Aanhelen van metselwerk: een expertgids voor restauratie en onderhoud

Published by Redactie on augustus 29, 2025 | Category metselwerk

Het aanhelen van metselwerk is een essentieel onderdeel van bouwrestauratie en onderhoud, vooral in historische gebouwen zoals boerderijen. Het gaat niet alleen om esthetiek, maar ook om de functionele en structurele integriteit van het gebouw. Correct uitgevoerd aanhelen van metselwerk draagt bij aan de duurzaamheid van metselwerk, voorkomt vochtaanval en zorgt voor een betere thermische isolatie. In deze gids worden de belangrijkste aspecten van aanhelen van metselwerk besproken, zoals het herstel van mortel- en voegwerk, het gebruik van de juiste materialen, de rol van bouwkundige specialisten en specifieke regelgeving. De focus ligt op praktische toepassing, waarbij technische details worden uitgelegd aan de hand van de beschikbare informatie.

Inleiding: Aanhelen als duurzame bouwtechniek

Het aanhelen van metselwerk betreft het herstellen en uitbreiden van bestaande metselconstructies, zoals gevels, muren, schoorstenen en funderingen. Deze techniek is van groter belang bij oudere gebouwen, waar de metselwerken vaak al jarenlang belast zijn door vocht, slijtage en structurale spanningen. Het aanhelen draagt bij aan het behoud van het originele karakter van het gebouw, terwijl het ook functioneel blijft.

Volgens de bronnen is het aanhelen van metselwerk een complex proces dat vakmanschap vereist. Niet alleen het verwijderen en vervangen van kapotte stenen, maar ook het correcte uitvoeren van mortel- en voegwerk, het herstellen van voegen en het beoordelen van eventuele structurale problemen vormt een integraal deel van het proces. Bovendien is het belangrijk om de juiste mortelsoort te kiezen, die qua structuur en samenstelling past bij het oorspronkelijke metselwerk. In het vervolg worden deze thema’s in detail besproken.

1. Oorzaken van beschadiging van metselwerk

1.1. Vocht- en wateraanval

Een van de meest voorkomende oorzaken van beschadiging van metselwerk is vocht. Vocht kan via diverse paden het metselwerk binnendringen, zoals via regenwater dat langs de gevel loopt, via funderingsproblemen of via slechte ventilatie. Vooral in kelders is het probleem van vocht voorkomend, wat leidt tot het losraken van pleisterwerk en schimmelvorming. Het gebruik van kalkpleister en het uitvoeren van extra ventilatieopeningen zijn aanbevolen maatregelen.

Een specifiek probleem is het roesten van muurankers en ijzeren profielen in metselwerk. Dit wordt veroorzaakt door vocht en kan leiden tot het uitzetten van balkkoppen, waardoor het metselwerk wordt kapotgedrukt. Het is daarom essentieel om tijdig onderhoud uit te voeren en eventuele lekkages of vochtproblemen op te lossen.

1.2. Funderingsproblemen en grondverzakkingen

Funderingsproblemen en grondverzakkingen kunnen zowel horizontale als diagonale scheuren veroorzaken in metselwerk. Diagonale scheuren die richting ramen en gevelopeningen lopen zijn vaak een teken van grondverzakkingen. Deze scheuren kunnen ook het gevolg zijn van funderingsproblemen, zoals het opdrukken van muren door spatkrachten vanuit de kap of door boomwortels. In dergelijke gevallen is het noodzakelijk om de fundering te versterken of te vervangen, wat vaak gecombineerd wordt met het aanhelen van metselwerk.

1.3. Materiaalaanval en slijtage

Slijtage en materiaalaanval door slijtage of chemische processen zijn andere oorzaken van beschadiging. In het geval van metselwerk dat uit oude stenen bestaat, is het belangrijk om kapotte stenen te vervangen en het mortel- en voegwerk opnieuw aan te brengen. Bij het aanhelen moet het mortel- en voegwerk goed aansluiten op het bestaande metselwerk. Het gebruik van een mortelspecie van gelijke kwaliteit en structuur is van grote betekenis voor de duurzaamheid van het herstelde metselwerk.

2. Aanhelen van metselwerk: Technische aspecten

2.1. Herstel van mortel- en voegwerk

Het herstel van mortel- en voegwerk is een essentieel onderdeel van het aanhelen van metselwerk. Volgens de bronnen zijn er meestal enkele veelgemaakte fouten die tijdens het voegen worden gemaakt:

Te ondiep of onvoorzichtig uitgehaald voegwerk: dit kan leiden tot een slechte aansluiting tussen mortel en metselsteen.
Verkeerde mortel gebruikt: te zacht of te hard, wat kan leiden tot snelle slijtage of barsting.
Onvoldoende aangedrukte mortel: dit leidt tot luchtlekken en een slechte binding.
Te snel gedroogde mortel: dit beïnvloedt de sterkte en kleur van het mortel.

