Gevelbekleding met steenstrips en platen: een tijdloze oplossing voor renovatie en nieuwbouw

Inleiding

Gevelbekleding vormt een cruciale component in de architectuur van zowel oude als moderne gebouwen. Tussen de klassieke baksteenmuur en de moderne, technisch geavanceerde oplossingen ligt een breed scala aan materialen en methoden die zowel esthetisch als functioneel belangrijk zijn. In Nederland is gevelbekleding met steenstrips en gevelplaten sinds het midden van de twintigste eeuw een steeds populairder onderdeel van zowel nieuwbouw als renovatieprojecten. Deze materialen bieden een combinatie van duurzaamheid, weersbestendigheid en een tijdloze uitstraling. De bronnen geven een overzicht van de geschiedenis, toepassingen, materialen, voordelen en technische specificaties van zowel steenstrips als gevelplaten. De focus ligt hierbij op materialen zoals baksteen, keramiek, vezelcement en HPL (High Pressure Laminate), vaak in combinatie met isolatie. De keuze voor deze bekledingen is niet alleen esthetisch bepaald, maar ook gericht op energie-efficiëntie, onderhoudsarme eigenschappen en compatibiliteit met bestaande bouwconstructies. Dit artikel biedt een uitgebreide, feitengebaseerde analyse van de opties voor gevelbekleding op basis van de beschikbare informatie.

Geschiedenis van gevelbekleding: van baksteen tot gevelplaten

De geschiedenis van gevelbekleding in Nederland toont een evolutie van eenvoudige, structurele oplossingen naar geraffineerde, technisch geavanceerde materialen. Vanaf het einde van de negentiende eeuw en met name in de jaren dertig van de twintigste eeuw, kreeg de gevelbekleding met steenstrips een belangrijke plaats in de architectuur. Deze zogenoemde ‘geveltegels’ of ‘steentegels’ waren vaak geglazuurde, dunne strips gemaakt van keramiek, bedoeld voor de afwerking van moderne betonnen of stalen gebouwen. Een van de belangrijkste leveranciers in dit segment was De Porceleyne Fles uit Delft, die zowel voorzag in strips als in unieke vormen zoals de ‘Artidelftegels’ in de vorm van langgerekte zeshoeken. Deze producten werden gebruikt in opvallende architectonische toepassingen, zoals bij de Utrechtse Stadsschouwburg (1941) en het pand aan Stationsweg 6 in Leeuwarden (1967). De architect W.M. Dudok gebruikte in het Hoofdkantoor van Hoogovens in Velsen (1951) in plaats van steenstrips de ‘Rakodur-tegels’ met een warmbruine kleur, wat aantoont dat er reeds op dat moment keuzes werden gemaakt op grond van esthetische voorkeur.

Tijdens de jaren zestig en zeventig volgde een groeiende populariteit van gevelplaten, vooral in combinatie met isolatie. De fabrikant Ströher Keramik introduceerde in 1966 geveltegels op de markt, gevolgd in 1970 door Buchtal met de Keraion-platen, die een maximale afmeting hadden van 160 bij 125 centimeter. Deze ontwikkelingen tonen aan dat het gebruik van gevelbekleding niet langer beperkt bleef tot traditionële materialen, maar dat er ook ruimte was voor nieuwe, functionele oplossingen. De afdeling bouwkeramiek bij De Porceleyne Fles werd in 1982 opgeheven, maar de leemte werd snel opgevuld door andere fabrikanten zoals Koninklijke Tichelaar in Makkum en Dijkstra Kleiwaren in Sneek, die nog steeds actief zijn op de markt voor keramische gevelafwerkingen.

De evolutie van gevelbekleding is dus nauw verbonden met technologische vooruitgang, veranderende architectonische stijlen en de toenemende eisen aan energiezuinigheid. Van de eenvoudige baksteenmuur die zowel constructief als afwerking fungeerde, via de overgang naar halve steenbekledingen en gevelisolatiepanelen, tot het moderne gebruik van dunne, lichte gevelplaten, is het doel altijd geweest om de gevel esthetisch en functioneel te optimaliseren.

Soorten en materialen voor gevelbekleding

Er zijn verschillende materialen beschikbaar voor gevelbekleding, elk met eigen kenmerken, voordelen en toepassingsmogelijkheden. De belangrijkste categorieën zijn steenstrips, gevelplaten en gevelbekleding met isolatie. Elk materiaal is ontworpen voor bepaalde doeleinden, van sierlijke afwerking tot functionele bescherming.

Steenstrips

Steenstrips zijn dunne, vaak vooraf gemonteerd stukken steen die worden aangebracht op een bestaande gevel of als onderdeel van een isolatiepaneel. Er zijn drie hoofdcategorieën: natuursteenstrips, kunststeenstrips en keramische steenstrips.

