Kalkzandsteen in de bouw: Duurzaam, circulair en toekomstbestendig

Published by Redactie on augustus 26, 2025 | Category gevelbekleding

Inleiding

Kalkzandsteen is een van de meest duurzame en circulaire bouwmaterialen die op de Nederlandse bouwmarkt beschikbaar zijn. In de afgelopen jaren is het materiaal sterk in de aandacht komen te liggen als alternatief voor traditionele bouwmaterialen, vooral in het kader van duurzame nieuwbouw en duurzame renovatie. De bronnen tonen aan dat kalkzandsteen niet alleen een laag milieubeïnvloeding heeft door lage productie-emissies en korte transportafstanden, maar ook een hoge levensduur en hoge hergebruikwaarde heeft. De stof is gemaakt uit natuurlijke grondstoffen: zand (ongeveer 95%) en kalk (ongeveer 5%), met een productieproces dat relatief weinig energie verbruikt (ca. 200°C). Bovendien wordt steeds vaker aandacht besteed aan het circulaire gebruik van kalkzandsteen, waarbij oude muren en afbraakmateriaal worden teruggewonnen en opnieuw verwerkt tot nieuw bouwmateriaal of grondstof voor productie.

Deze kwaliteit maakt kalkzandsteen geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie van bestaande gebouwen. De materiaaleigenschappen zijn robuust: de muur is bestendig tegen vocht, vuil en smering, en kan makkelijk worden aangepast of gerenoveerd. Bovendien kan er makkelijk in geboord worden voor het bevestigen van kasten, rekken, wastafels of andere voorwerpen, zonder dat de structuur van de muur wordt aangetast. De sterkte van de muur is afhankelijk van de dikte en de constructieve uitvoering, maar in combinatie met een geschikte bevestigingsmethode zijn wanden van 10 tot 12 cm geschikt voor licht constructief werk tot aan de verdiepingshoogte. Voor vormgeving en architectuur biedt kalkzandsteen een uitgebreid aanbod aan kleuren, oppervlakken en vormen, zowel in blokken als in gevelelementen. De combinatie van duurzaamheid, esthetiek en duurzaamheid in gebruik maakt kalkzandsteen een aantrekkelijk materiaal voor toekomstgerichte bouwprojecten die voldoen aan hoge milieunormen zoals een MPG van minder dan 0,5.

Duurzaamheid en circulaire economie rond kalkzandsteen

Kalkzandsteen is een van de meest circulaire bouwmaterialen die beschikbaar zijn. Dit is niet alleen een kwestie van duurzaamheid tijdens het gebruik, maar ook van hergebruik en hergebruikbaarheid op het einde van het levensverloop. Volgens Hans Verkleij, productmanager bij Calduran, is kalkzandsteen van nature een van de meest circulaire materialen. Het is mogelijk om oude muren, die tijdens een sloop worden ontmanteld, te hergebruiken of te verwerken tot grondstof voor nieuw materiaal. Dit proces wordt bijvoorbeeld gerealiseerd door bedrijven zoals Calduran, die materialen uit de sloop verwerken tot granulaat dat als secundaire grondstof in hun eigen productieproces wordt ingezet.

Tijdens de sloop wordt het kalkzandsteen direct van andere materialen gescheiden, zoals beton, gevelsteen en kunststoffen, met name door het gebruik van gespecialiseerde afzonderingsprocessen. De materialen worden gesorteerd en gescheiden op een specifieke plek, zodat elk materiaal op zichzelf wordt verwerkt. Het kalkzandsteen wordt eerst visueel gecontroleerd op afwijkingen zoals hout, metaal of vuil, waarna het wordt gebroken, gezeefd en soms gewassen. Dit resulteert in een zuiver granulaat dat daarna opnieuw kan worden ingezet in de productie van kalkzandsteenblokken of -elementen. Dit proces is een voorbeeld van een circulaire keten in de bouw, waarbij afval wordt omgezet in waarde.

De duurzaamheid van kalkzandsteen is verder ondersteund door het lage energieverbruik tijdens productie. De verharding vindt bij een relatief lage temperatuur van ongeveer 200°C plaats, wat veel minder energie vergt dan de productie van bijvoorbeeld beton of keramische materialen. Bovendien wordt het zand meestal in de nabuurgewesten van Nederland gewonnen, wat de transportafstanden verkleint en daarmee de milieu-impact verlaagt. Ook wordt steeds vaker elektrisch aangedreven materiaal gebruikt tijdens winning, productie en transport, wat de uitstoot van broeikassen gase verder vermindert. Deze factoren bij elkaar zijn verantwoordelijk voor een lage milieukosten, uitgedrukt in milieukosten-indicatoren (MKI), en maken kalkzandsteen geschikt voor het bouwen van gebouwen met een zeer lage of nul-uitstoot.