Correct uitgevoerd voegwerk kan net zo lang meegaan als de stenen zelf. Het is daarom aan te raden om dit werkzaamheden aan een ervaren vakman over te laten. Bovendien is het belangrijk om de mortel in het juiste verband aan te brengen en op te drogen.

2.2. Verwijderen en vervangen van kapotte stenen

Het verwijderen en vervangen van kapotte stenen is een fundamentele stap in het aanhelen van metselwerk. Het is essentieel om kapotte stenen te verwijderen, omdat deze kunnen leiden tot vochtproblemen of verder aantasting van het metselwerk. De vervangende stenen moeten van gelijke kwaliteit zijn en goed aansluiten bij het bestaande metselwerk. Bovendien moet het mortel- en voegwerk qua kleur, structuur en samenstelling overeenkomen met het oorspronkelijke metselwerk.

2.3. Aanhelen van funderingsmetselwerk

Het aanhelen van funderingsmetselwerk is vaak een onderdeel van grotere restauratieprojecten. In het geval van funderingsproblemen is het noodzakelijk om de fundering te herstellen of te versterken. Dit kan bijvoorbeeld gedaan worden door het aanbrengen van nieuwe palen, het aanhelen van metselwerk en het herstellen van het voegwerk. De fundering moet trillingsvrij worden aangebracht en moet structuraal duurzaam zijn. Ook het aanhelen van de begane grondvloer en het maken van inkassingen zijn onderdeel van het proces.

3. Materialen en technieken bij aanhelen van metselwerk

3.1. Kiezen van de juiste mortelspecie

Het kiezen van de juiste mortelspecie is van groot belang bij het aanhelen van metselwerk. De mortel moet qua samenstelling en structuur passen bij het oorspronkelijke metselwerk. Het gebruik van een te zachte mortel kan leiden tot slijtage, terwijl een te harde mortel kan leiden tot barsting. De mortel moet goed aangedrukt worden en moet voldoende vocht houden om de binding te waarborgen.

In het geval van historisch metselwerk is het aan te raden om traditionele mortels te gebruiken, zoals kalkmortel. Deze mortels zijn beter geschikt voor oude stenen en metselwerk en zorgen voor een betere vochthuishouding.

3.2. Voegwerk en mortelkleur

Het mortelkleur is niet alleen van esthetische aard, maar ook van invloed op de vochthuishouding. Het is belangrijk dat de mortel na droging de juiste kleur heeft. Een verkeerde kleur kan wijzen op een onjuiste samenstelling of aandruk. Het is aan te raden om de mortel op te drogen in de juiste omstandigheden en regelmatig te controleren.

3.3. Aanbrengen van voegwerk

Het aanbrengen van voegwerk is een delicate techniek die vakmanschap vereist. Het voegwerk moet in het juiste verband worden aangebracht en goed aangedrukt worden. Het is aan te raden om het voegwerk in meerdere lagen aan te brengen en zorgvuldig af te werken. Het gebruik van een voegstok of voegspaan kan helpen om een uniforme dikte te verkrijgen.

4. Aanhelen van gevels en schoorstenen

4.1. Herstel van gevelmetselwerk

Het herstel van gevelmetselwerk is een complex proces dat meestal gecombineerd wordt met het aanhelen van het funderingswerk. De gevelmetselwerk moet worden gecontroleerd op beschadigingen, scheuren en vochtproblemen. Eventuele kapotte stenen moeten worden verwijderd en vervangen. Het mortel- en voegwerk moet worden hersteld en het geheel moet structuraal stabiel zijn.

Bij het aanhelen van gevelmetselwerk is het ook belangrijk om de oorspronkelijke esthetiek te behouden. Dit betreft niet alleen het mortel- en voegwerk, maar ook het gebruik van stenen die qua formaat, kleur en textuur passen bij het oorspronkelijke metselwerk.

4.2. Schoorstenen

Schoorstenen zijn vaak onderdeel van het metselwerk en kunnen beschadigd zijn door funderingsproblemen of vocht. Het herstel van schoorstenen houdt in het herstellen van het metselwerk, het herstellen van het loodwerk en het eventueel vervangen van schoorsteenpotten. Het is aan te raden om het loodwerk en de metselwerk zorgvuldig te controleren en eventueel te herstellen of te vernieuwen.