• Natuursteenstrips: Deze bestaan uit dunne schijven van natuursteen, zoals graniet, leisteen of zandsteen. De mengeling van verschillende soorten stenen zorgt voor een gepersonaliseerde, natuurlijke uitstraling. De dikte van deze strips is meestal 25 mm, wat aantoont dat het om een relatief dik materiaal gaat, gericht op duurzaamheid en weersbestendigheid.
• Kunststeenstrips: Gemaakt van een mengsel van cement, mortel, korrels en pigmenten, zijn deze strips goedkoper dan natuursteen, maar wat dikker. Ze zijn geschikt voor zowel interne als externe toepassing en bieden een stabiele, eindige afwerking.
• Keramische steenstrips: Deze zijn vergelijkbaar met wandtegels en hebben een glazuurlaag die een glanzende of matte uitstraling geeft. Ze zijn ideaal voor een klassieke, geraffineerde look en zijn goed bestand tegen weerstand en vlekken.

Gevelplaten

Gevelplaten zijn dunne, lichte platen die aan de buitenkant van een gevel worden bevestigd. Ze zijn populair vanwege hun lage gewicht en laag opbouwprofiel, wat ideaal is voor renovaties waarbij de fundering niet kan worden belast. De belangrijkste soorten zijn vezelcementplaten en HPL-platen.

• Vezelcementplaten: Gemaakt van een mengsel van cement en kunststofvezels, worden deze platen onder hoge druk geperst tot een vormvaste structuur. Ze zijn beschikbaar in verschillende afmetingen, vormen en kleuren. De natuurlijke grijs-beige tint is het meest gebruikelijk, maar ook afdektinten zijn mogelijk. De platen zijn brandveil, onderhoudsvriendelijk en bieden een gunstige prijs-kwaliteitverhouding.
• HPL-platen (High Pressure Laminate): Gemaakt van houtvezels of papier met harsen, worden deze platen onder hoge druk en temperatuur samengedrukt. Het resultaat is een uiterst sterk en duurzaam materiaal dat bestand is tegen krabpen, klap, en vocht. Deze platen zijn vaak bekend onder merknamen zoals Trespa en zijn beschikbaar in talloze kleuren en oppervlaktes. Ze worden vaak gebruikt in commerciële en woonomgevingen waar een hoge slijtagebestendigheid vereist is.

Isolatiegebaseerde oplossingen

Veel moderne gevelbekledingen worden geïntegreerd in sandwichpanelen of gevelisolatiepanelen. Deze oplossingen combineren een afwerkingselement (zoals steenstrips of platen) met een isolerende laag. Dit zorgt voor een lagere warmteverlies in het gebouw en verbetert de energie-efficiëntie. De combinatie van een dunne, lichte bekleding met isolatie maakt het mogelijk om een oude gevel te isoleren zonder dat de fundering overbelast wordt. Dit is bijzonder belangrijk bij het renoveren van oude panden of wanneer de bouwreglementen een beperkte gevelopbouw vereisen.

Toepassingen en installatiepraktijken

De toepassing van gevelbekleding hangt sterk af van de keuze van materiaal, de bouwconstructie en de doelgroep van het gebouw. De belangrijkste toepassingen zijn het verbeteren van de esthetiek van een bestaand pand, het verbeteren van de energie-efficiëntie en het verhogen van de waarde van een woning.

Installatie van steenstrips

Steenstrips kunnen op twee manieren worden geïnstalleerd: los of als vooraf bevestigd paneel.

• Losse steenstrips: Deze kunnen per stuk worden aangebracht op de gevel, vaak met een speciaal lijm of bevestigingsstaal. De installatie is flexibel, omdat de klant zelf kan kiezen voor een patroon, zoals een brick- of kruisliggend patroon. Dit biedt ruimte voor creatieve uitvoering, maar vereist meer tijd en ervaring. De voegafstand kan worden aangepast aan voorkeur: smalle, normale of brede voegen.
• Panelen met steenstrips: Deze zijn al van tevoren bevestigd aan een draagstructuur. De gehele unit wordt aan de gevel bevestigd, vaak met een klemopslag of bevestigingsstaal. Deze methode versnelt het bouwproces aanzienlijk en zorgt voor een gelijkmatige einduitvoering.

De voeg tussen de stenen is meestal van kalkhoudend materiaal, wat wijst op een klassieke techniek uit het bouwgedeelte van de veertigste eeuw. Dit materiaal is geschikt voor het opvullen van voegen tussen steenstrips en zorgt voor een natuurlijke uitstraling.

Installatie van gevelplaten

Gevelplaten worden meestal op een draagstructuur bevestigd, vaak van hout of metaal. De platen kunnen horizontaal of verticaal worden geplaatst, afhankelijk van het gewenste uiterlijk. De bevestiging gebeurt vaak via een klemstelsel dat zowel de plaat vasthoudt als een luchtlaag tussen plaat en muur laat. Deze luchtlaag zorgt voor condensvoorkoming en luchtcirculatie.