Bij het gebruik van producten zoals Calduran Caldubo, waarbij 40% van het grove toeslagmateriaal is vervangen door hergebruikte materialen, wordt het circulaire aspect nog versterkt. Dit type product voldoet aan hoge eisen op duurzaamheid en kan bijdragen aan het halen van een laag MPG-cijfer – minder dan 0,5 – wat een vereiste is in toekomstgerichte bouwprojecten. Het is dus geen toeval dat kalkzandsteen steeds vaker wordt ingezet in grootschalige projecten, zoals Young Creatives in Amsterdam of het nieuwbouwproject Baandervesting in Edam, waar de architectuur en de historische omgeving worden benaderd via gevelelementen van kalkzandsteen.

Bouwpraktijk: Gebruik van kalkzandsteen in nieuwbouw en renovatie

Kalkzandsteen is een veelzijdig materiaal dat zowel bij nieuwbouw als bij renovatie wordt ingezet. In nieuwbouwprojecten wordt het vaak gebruikt voor gevels, interne wanden en vloeren, dankzij zijn robuustheid, esthetiek en duurzaamheid. De stof is geschikt voor zowel licht constructief werk als voor het dragen van belastingen, afhankelijk van de dikte en de constructieve uitvoering. Zo is een muur van 10 tot 12 cm dik geschikt voor licht constructief werk tot aan de verdiepingshoogte. Voor zware constructieve toepassingen is een dikte van 14 tot 24 cm aan te raden, afhankelijk van de belasting en het gebruik.

Bij de uitvoering van een nieuwbouwproject is het belangrijk om rekening te houden met de juiste aanbouwmethoden. Zo heeft de gemeente in een geval een bouwstop opgelegd omdat de aannemer zowel dragende als niet-dragende kalkzandsteenblokken had verlijmd met polyurethaanlijm. Dit werd als onaanvaardbaar beschouwd, omdat volgens de voorschriften een geschikte lijmsoort moet worden gebruikt die voldoet aan de technische eisen. Dit voorbeeld laat zien dat er duidelijke richtlijnen zijn voor het gebruik van kalkzandsteen, en dat afwijkingen in de uitvoering leidt tot controle en mogelijke sancties.

Bij renovatie is kalkzandsteen eveneens zeer geschikt. De muur is robuust en kan makkelijk worden aangepast. Zo is het mogelijk om in de muur te boren voor het bevestigen van rekken, kasten of wastafels. Dit is geen probleem, mits de juiste bevestigingsmiddelen worden gebruikt. Een ervaren bouwer kan zelfs een hele woning bouwen met cellenbeton binnenspouwbladen, vloeren, daken en massieve gevels. Leidingwerk wordt daarbij beschouwd als een "peuleschil", mits de juiste bevestigingsmethoden worden toegepast. Dit toont aan dat kalkzandsteen geen belemmering is voor complexe oplossingen, maar eerder een uitgebreid bouwmateriaal is dat veel mogelijkheden biedt.

Bij het bouwen van een gevel met een dakconstructie is het belangrijk om te weten dat een muur van slechts 7 cm dik niet geschikt is voor het frezen van leidingen op een horizontaal vlak. Bij een dergelijke dikte is er maar weinig ruimte beschikbaar (ongeveer 2,5 cm), wat kan leiden tot problemen bij het plaatsen van leidingen of de duurzaamheid van de muur. In dergelijke gevallen is het aan te raden om een dikere muur te gebruiken of een andere oplossing te zoeken. Voor de meeste toepassingen is echter een dikte van 10 tot 12 cm voldoende en veilig.

Architectuur, vormgeving en toekomstbestendigheid

Kalkzandsteen is niet alleen een duurzaam materiaal, maar ook een esthetisch waardevol bouwmateriaal. Het materiaal is beschikbaar in vele vormen, afmetingen en oppervlakken – van glad tot ruw, van grijs tot roodbruin – waardoor het zich goed kan integreren in zowel historische als moderne gebouwen. Het gebruik van kalkzandsteenelementen, zoals bij het project Baandervesting in Edam, toont hoe een gevel met een gevarieerd uiterlijk op de duurzaamheid van de omgeving kan aansluiten. De gevel werd ontworpen om de sfeer van de oude pakhuizen te benaderen, en het gebruik van kalkzandsteenelementen van Calduran zorgde voor een naadloze overgang naar de bestaande architectuur.

Deze toepassing laat zien dat kalkzandsteen niet alleen functioneel is, maar ook een belangrijke rol speelt in de vormgeving van een gebouw. Door middel van verschillende vormen, kleuren en afwerkingen is het mogelijk om een unieke esthetiek te creëren die past bij de omgeving, de functie van het gebouw en de wensen van de eindgebruiker. De robuustheid van het materiaal zorgt ervoor dat het over lange tijd houdbaar blijft, zonder dat er sprake is van afstrijk of smering. Ook bij een eventuele renovatie of herinrichting van ruimtes kan het materiaal eenvoudig worden aangepast. Zo is het mogelijk om de afwerking in de badkamer aan te passen, of om wanden te vervangen of te verbeteren, zonder dat het basismateriaal hoeft te worden vervangen.