Niet-functionerende schoorstenen die in slechte staat verkeren moeten worden gesloopt of hersteld. Bij het herstellen van schoorstenen is het belangrijk om te zorgen voor een goede aansluiting met het dakwerk en de rest van het metselwerk.

5. Aanhelen van houtwerk en ijzerwerk

5.1. Houtwerk en onderhoud

Het aanhelen van metselwerk kan ook gerelateerd zijn aan het onderhoud van houtwerk. Houten elementen zoals kozijnen, deuren en vensters kunnen een rol spelen in de structuur van het metselwerk. Het is belangrijk om houtwerk te onderhouden om te voorkomen dat roesten ijzeren elementen het hout gaan doen splijten. Bij het onderhoud van ijzeren elementen moet eerst het roest worden verwijderd en vervolgens moet het metaal worden behandeld met een verduurzamingsmiddel of epoxycoating.

5.2. Ijzerwerk en slijtage

Bij bewegende ijzeren delen, zoals scharnieren en gehengen, moet regelmatig smeren worden uitgevoerd. Dit is minimaal jaarlijks nodig, vooral bij onderdelen die onder belasting staan. Het gebruik van een stevig, weerbestendig en onschadelijk vet is aan te raden.

6. Aanhelen van keldermuren

Het aanhelen van keldermuren is vaak nodig bij oude boerderijen en huizen. Het pleisterwerk op keldermuren kan losraken en afvallen, wat vaak het gevolg is van vochtproblemen. Het is verstandig om bij een opknapbeurt al het losse pleisterwerk te verwijderen en de kelder met een dun kalkpleisterlaagje te afwerken. Dit zorgt voor een betere vochthuishouding en tegengaat schimmelvorming.

In de tweede helft van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw werden kelders vaak uitgevoerd met I-balken en gemetselde troggewelfjes. Deze ijzeren profielen kunnen roesten in het metselwerk, wat leidt tot scheuren en afbrokkelen. Het herstel van dergelijke kelders vereist vaak het herstellen of vervangen van het metselwerk en het herstellen van het loodwerk.

7. Aanhelen en ventilatie

Ventilatie is een essentieel onderdeel van het aanhelen van metselwerk, vooral in kelders. De ventilatie zorgt voor een goede luchtuitwisseling en voorkomt vochtproblemen. Het aanbrengen van ventilatievoorzieningen, zoals roosters of klepraampjes, is aan te raden. Deze maatregelen zorgen voor een constante luchtstroom en voorkomen de opstapeling van vocht.

8. Aanhelen en isolatie

Het aanhelen van metselwerk kan ook bijdragen aan een betere thermische isolatie van het gebouw. Het herstellen van mortel- en voegwerk en het aanbrengen van isolatiemateriaal in de muren kan helpen om de warmtegeleiding te verbeteren. Het is aan te raden om bij het aanhelen van metselwerk ook rekening te houden met de thermische prestaties van het gebouw.

9. Aanhelen en regelgeving

Het aanhelen van metselwerk is vaak onderworpen aan lokale regelgeving en bouwtechnische voorzieningen. Het is belangrijk om vooraf te controleren of er specifieke eisen zijn voor het aanhelen van metselwerk, zoals het gebruik van bepaalde materialen of technieken. In sommige gevallen is het noodzakelijk om het aanhelen van metselwerk goed te keuren bij de lokale overheid of bouwcommissie.

10. Conclusie

Het aanhelen van metselwerk is een complex proces dat vakmanschap, tijd en aandacht voor detail vereist. Het herstellen van mortel- en voegwerk, het vervangen van kapotte stenen, het aanhelen van funderingsmetselwerk en het herstellen van gevelmetselwerk vormen de kern van het aanhelen. Het is belangrijk om de juiste materialen te gebruiken, zoals kalkmortel en traditionele mortels, en om rekening te houden met de oorspronkelijke esthetiek van het gebouw.

Bij het aanhelen van metselwerk is het ook essentieel om eventuele funderingsproblemen en vochtproblemen op te lossen. Het is verstandig om een bouwkundig specialist in te schakelen bij het aanhelen van metselwerk, zeker bij complexe situaties of bij de aanwezigheid van scheuren in de muren. Door het aanhelen van metselwerk correct uit te voeren, kan het originele karakter van het gebouw behouden worden, terwijl de functionele en structurale integriteit van het metselwerk ook wordt gewaarborgd.

Bronnen

aanhelen