Het Paleis van Typografisch Metselwerk: een visuele encyclopedie van grafisch ontwerp

Published by Redactie on augustus 29, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

In de wereld van grafisch ontwerp speelt beeldtaal een centrale rol. Het is een vorm van communicatie die verder gaat dan woorden; het is een taal van tekens, symbolen, patronen en structuur die in staat is om ideeën, emoties en culturele waarden te verwoorden. Het Paleis van Typografisch Metselwerk is een uniek initiatief dat deze visuele taal in kaart brengt, bewaart en presenteert. Het project is opgericht door Richard Niessen in 2015, in reactie op het gevoel dat het vak van grafisch ontwerp steeds meer versmalt en het ambacht erbij inslofte. Het Paleis is geen fysieke locatie, maar een imaginair instituut dat bestaat op papier – en dat nu, dankzij een pop-up expositie, ook fysiek in de Grote Kerk van Breda te zien is.

Dit artikel biedt een overzicht van het Paleis van Typografisch Metselwerk, zijn achterliggende ideeën, samenwerkingen, inhoud en betekenis voor zowel professionals als爱好者 van grafisch ontwerp. Het artikel richt zich daarbij op de technische en conceptuele aspecten van het project, zoals het expositieconcept, het gebruik van visuele communicatie en het belang van collectieve creatieve inspanningen in de beeldende kunst en ontwerp.

Het ontstaan van het Paleis van Typografisch Metselwerk

Het Paleis van Typografisch Metselwerk is ontstaan uit een diepe bezorgdheid van Richard Niessen over de toekomst van het vak grafisch ontwerp. Niessen, ontwerper en oprichter van het project, stelt dat het vak steeds meer in gevaar komt door technologische veranderingen, het verdwijnen van handwerk en de uniformisering van visuele communicatie. Hij ziet het Paleis als een verzet tegen deze ontwikkelingen en als een platform om het rijke en divers spectrum van visuele communicatie in kaart te brengen.

Het project is geïnspireerd door het idee van een wereldzadenbank, waarin biologische diversiteit wordt bewaard. Voor het Paleis van Typografisch Metselwerk betekent dit dat een collectie is samengesteld van voorbeelden van visuele communicatie – van tekens en symbolen tot typografie en grafisch ontwerp – die niet zomaar gekozen zijn, maar omdat ze kenmerkend zijn voor de manier waarop grafisch ontwerpers visuele communicatie vormgeven.

Het Paleis is geen traditioneel museum of instelling. Het is een imaginair instituut dat bestaat uit negen thematische ruimtes: Teken, Symbool, Ornament, Constructie, Poëzie, Spel, Orde, Ambacht en Praktijk. Deze thema’s vormen de bouwstenen van het project en geven aanleiding tot een diepe reflectie op de essentie van grafisch ontwerp. Elk thema is een ruimte waarin visuele elementen, concepten en historie worden gepresenteerd. Het Paleis is dus meer dan een tentoonstelling – het is een ruimtelijke en conceptuele constructie.

Het pop-up expositieconcept

Om de collectie van het Paleis van Typografisch Metselwerk toegankelijk te maken voor een breder publiek, ontwikkelde Richard Niessen samen met de organisatie Graphic Matters een mobiel expositieconcept. Dit pop-up expositieconcept maakt het mogelijk om het Paleis op diverse locaties te tonen, zonder dat een vast museumgebouw nodig is. In plaats van een fysieke collectie, wordt het Paleis op papier gerealiseerd en via een mobiel expositieplatform en audioguide gepresenteerd.

De pop-up expositie is ontworpen om zowel visueel aantrekkelijk als educatief te zijn. Het bevat werk van bekende Nederlandse ontwerpers zoals Karel Martens, Wim Crouwel, Thonik en Irma Boom. Naast Nederlandse creatieven zijn ook internationale ontwerpers uitgenodigd om nieuw werk te maken, zoals Ott Metusala (Estland), Farah Fayyed (Libanon), William Jacobson (Zweden), Edgar Walthert (Zwitserland), Benjamin McMillan (Verenigd Koninkrijk) en Åbäke (Verenigd Koninkrijk).

De pop-up expositie is een levendig en interactief format dat niet alleen visuele werkzaamheden presenteert, maar ook context, geschiedenis en theorie rondom grafisch ontwerp toelicht. De audioguide biedt een persoonlijke toelichting van Richard Niessen zelf, wat het bezoek een extra dimensie geeft.

De expositie in de Grote Kerk, Breda

Een van de meest opmerkelijke presentaties van het Paleis van Typografisch Metselwerk is de tentoonstelling in de Grote Kerk van Breda, die van 23 april tot en met 18 juni 2023 te zien was. Deze locatie was een bewuste keuze, omdat de Grote Kerk een historische en culturele ruimte is die op zichzelf een visueel en symbolisch verhaal vertelt. Zoals Richard Niessen zelf benadrukt, zoeken zowel het Paleis als de Grote Kerk Breda de verbinding tussen verleden en heden, en tussen beeld, betekenis en ruimte.

De tentoonstelling in Breda was een samenwerking tussen Graphic Matters en de Grote Kerk. De expositie benutte de ruimtelijke eigenschappen van de kerk, waarin het verhaal van het Paleis zich kon ontvouwen. De ruimte werd gebruikt als een podium voor visuele communicatie, waarin tekens, symbolen en patronen de hoofdrol speelden. De kerk, met haar rijke beeldtaal en 700-jarige geschiedenis, vormde een ideale achtergrond voor het thema van het Paleis: de bewaring van visuele cultuur.