Bovendien is kalkzandsteen geschikt voor toekomstgerichte aanpassingen. Gebouwen die zijn gebouwd met robuust materiaal zoals kalkzandsteen zijn vaak langduriger bruikbaar dan die met lichtere materialen. De levensduur van een kalkzandstenen muur is vaak meer dan 100 jaar, wat de milieukosten over een langere periode verspreidt en daardoor gunstiger is voor het milieu. Dit is een belangrijk voordeel in het kader van duurzame bouwpraktijk. De combinatie van hoge duurzaamheid, lage energie-inzet tijdens productie en hoge hergebruikbaarheid maakt kalkzandsteen tot een van de beste keuzes voor duurzame en toekomstbestendige gebouwen.

Veiligheid, geluidsisolatie en bouwvoorschriften

Bij de bouw van woningen en andere gebouwen speelt de geluidsisolatie een cruciale rol, vooral bij interne wanden en wanden tussen woonruimten. Kalkzandsteen is geschikt voor het bouwen van zowel dragende als niet-dragende wanden, maar het is belangrijk om de juiste voorschriften te volgen. Bijvoorbeeld: een woningscheidende wand moet altijd de aansluitende constructies doorbreken, anders bestaat er een risico op geluidshinder. Dit geldt zowel voor wanden tussen woningen als tussen kamers binnen één woning.

Tijdens het bouwen van een nieuwbouwwoning werd vastgesteld dat een aannemer zowel dragende als niet-dragende kalkzandsteenblokken had verlijmd met polyurethaanlijm. Volgens de toezichthouder was dit niet toegestaan, omdat de gebruikte lijm niet voldoet aan de voorschriften. Dit leidde tot een bouwstop. Dit voorbeeld laat zien dat de keuze voor een juiste lijm essentieel is. De lijm moet voldoen aan de eisen die gelden voor het gebruik van kalkzandsteen, en moet geschikt zijn voor de omstandigheden van de toepassing.

Bij de aansluiting van een niet-dragende muur aan een constructief plafond moet er voldoende ruimte worden gelaten. Dit is vanwege de extra doorbuiging die optreedt bij het belasten van het plafond. De ruimte tussen muur en plafond moet flexibel zijn uitgevoerd, zodat er geen geluidlekken ontstaan. Deze maatregelen zijn cruciaal om de geluidsisolatie van het gebouw te waarborgen en de eisen van de NEN 6702 in te vullen.

Ook bij het bouwen van een gevel moet rekening worden gehouden met de constructieve uitvoering. Een gevel is een scheiding tussen het binnen- en buitenklimaat. Deze muur moet de voorgeschreven belastingen conform NEN 6702 opnemen. De constructie van de muur is daarom van belang. Als er een dakconstructie is geplaatst die zelfdragend is en voldoet aan de eisen voor het nieuwe gebruik, dan kan elke vorm van buitenmuur worden toegepast, mits dit redelijkerwijze te bouwen is. Dit is belangrijk bij het kiezen van een geschikt materiaal, en kalkzandsteen is daar een goede keuze voor.

Conclusie

Kalkzandsteen is een van de meest duurzame en circulaire bouwmaterialen die op de Nederlandse markt beschikbaar zijn. Het materiaal is gemaakt uit natuurlijke grondstoffen, heeft een laag energieverbruik tijdens productie en een lage milieukosten. Bovendien is het materiaal geschikt voor hergebruik, wat het circulaire karakter versterkt. Oude muren kunnen worden teruggewonnen en verwerkt tot nieuw grondmateriaal of grondstof voor productie. Dit proces wordt reeds in praktijk gebracht door bedrijven zoals Calduran, die kalkzandsteen uit de sloop verwerken tot granulaat dat opnieuw wordt ingezet.

De toepassing van kalkzandsteen is geschikt voor zowel nieuwbouw als renovatie. De muur is robuust, makkelijk te repareren en kan eenvoudig worden aangepast. Het is mogelijk om in de muur te boren voor het bevestigen van voorwerpen, mits de juiste technieken en materialen worden gebruikt. Bovendien is het materiaal geschikt voor het bouwen van zowel licht constructief werk als zware constructies, mits de juiste dikte en uitvoering worden aangehouden.

De architectuur van kalkzandsteen is uitgebreid en past zich goed aan in zowel historische als moderne omgevingen. Het materiaal is geschikt voor toekomstgerichte bouwprojecten die voldoen aan hoge eisen aan duurzaamheid, zoals een MPG van minder dan 0,5. De combinatie van hoge duurzaamheid, lage energie-inzet en hoge hergebruikbaarheid maakt kalkzandsteen tot een van de beste keuzes voor een duurzame en toekomstbestendige bouwpraktijk.

Bronnen

kalkzandsteen