Metselwerk en kleur: historisch, technisch en esthetisch in kaart gebracht

Published by Redactie on augustus 29, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Kleur speelt een centrale rol in het metselwerk, zowel vanuit esthetisch als technisch oogpunt. Het kiezen van de juiste kleur baksteen of metselsteen beïnvloedt niet alleen het uiterlijk van een gevel of binnenmuur, maar ook het karakter, de warmte en het gevoel dat een gebouw uitstraalt. In dit artikel wordt een diepgaand overzicht gegeven van de kleuropties in het metselwerk, met aandacht voor historische ontwikkelingen, technische mogelijkheden en moderne trends. Het artikel richt zich op bruine metselstenen, handvormstenen, geëngobeerde en gereduceerd gestookte bakstenen, en legt uit hoe kleur ontstaat, hoe die aangepast kan worden, en welke opties beschikbaar zijn voor zowel historische als hedendaagse toepassingen.

Kleur in metselwerk: ontstaan en invloed

De kleur van bakstenen en metselstenen ontstaat door een combinatie van natuurlijke en technische factoren. Het grondstofmateriaal – klei – speelt een essentiële rol. Aanwezige mineralen en de samenstelling van de klei bepalen de basiskleur. Tijdens het bakproces in de oven verandert deze basiskleur door thermische reacties en interactie met de atmosfeer. De hoeveelheid zuurstof in de oven, de temperatuur en de duur van het stoken bepalen mee hoe de eindkleur eruitziet.

Oorsprong en historische kleuropties

In de Middeleeuwen, rond de 13e eeuw, werden in Nederland voor het eerst weer bakstenen gebruikt. Deze stenen hadden grotere afmetingen dan hedendaagse stenen en waren meestal rood of bruin. De kleur werd beïnvloed door de samenstelling van de klei en de stooktechniek. De bakstenen werden in veldovens gemaakt en gesorteerd op kleur en hardheid. Deze vroegste bakstenen waren handgemaakt en hadden een ruwe structuur, wat een natuurlijke uitstraling gaf aan het metselwerk.

Historisch metselwerk, zoals dat uit de periode tussen circa 1300 en 1850, toont een rijke variatie in kleur en formaat. De gevels van gebouwen uit deze tijd, zoals de Waag op de Nieuwmarkt in Amsterdam, tonen een lappendeken van verschillende kleuren en formaten, afhankelijk van de beschikbare materialen en technologieën van die tijd.

Moderne kleuropties en technieken

Tegenwoordig worden metselstenen in veel breder kleuropbrengs verkrijgbaar. De kleur wordt beïnvloed door het gebruik van engobe, een dunne laag gekleurde klei die op de oppervlakte wordt aangebracht voordat de steen wordt gebakken. Deze techniek maakt het mogelijk om bijvoorbeeld crèmewitte, diepzwarte, beige, terracotta, grijs, rood of goudgele gevelstenen te verkrijgen. Deze kleuropties zijn zeer geschikt voor zowel historische renovaties als moderne bouwprojecten.

Een andere techniek om de kleur van bakstenen te beïnvloeden is gereduceerd stoken. Dit gebeurt in een ovenatmosfeer met weinig zuurstof. Het resultaat is een bonte kleur, waarbij de steen donkerder of lichter kan worden afhankelijk van de stookcondities. Deze techniek wordt vaak gebruikt om een authentieke, historische uitstraling te creëren.

Soorten en typen metselstenen

De kleur van metselwerk is niet alleen afhankelijk van de techniek, maar ook van het type metselsteen. In het huidige aanbod zijn vier belangrijke soorten te onderscheiden: handvorm, vormbak, strengpers, handstrich en wasserstrich. Elke soort heeft zijn eigen kenmerken en is geschikt voor verschillende toepassingen.

Handvormstenen

Handvormstenen zien eruit alsof ze met de hand gevormd zijn. Ze hebben een ruwe afwerking, nerven en een natuurlijke uitstraling. Deze stenen zijn ideaal voor muren die een authentieke of historische uitstraling moeten krijgen. Voor renovaties van oude wanden is de handvormsteen vaak een goede keuze.

De handvormsteen is een typisch Nederlandse bouwsteen die veel voorkomt in historische steden. De variatie in kleur en structuur maakt deze stenen uniek en geschikt voor zowel binnen- als buitenmuren.

Vormbakstenen

Vormbakstenen zijn machinevormgegeven en hebben een gladde oppervlakte. Ze tonen minder variatie in vorm en kleur dan handvormstenen, maar zijn wel zeer geschikt voor moderne en strakke uitstralingen. Ze zijn bijvoorbeeld ideaal voor gevels waarbij een homogene, uniforme kleur gewenst is.

Strengpersstenen

Strengpersstenen worden gemaakt door klei onder hoge druk in een band te persen. Hierdoor ontstaan steen met een zeer gladde oppervlakte en een homogene structuur. Deze stenen zijn populair voor moderne bouwprojecten en gevels die een glanzende, gepolijste uitstraling moeten hebben.

Handstrich en wasserstrich

Handstrich en wasserstrich zijn stenen die met hand of machine worden gestrich. Hierdoor ontstaat een karakteristieke textuur op de oppervlakte. Deze stenen worden vaak gebruikt in gevels waarbij een zacht of rommelig karakter gewenst is.

