Horizontale dilataties in metselwerk: oorzaken, risico’s en oplossingen

Published by Redactie on augustus 29, 2025 | Category metselwerk

Horizontale dilataties in metselwerk zijn een bekende vorm van bouwproblemen die zowel gevaarlijk als destructief kunnen zijn voor het constructieve geheel van een woning. Deze scheuren kunnen ontstaan door diverse oorzaken zoals thermische expansie, funderingsproblemen, spatkrachten of externe invloeden zoals wortelactiviteit of trillingen. Het is van groot belang om dergelijke scheuren tijdig te herkennen en correct aan te pakken, aangezien ze zowel het uiterlijk van het gebouw als de structuur kunnen ondermijnen.

In dit artikel bespreken we de verschillende typen horizontale dilataties in metselwerk, de oorzaken die tot hun ontstaan leiden, de gevolgen die ze kunnen hebben, en hoe ze met de juiste maatregelen worden tegengegaan. Daarnaast geven we aan hoe een bouwkundig specialist bijdraagt aan een correcte diagnose en oplossing. Het doel is om duidelijk inzicht te geven in wat horizontale scheuren zijn, hoe je ze herkent, en wat je moet doen als je ze tegenkomt in je woning.

Wat zijn horizontale dilataties in metselwerk?

Een dilatatie is een zorgvuldig aangebrachte spleet in het metselwerk of de gevel, die bedoeld is om schade door bewegingen van het bouwmateriaal te beperken. Horizontale dilataties zijn horizontale spleten die meestal tussen bouwonderdelen zoals muren en plafonds of gevels worden aangebracht. Deze spleten functioneren als bewegingsvoegen, waardoor de constructie niet breekt of scheurt bij thermische uitzetting of krimp. Een goed ontworpen en uitgevoerde dilatatie zorgt ervoor dat het metselwerk flexibel kan reageren op veranderingen in temperatuur of vocht, zonder dat dit leidt tot schade.

Wanneer ontstaan horizontale dilataties?

Horizontale dilataties kunnen op meerdere manieren ontstaan:

Thermische expansie en krimp
Bouwmateriaal zoals baksteen en mortel reageert op temperatuurveranderingen. In de zomer uitzetten en in de winter krimpen. Bij langere muren of gevels kan dit leiden tot het ontstaan van trekkrachten, die uiteindelijk horizontale scheuren veroorzaken. Dit gebeurt vooral bij muren zonder voldoende tussenruimtes of bewegingsvoegen.
Spatkrachten
Een veelvoorkomende oorzaak van horizontale scheuren is spatkrachten, die ontstaan bij het afbrokkelen van het plafond of dak. Bij een defect of onstabiel dak, kan het gewicht van het dak de muren onder druk zetten, wat horizontale scheuren als gevolg kan hebben. Dit is vooral het geval bij gevels en muren die geen voldoende steun of opbouw hebben.
Funderingsproblemen
Horizontale scheuren kunnen ook wijzen op funderingsproblemen, bijvoorbeeld door verzakkingen of ongelijkmatige neergang van de grond. Als het fundament onvoldoende steun biedt, kan het metselwerk bovenop breken of scheuren, vaak in horizontale richting.
Externe invloeden
Scheuren kunnen ook ontstaan door externe invloeden zoals wortelactiviteit van bomen of trillingen vanwege heien of verkeer. Deze invloeden kunnen leiden tot verplaatsingen in de grond of het metselwerk, wat op zijn beurt horizontale scheuren tot gevolg kan hebben.

Symptomen van horizontale dilataties

De herkenning van horizontale dilataties is essentieel voor het voorkomen van verdere schade. De volgende symptomen kunnen wijzen op het aanwezig zijn van dergelijke scheuren:

Scheuren die horizontaal lopen
Horizontale scheuren zijn meestal duidelijk zichtbaar, vooral bij gevels of muren die geen versterkende elementen zoals kolommen of scheidingswanden hebben.
Metselstenen die naar buiten steken
Dit is een indicatie dat er druk op het metselwerk werkt, waarschijnlijk door spatkrachten of funderingsproblemen.
Scheuren bij of boven ramen en deuren
Hoewel dit vaak betreft verticale of diagonale scheuren, kunnen ook horizontale scheuren voorkomen boven ramen, vooral bij defecte of onstabiele lateien.
Scheuren in de overgang tussen muur en plafond
Dit is een klassieke plek voor horizontale dilataties, vooral als de plafonds of daken onder druk staan of niet stabiel genoeg zijn.
Verhoogde vochtopname of lekkages
Horizontale scheuren kunnen ook leiden tot vochtdoorslag of lekkages, vooral als de spouwvervuiling of de kwaliteit van het mortel niet optimaal is.