Bij vezelcementplaten wordt vaak gebruikgemaakt van een systeem met een afstandshoudersysteem, zodat de plaat niet direct op de muur wordt geplakt. De plaat wordt dan aan de onderkant en zijkanten bevestigd, waardoor het materiaal kan uitzetten en krimpen zonder schade te lijden.

Voor HPL-platen is er vaak een specifieke bevestiging nodig via een klemstelsel dat ook de luchtlaag onder de plaat laat. Deze systemen zijn vaak geïntegreerd met een isolerlaag, wat de energie-efficiëntie van het gebouw aanzienlijk verhoogt.

Voordelen van gevelbekleding

Gevelbekleding biedt meerdere voordelen, zowel op korte als lange termijn. De belangrijkste voordelen zijn:

• Duurzaamheid en bestendigheid tegen weersinvloeden: Materialen zoals vezelcement, HPL en keramiek zijn bestand tegen regen, sneeuw, hitte en vorst. Natuursteen en baksteen zijn eveneens duurzaam en hebben een levensduur van vele jaren.
• Onderhoudsvriendelijk: De meeste moderne materialen zijn gemakkelijk schoon te maken en vragen weinig onderhoud. Vezelcementplaten en HPL-platen zijn bijvoorbeeld bestand tegen schimmel en vlekken.
• Energiezuinigheid: Wanneer gevelbekleding gecombineerd wordt met isolatie (zoals bij gevelisolatiepanelen), leidt dit tot lagere verwarmingskosten en een lagere CO2-uitstoot. Dit is een belangrijk voordeel bij het renoveren van oude panden.
• Tijdelijke waardeverhoging: Een goed uitziende gevel verhoogt de waarde van een woning aanzienlijk. Steen- en plaatbekleding geven een klassieke, waardevolle uitstraling.
• Veilige fundering: Omdat gevelplaten en dunne steenstrips licht zijn, is het risico op funderingsproblemen bij het plaatsen op oude of kwetsbare gebouwen aanzienlijk lager dan bij het plaatsen van dikke bakstenen muur.

Deze voordelen maken dat gevelbekleding een populaire keuze is voor zowel nieuwbouw als renovatie.

Kleuren, afwerkingen en stijlkeuze

De keuze van kleur en afwerking is van groot belang bij het kiezen van gevelbekleding. De beschikbare opties zijn breed en laten veel ruimte voor persoonlijke voorkeur.

Voor steenstrips zijn er talloze kleuren beschikbaar, zoals baksteenrood, zwart, wit, leemgrijs en toscaans. De afwerking kan zijn: zonder voeg (voor een glad, eendimensionaal effect), met smalle voeg (voor een klassieke uitstraling), of met brede voeg (voor een modern, groter patroon). De keuze tussen een natuurlijke afwerking en een geglazuurd oppervlak bepaalt ook de einduitstraling.

Bij gevelplaten zijn de opties nog groter. Vezelcementplaten zijn beschikbaar in de natuurlijke grijs-beige tint, maar kunnen ook gecombineerd worden met een oppervlakteafwerking in andere kleuren. HPL-platen zijn in talloze kleuren en structuren verkrijgbaar, van hout- naar metaalachtig effect. Dit maakt het mogelijk om een ontwerp te realiseren dat past binnen een bestaand stijlbeeld of een nieuw stijlprofiel te creëren.

De keuze van kleur en afwerking is daarmee niet alleen esthetisch, maar ook functioneel: donkere kleuren absorberen meer zonnestraling, terwijl lichte kleuren de warmteafgifte verminderen. Dit speelt een rol bij de energie-efficiëntie van een woning.

Bronnen

1. Baksteen - gevelbekleding
2. Gevelplaten
3. Stenen gevelbekleding: De Ultieme Gids
4. Gevelbekleding met steenstrips
5. Steunen en metselstenen

Conclusie
Gevelbekleding met steenstrips en gevelplaten biedt een veelzijdige, duurzame en esthetisch aantrekkelijke oplossing voor zowel nieuwbouw als renovatie. De keuze tussen natuursteen, kunststeen, keramiek, vezelcement of HPL hangt af van de eisen aan duurzaamheid, energie-efficiëntie en esthetiek. De geschiedenis toont een evolutie van traditionele materialen naar geavanceerde, lichte oplossingen, gecombineerd met isolatie. De toepassing is flexibel, van losse strips tot vooraf gemonteerde panelen, en de kleur- en afwerkingsopties zijn breed. Deze materialen zijn onderhoudsvriendelijk, duurzaam en verhogen de waarde van een woning. De combinatie met isolatie maakt ze bovendien ideaal voor energiezuinig bouwen. De beschikbare informatie is voldoende om een uitgebreid overzicht te geven, maar niet voldoende voor een 2000 woorden tellend artikel met diepgang in alle onderwerpen. Echter, de beschikbare bronnen bieden een uitgebreid feitenmateriaal dat in dit artikel is geïntegreerd.