Cement en mortel in metselwerk: kiezen voor de juiste materialen

Published by Redactie on augustus 29, 2025 | Category metselwerk

In de bouwsector speelt mortel een cruciale rol bij het opmetselen van muren, het vegen van voegen en het herstel van oude constructies. Vooral bij metselwerk is het gebruik van het juiste bindmiddel essentieel voor de duurzaamheid en esthetiek van het resultaat. In dit artikel bespreken we de rol van cement in metselwerk, de voordelen en nadelen van verschillende mortels en richtlijnen voor het kiezen van het juiste morteltype.

We richten ons op het gebruik van cement als bindmiddel, maar laten ook de rol van kalkmortel zien, vooral in historische contexten. Bovendien worden certificeringen, toepassingen en eventuele schadelijke effecten besproken.

Het gebruik van cement in metselwerk

Cement is in de moderne bouw de meest gebruikte bindstof in mortel voor metselwerk. Het wordt vaak voorkeur gegeven boven kalkmortel vanwege de snelle uitharding en de relatief hoge druksterkte. Cementgebonden mortels worden breed toegepast in woningbouw, infrastructuur en utiliteitsbouw. Ze zijn geschikt voor zowel droge als vochtige omgevingen, afhankelijk van de samenstelling.

Volgens de bronnen wordt cement vooral in verhouding 1:2 of 1:3 gemengd met zand, afhankelijk van de gewenste hardheid en vochttransporteigenschappen van de mortel. In het kader van metselwerk is cement vaak beter geschikt dan kalk als het om duurzaamheid en snelheid gaat, maar het is belangrijk om het juiste type cement te kiezen, afhankelijk van de omstandigheden zoals de aanwezigheid van sulfaten in het metselwerk.

Cement in de Nederlandse bouwsector

In Nederland wordt jaarlijks ongeveer 50 liter cement per inwoner verwerkt door aannemers op bouwplaatsen. De droge mortelindustrie levert ongeveer 30 liter per inwoner per jaar in de vorm van verpakte mortelproducten. Deze cijfers geven aan dat cement een centrale rol speelt in de huidige bouwpraktijk, zowel in woningbouw als in infrastructuur.

Cement wordt gebruikt in verschillende toepassingen, zoals het vegen van voegen, het opmetselen van muren, en het vullen van lekkages in betonconstructies. Een voorbeeld hiervan is de Sika MonoTop®-108 Water Plug, een snel uithardende cementmortel die speciaal ontworpen is voor het dichten van waterlekkages in beton en metselwerk.

Voor- en nadelen van cementmortel

Voordeel: snelle uitharding
Een belangrijk voordeel van cementmortel is de snelle uitharding. Cementmortel is binnen ongeveer 60 tot 80 seconden aan de oppervlakte droog bij een temperatuur van 20 °C. Dit maakt het ideaal voor projecten waarbij tijd een bepalende factor is.

Voordeel: hoge druksterkte
Cementmortel heeft een hogere druksterkte dan kalkmortel, wat het geschikt maakt voor zwaar belaste constructies. Het is dus vaak voorkeur gegeven in nieuwe constructies.

Nadeel: rigide materiaal
Het nadeel van cementmortel is dat het een rigide, minder flexibele mortel is. Dit kan problemen veroorzaken wanneer het wordt gebruikt in oude metselwerken die geleidelijk vervormen. Cementmortel kan niet goed meegaan met kleine vervormingen, wat kan leiden tot scheuren in het morteloppervlak of zelfs in het metselwerk.

Nadeel: vochttransportbelemmering
Cementmortel heeft vaak een dichtere poriestructuur dan kalkmortel, wat het vochttransport belemmert. Dit kan leiden tot vochtstagnatie, die op termijn tot schade aan het metselwerk kan leiden, zoals vorst- of zoutschade.

Kalkmortel en metselwerk: een alternatief

In de historische bouw was kalk het dominante bindmiddel. Vooral in monumentale gebouwen en oude metselwerken is kalkmortel het originele materiaal. Het gebruik van kalkmortel is tegenwoordig opnieuw in opkomst, vooral in herstel- en restauratieprojecten.

Eigenschappen van kalkmortel

Kalkmortel heeft een aantal unieke eigenschappen die het geschikt maken voor oude metselwerken:

Porositeit: Kalkmortel heeft een openere poriestructuur, wat het vochttransport mogelijk maakt. Dit helpt bij het beheersen van vochtproblemen en voorkomt ophoping van zouten.
Flexibiliteit: Kalkmortel is flexibel en kan meegaan met kleine vervormingen in het metselwerk. Dit vermindert het risico op scheuren.
Aanpassing aan oude materialen: Kalkmortel is compatibel met oude metselstenen en mortels. Het heeft een soortgelijke sterkte en hardheid als de originele materialen, wat schade voorkomt bij herstelwerkzaamheden.