Oorzaken en risico’s van horizontale dilataties

1. Thermische expansie en krimp

Thermische expansie is een natuurkundige eigenschap van materiaal, waarbij baksteen en mortel uitzetten bij warmte en krimpen bij kou. Bij langere muren of gevels zonder tussenruimtes kan dit leiden tot trekkrachten in het metselwerk. Als deze krachten groter worden dan de sterkte van het metselwerk, ontstaan horizontale scheuren. Dit type scheur is vaak niet direct gevaarlijk, maar kan groter worden als het metselwerk afbrokkelt. Het is dan verstandig om een dilatatievoeg of rugvulling aan te brengen, om verdere schade te beperken.

2. Spatkrachten

Spatkrachten zijn krachten die ontstaan bij afbrokkelend of instortend plafond of dak. Deze krachten werken horizontaal op de muren en kunnen leiden tot breuken of scheuren in het metselwerk. Dit type schade is vaak te herkennen door scheuren die horizontaal lopen en beginnen bij de bovenrand van muren of gevels. Spatkrachten kunnen ook optreden bij defecte of onstabiele daken, waarbij het gewicht van het dak de muren onder druk zet. In dergelijke gevallen is het noodzakelijk om de oorzaak van de spatkracht te bepalen en deze te verhelpen, bijvoorbeeld door het dak te herstellen of versterken.

3. Funderingsproblemen

Funderingsproblemen zijn een ernstige oorzaak van horizontale dilataties. Als het fundament van een woning onvoldoende steun biedt of als de grond onder het fundament ongelijkmatig zakt, kan het metselwerk bovenop breken of scheuren. Dit gebeurt vaak in horizontale richting, vooral bij gevels of muren die geen voldoende versterking hebben. Funderingsproblemen kunnen ontstaan door:

Verzakking van de grond
Dit kan door zand- of kleigronden gebeuren, waarbij de grond onder het fundament ongelijkmatig zakt.
Vochtige grond
Een hoge grondwaterstand kan leiden tot een onstabiel fundament.
Ondoorgrondelijke bouwtechniek
Funderingen die niet correct zijn uitgevoerd, kunnen al snel leiden tot scheuren.

4. Externe invloeden

Externe invloeden zoals wortelactiviteit van bomen of trillingen vanwege heien of verkeer kunnen ook leiden tot horizontale scheuren in metselwerk.

Wortelactiviteit
Bomen die dicht bij een woning staan, trekken water uit de grond, wat kan leiden tot droge grond en dus mogelijk funderingsverzakking. De wortels zelf kunnen ook de grond verplaatsen of verduwen, wat op zijn beurt leidt tot scheuren in de muren.
Trillingen
Trillingen veroorzaakt door heien of verkeer kunnen via de grond doorwerken naar de fundering en muren, wat leidt tot horizontale scheuren. Dit is vooral het geval bij woningen die gevestigd zijn in de buurt van drukke wegen of heidragtige gebieden.

Het belang van een bouwkundig specialist

Bij het ontdekken van horizontale dilataties is het verstandig om direct een bouwkundig specialist in te schakelen. Deze professional heeft de expertise om de oorzaak van de scheur te diagnosticeren en te bepalen of de schade beperkt is of dat er sprake is van een groter bouwprobleem.

Diagnose en evaluatie

Een bouwkundig specialist voert eerst een visuele inspectie uit, waarbij hij of zij de locatie, het type en de omvang van de scheur beoordeelt. Daarnaast worden ondergrondse en structurale gegevens gecontroleerd, zoals de fundering, de kwaliteit van het mortel, en eventuele vochtproblemen. Als er sprake is van spatkrachten of funderingsproblemen, wordt een constructieve analyse gedaan om te bepalen of het metselwerk nog stevig genoeg is.

