyiteit belangrijk waren. In de loop der jaren heeft het bedrijf zich gespecialiseerd in het herstellen van dakbedekking, lood- en zinkwerkzaamheden, wat aantoont dat het inzicht heeft in de duurzaamheid van materialen en bouwmethode. Het gebruik van lood en zink is bijvoorbeeld een duurzame keuze, omdat deze materialen langdurig zijn, hergebruikbaar zijn en goed bestand zijn tegen weer en wind.

Keuze voor gevelbekledingsmaterialen in de praktijk

Hoewel de bronnen geen uitgebreide lijst geven van huidige gevelbekledingsmaterialen die in Enschede worden gebruikt, kan op basis van de beschreven bouwpraktijken en historische kenmerken worden geconcludeerd dat bepaalde materialen vaak worden gekozen. Baksteen is waarschijnlijk het meest gebruikte materiaal, vooral in oudere woonwijken zoals de Bisschopstraat en de Blekerstraat. De herenhuizen aan de Blekerstraat, gebouwd rond 1915, zijn voorbeelden van bakstenen gebouwen met een klassieke vormgeving. De keuze voor baksteen is niet alleen esthetisch, maar ook functioneel, omdat dit materiaal goed is in het vasthouden van warmte en bestendig is tegen weer en wind.

Andere mogelijke materialen zijn hout, die vaak wordt gebruikt voor buitengevels in landelijke gebieden, en kunststofbekledingen, die vaak worden toegepast bij nieuwbouw of renovaties. De keuze voor een bepaald materiaal hangt af van meerdere factoren, waaronder de duurzaamheid, onderhoudsvereisten, esthetiek en de historische waarde van het pand. Voor monumentale panden is het belangrijk om het oorspronkelijke materiaal te behouden, omdat veranderingen de waarde van het pand kunnen verminderen. Bijvoorbeeld bij een herenhuis als ‘De Wigwam’ aan de Boddenkampsingel, dat in 1928 is gebouwd in een Um 1800-stijl, is het belangrijk dat de gevel van baksteen of hout behouden blijft.

Voor nieuwbouw of hergebruik van bestaande gebouwen is het mogelijk dat moderne materialen zoals kunststofbekledingen of keramische platen worden gebruikt. Deze materialen zijn vaak goedkoop, licht en eenvoudig te monteren. Ze kunnen ook worden geïsoleerd, wat nuttig is voor energiezuinig bouwen. Toch zijn deze materialen vaak minder duurzaam dan baksteen of hout, en kunnen ze een negatieve invloed hebben op het stadsbeeld als ze niet passend zijn voor de omgeving. Daarom is het belangrijk om de keuze voor een bepaald materiaal zorgvuldig te nemen, met inachtneming van zowel de esthetiek als de duurzaamheid.

Conclusie

De keuze voor gevelbekleding in Enschede is een complexe taak die gebaseerd moet zijn op zowel de historische waarde van een pand als de hedendaagse eisen aan duurzaamheid en onderhoud. De beschikbare bronnen tonen aan dat baksteen het meest voorkomende materiaal is in de oudere woonwijken, met een nadruk op klassieke vormgeving en duurzaamheid. Architecten als Jan Jans hebben bijgedragen aan het behoud van deze stijl, en hun werk blijft belangrijk voor het stadsbeeld. Het onderhoud van gevels, zoals aangeboden door bedrijven als Gevelreiniging Jan van Mierlo, is essentieel voor het behouden van deze waarde, met name door het gebruik van milieuvriendelijke producten en professionele technieken. Ook bouwbedrijven zoals Jacosta tonen aan dat duurzaamheid en vakmanschap al lang in de praktijk zijn gebracht, vaak via familiebedrijven die hun kennis doorgeven aan de volgende generaties.

Hoewel de bronnen niet uitgebreid zijn over technische specificaties van huidige materialen of bouwmethoden, tonen ze wel aan dat er een sterke band bestaat tussen de historische bouwpraktijk en de huidige uitvoering van gevelwerkzaamheden. Het behoud van oorspronkelijke materialen, het gebruik van duurzame producten en het uitvoeren van professionele onderhoudswerkzaamheden zijn essentiële stappen voor een duurzame stadsontwikkeling. Voor zowel particulieren als professionals is het belangrijk om de waarden van historische bouw te respecteren en tegelijkertijd moderne technieken toe te passen om een evenwicht te vinden tussen schoonheid, duurzaamheid en functionaliteit.