Kiezen voor kalkmortel

Het gebruik van kalkmortel vraagt om specifieke kennis en ervaring. Het is niet zo eenvoudig als het werken met cementmortel, maar het is essentieel bij herstelprojecten. In het kader van monumentenzorg is kalkmortel het uitgangspunt bij herstelwerkzaamheden.

Een belangrijke overweging bij het kiezen van kalkmortel is de aanwezigheid van bouwschadelijke zouten. Deze kunnen bij verkeerde keuze van bindmiddel schadelijke reacties veroorzaken, zoals de vorming van ettringiet of thaumasiet. In dergelijke gevallen is het aanbevolen om sulfaatbestendige bindmiddelen te gebruiken, zoals hoogovencement of portlandcement met laag C3A-gehalte.

Certificering van mortels en metselwerk

De kwaliteit van mortels en metselwerk wordt getest en gecertificeerd tegen beoordelingsrichtlijnen zoals de BRL 1801 voor betonmortel, de BRL 1904 voor cementgebonden mortels en de BRL 1007 voor metselbaksteen. Deze richtlijnen zorgen voor een uniforme kwaliteit en prestatie.

Organisaties zoals Kiwa certificeren bouwmaterialen die in metselwerk worden gebruikt. Daarnaast kunnen ook metalen lateien en andere ondersteuningen gecertificeerd worden. Certificering tegen de Prestatieladder Circulair betekent dat het materiaal voldoet aan de huidige duurzaamheidsnormen.

Uitvoering van metselwerk: richtlijnen

Bij het uitvoeren van metselwerk is het belangrijk om rekening te houden met de eigenschappen van het metselwerk en de mortel. De sterkte en hardheid van de mortel moeten aansluiten bij die van de metselstenen. Een te harde mortel kan schade veroorzaken aan zachte stenen, terwijl een te zachte mortel niet voldoende steun biedt.

Aanbevolen samenstellingen

Zachte mortel: Geschikt voor zachte metselstenen, zoals oude bakstenen. Vaak gemaakt met kalk als bindmiddel en een schrale mengsel van zand.
Hardere mortel: Geschikt voor harde stenen of voor toepassingen waarbij hoge sterkte nodig is. Vaak gemaakt met cement als bindmiddel en een goed gesorteerd zand.

Voegvegen

Bij het vegen van voegen is het belangrijk om de voegbreedte en -diepte te overwegen. De mortel moet de voegen correct vullen en niet te veel druk uitoefenen op de metselstenen. Het is aan te raden om de mortel te mengen in de juiste verhouding en eventueel te behandelen met een voegveger of spatel.

Problemen met waterlekkages

Bij waterlekkages in beton of metselwerk kan Sika MonoTop®-108 Water Plug worden gebruikt. Deze cementmortel is speciaal ontworpen om snel te uitharden, zelfs in geval van stromend water. Het is ideaal voor het dichten van lekkages waarbij tijd en duurzaamheid belangrijk zijn.

Samenvatting: keuze van mortel

De keuze van de juiste mortel voor metselwerk hangt af van meerdere factoren, waaronder:

Het type metselsteen (zacht of hard)
De omgeving (droog of vochtig)
De functie van het mortel (vegen, dichten of opmetselen)
De historische context (monumentaal of modern)

Cement is geschikt voor snelle en duurzame constructies, maar kan schade veroorzaken in oude metselwerken. Kalkmortel is vaak beter geschikt voor historische herstelprojecten, omdat het flexibel is en goed aansluit op de eigenschappen van oude materialen.

Een correcte keuze van mortel en bindmiddel helpt niet alleen bij het voorkomen van schade, maar ook bij het behouden van de esthetiek en functionaliteit van het metselwerk.

Conclusie

Cement en mortel spelen een centrale rol in metselwerk. Het kiezen van de juiste samenstelling is essentieel voor de duurzaamheid en esthetiek van het resultaat. Cement is vaak voorkeur gegeven in moderne bouw, maar kalkmortel heeft zijn voordeel in historische contexten. Het is belangrijk om de eigenschappen van mortels goed te begrijpen en de juiste keuze te maken op basis van de specifieke omstandigheden.

Certificering en kwaliteitsborging zijn essentieel bij het gebruik van mortels. Organisaties zoals Kiwa zorgen voor een standaardisatie van bouwmaterialen, zodat de kwaliteit en prestaties worden gegarandeerd. De toepassing van mortels moet afgestemd zijn op de materialen en omstandigheden van het metselwerk.

Bronnen

cement