Reparatie- en herstelopties

De manier van herstel hangt af van de oorzaak van de scheur. De volgende opties komen voor:

Dilatatievoeg of rugvulling
Voor schade veroorzaakt door thermische expansie en krimp kan een dilatatievoeg of rugvulling aangebracht worden. Dit zorgt ervoor dat het metselwerk flexibel kan reageren op temperatuurveranderingen, zonder dat er verdere scheuren ontstaan.
Versterking van het metselwerk
Bij funderingsproblemen is het nodig om het metselwerk te versterken, bijvoorbeeld met behulp van betonversterking, spouwankers, of contourverankering. Deze maatregelen zorgen voor extra steun en voorkomen verdere schade.
Herstel van het dak of plafond
Bij spatkrachten is het noodzakelijk om het dak of plafond te herstellen of versterken, zodat de druk op de muren wordt verminderd.
Verwijdering van wortelinvloeden
Als wortelactiviteit de oorzaak is van de scheur, moet de boom worden gekapt of verplaatst. Daarnaast kan het fundament worden versterkt of hersteld.
Demontage en herstel van metselwerk
Bij grovere schade kan het metselwerk volledig uitgehaakt en hersteld moeten worden. Dit is meestal nodig bij schade die het constructieve geheel van de woning ondermijnt.

Preventie van horizontale dilataties

Bij nieuwe bouwprojecten is het belangrijk om rekening te houden met de mogelijkheid van horizontale dilataties. Door correcte bouwtechnieken en goede detailontwerpen kan schade voorkomen worden. Hieronder een aantal preventieve maatregelen:

Aanbrengen van bewegingsvoegen
In lange muren of gevels moet een voldoende aantal bewegingsvoegen worden aangebracht, zodat thermische uitzetting en krimp geen schade veroorzaken. Deze voegen moeten regelmatig op gelijke afstand staan en goed uitgevoerd zijn.
Juiste fundering en opbouw
Een vaste en stabiele fundering is essentieel voor het voorkomen van scheuren. De fundering moet voldoen aan de lokale bouwvoorschriften en de grondkenmerken moeten goed zijn geanalyseerd.
Versterking van het metselwerk
Het gebruik van spouwankers, betonversterking, of contourverankering kan ervoor zorgen dat het metselwerk voldoende steun heeft en niet onder druk komt te staan.
Correcte afwatering en vochtbestrijding
Het aanbrengen van een goede afwatering en het voorkomen van vochtopname is essentieel voor het voorkomen van schade aan metselwerk. Een goed uitgevoerde spouw en een correcte mortelsamenstelling zorgen voor extra steun.
Afstand houden tot bomen
Bij het ontwerp van een woning moet rekening worden gehouden met bomen en struiken. Het is verstandig om voldoende afstand te houden, zodat wortelactiviteit niet leidt tot funderingsproblemen.
Beperken van trillingen
Bij woningen in de buurt van drukke wegen of heidragtige gebieden is het verstandig om trillingen te beperken door het gebruik van verend opgelegde dekvloeren of andere trillingsdempende technieken.

Conclusie

Horizontale dilataties in metselwerk kunnen zowel door thermische expansie, funderingsproblemen, spatkrachten als externe invloeden als wortelactiviteit ontstaan. Deze scheuren kunnen schade veroorzaken aan het uiterlijk en de structuur van een woning, en zijn daarom niet te onderschatten. Het is verstandig om dergelijke scheuren tijdig te herkennen en de oorzaak te onderzoeken met behulp van een bouwkundig specialist. Afhankelijk van de oorzaak en de omvang van de schade, zijn er verschillende herstelopties beschikbaar, variërend van het aanbrengen van een bewegingsvoeg tot het herstellen of versterken van de fundering. Door correcte bouwtechnieken en preventieve maatregelen kan schade aan metselwerk voorkomen worden, zodat de levensduur en de veiligheid van een woning worden gewaarborgd.