De opening van de expositie in Breda werd een feestelijke gebeurtenis, waarbij sprekers zoals Richard Niessen, wethouder van cultuur Marike de Nobel en ex-Rijksbouwmeester Floris Alkemade aanwezig waren. De catering was volledig vegetarisch en bestond uit lokale ingrediënten, een keuze die de visuele en conceptuele richting van de expositie spiegelde. De sfeer van de tentoonstelling was kleurrijk, divers en uitnodigend, net zoals de collectie die werd gepresenteerd.

De negen thematische ruimtes

Het Paleis van Typografisch Metselwerk is opgebouwd uit negen thematische ruimtes. Deze ruimtes zijn niet letterlijk fysieke ruimtes, maar conceptuele gebieden die elk een aspect van grafisch ontwerp in kaart brengen. De negen thema’s zijn:

Teken – Het fundament van visuele communicatie. Tekenen zijn de eerste vorm van visuele taal en vormen de basis voor meer complexe communicatie.
Symbool – Een visuele representatie van een idee, gevoel of concept. Symbolen zijn essentieel in visuele communicatie en worden wereldwijd gebruikt.
Ornament – Decoratieve vormgeving die niet alleen functioneel is, maar ook esthetisch en cultureel betekenis draagt.
Constructie – De bouwstenen van visuele communicatie: structuur, ordening en samenhang.
Poëzie – Het gebruik van typografie en beeldtaal om emotionele en esthetische effecten te creëren.
Spel – Visuele communicatie als een vorm van creatief experimenteren en speelsheid.
Orde – Het belang van ordening, structuur en systeem in visuele communicatie.
Ambacht – Het handwerk van het ontwerp, de fysieke en creatieve inspanning die achter visuele communicatie zit.
Praktijk – De toepassing van visuele communicatie in de echte wereld, in contexten zoals branding, reclame en informatiedisign.

Elk thema is een aparte ruimte binnen het Paleis, waarin ontwerpers, kunstenaars en denkers hun visuele ideeën tonen. Deze thema’s vormen samen een compleet landschap van visuele communicatie en bieden een brede en diepe inzicht in het vak van grafisch ontwerp.

De rol van collectieve creatieve inspanningen

Een van de kernideeën achter het Paleis van Typografisch Metselwerk is de rol van collectieve creatieve inspanningen. Het Paleis is geen individueel project van Richard Niessen, maar een collectief instituut dat ontwerpers uitnodigt om mee te bouwen. Het is een open ruimte waarin visuele communicatie niet alleen wordt gepresenteerd, maar ook gedeeld, uitgewisseld en uitgebouwd.

Deze aanpak is een belangrijke boodschap in de huidige context van digitale en technologische ontwikkelingen. In een tijd waarin creatieve werkzaamheden vaak geïsoleerd of commercialiseerd worden, benadrukt het Paleis de kracht van samenwerking en collectief denken. Het is een ode aan het verbinden van ontwerpers en het bouwen van een collectief visueel geheugen.

De betekenis van het Paleis van Typografisch Metselwerk

Het Paleis van Typografisch Metselwerk is meer dan een tentoonstelling of collectie. Het is een visuele encyclopedie van grafisch ontwerp, een plek waar visuele communicatie wordt gepresenteerd, bewaard en uitgelegd. Het is ook een kritische reflectie op de toekomst van het vak en een oproep tot bewustwording over de waarde van visuele cultuur.

Voor professionals in het veld van grafisch ontwerp is het Paleis een bron van inspiratie, inzicht en discussie. Voor爱好者 en het brede publiek is het een toegankelijke inleiding in de complexiteit en rijkdom van visuele communicatie. Het Paleis maakt duidelijk dat grafisch ontwerp niet alleen een vorm van communicatie is, maar ook een kunstvorm die geschiedenis, cultuur en technologie verbindt.

Conclusie

Het Paleis van Typografisch Metselwerk is een uniek project dat visuele communicatie in kaart brengt, bewaart en presenteert. Het is ontstaan uit een diepe bezorgdheid over de toekomst van het vak en een wens om visuele cultuur te bewaren. Het project is een verzet tegen de uniformisering en verdwijning van visuele diversiteit en een oproep tot bewustwording over de waarde van grafisch ontwerp.

Het pop-up expositieconcept maakt het project toegankelijk voor een breder publiek en laat zien dat visuele communicatie niet alleen een vorm van kunst is, maar ook een vorm van herinnering, samenwerking en educatie. De expositie in de Grote Kerk van Breda is een levendig voorbeeld van hoe het Paleis kan worden geïntegreerd in historische en culturele ruimtes, en hoe visuele communicatie kan worden gebruikt om verhalen te vertellen, herinneringen op te roepen en ideeën te delen.

Het Paleis van Typografisch Metselwerk is geen definitieve collectie, maar een blijvend proces van creatie en collectie. Het is een open ruimte waarin ontwerpers, kunstenaars en denkers hun visuele ideeën kunnen delen. Het is een visuele encyclopedie van grafisch ontwerp, een plek waar visuele communicatie wordt gepresenteerd, bewaard en uitgelegd. Het is een project dat niet alleen visuele communicatie in kaart brengt, maar ook een visuele cultuur creëert.