Bruine metselstenen: een populaire keuze

Een veelgebruikte kleur in het metselwerk is bruin. Bruine metselstenen worden vaak gekozen voor gevels en binnenmuren vanwege hun warme, strakke uitstraling. Ze combineren het voordelen van rood (warmte en vitaliteit) met het voorkomen van te fel of te opvallend. Daarnaast zijn bruine metselstenen zeer duurzaam en weerbestendig, wat ze geschikt maakt voor buitentoepassingen. Binnen brengen ze een gevoel van rust en verfijning.

Samenstelling en techniek

Bruine metselstenen bevatten een bepaalde hoeveelheid mangaanoxide, wat ervoor zorgt dat de baksteen donkerder wordt en bruin kleurt. Afhankelijk van de samenstelling van de klei en de hoeveelheid mangaanoxide die in de klei aanwezig is, zijn metselstenen in verschillende tinten bruin te verkrijgen. Het bereik gaat van lichte, lichtrozebruine tinten tot donkerere, aardetinten.

Formaten

Bruine metselstenen zijn verkrijgbaar in verschillende formaten, waaronder:

Waalformaat: het meest gebruikte formaat, met standaardafmetingen van circa 210 x 100 x 50 millimeter.
Dikformaat: iets dikker dan waalformaat, met een dikte van 15 millimeter.
Hilversumformaat: een iets groter formaat, geschikt voor zowel gevels als binnenmuren.
M50 formaat: een specifiek formaat dat vaak gebruikt wordt in industriële of functionele toepassingen.

Populaire merken

Bij de leverancier Sleiderink zijn bruine metselstenen beschikbaar van merken als Eurosteen, Nelissen, Rijswaard, Vandersanden en Wienerberger. Deze merken staan bekend om hun kwaliteit en consistentie in kleur en vorm. Ook zijn er bruine metselstenen van Sleiderink’s eigen merk beschikbaar, wat een breed aanbod creëert voor zowel particuliere als professionele klanten.

Technieken voor kleuropties en afwerkingen

Naast de basiskleur en het type metselsteen zijn er ook verschillende technieken om de uiteindelijke kleur en afwerking van het metselwerk te beïnvloeden. Deze technieken maken het mogelijk om het karakter en de uitstraling van het metselwerk aan te passen aan de behoeften van het project.

Engobe-techniek

De engobe-techniek bestaat uit het aanbrengen van een dunne laag gekleurde klei op de oppervlakte van de steen voordat deze wordt gebakken. Deze techniek maakt het mogelijk om de basiskleur van de baksteen aan te passen naar bijvoorbeeld crèmewit, terracotta of goudgeel. De engobe kan ook glasachtige bestanddelen bevatten, zodat de baksteen een glanzende uitstraling verkrijgt. Deze techniek staat bekend als “veredeld engobe” of “edel-engobe”.

Gereduceerd stoken

Gereduceerd stoken is een techniek waarbij de ovenatmosfeer wordt gemaakt met weinig zuurstof. Hierdoor verandert de kleur van de baksteen naar een bonte tint. Deze techniek wordt vaak gebruikt om historische uitstralingen te creëren. De mate van verkleuring hangt af van de hoeveelheid zuurstof en de temperatuur in de oven. In periodieke ovens kan men egaal reducerend stoken, terwijl in tunnelovens een tijdelijk zuurstofgebrek kan worden gecreëerd, wat tot een bonte kleur leidt.

Afwerkingen en bewerkingen

Historisch metselwerk kent ook diverse afwerkingen en bewerkingen die de uiteindelijk kleur en textuur beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn:

Sausen en oliën: aandragen van vloeistoffen om de kleur te intensiveren of te verduisteren.
Schuren of scharreren (ribbelen): het oppervlak van de baksteen bewerken om patronen of textuur te creëren.
Profileren: het aanbrengen van patronen of details op de baksteen.
Het gebruik van verglaasde bakstenen of natuursteen: dit creëert een contrast binnen het metselwerk en geeft het karakteristieke uitstraling.

Kleur en metselwerk: historisch en hedendaags

Metselwerk kleuren zijn niet alleen een kwestie van esthetiek, maar ook een reflectie van technologische en culturele ontwikkelingen. In de historische context toont metselwerk de beschikbare materialen, technieken en esthetiek van een bepaalde periode. In de huidige context zijn kleuropties uitgebreid en afgestemd op zowel functionele als esthetische eisen.

Kleur en karakter

De keuze van kleur beïnvloedt het karakter van een gebouw. Een donkere, zware kleur kan een indrukwekkende en formele uitstraling geven, terwijl een lichte of vrolijke kleur een luchtige en warme indruk creëert. In historische steden zoals Amsterdam en Utrecht zijn gevels met een mix van kleuren en formaten een typisch kenmerk van het stadsbeeld. Deze variatie is vaak het resultaat van lokale bouwtradities, beschikbare materialen en technieken.

Kleur en duurzaamheid

Vanuit een duurzaamheidsperspectief zijn bepaalde kleuren en stenen geschikter voor bepaalde toepassingen. Bruine metselstenen zijn bijvoorbeeld bekend om hun weerbestendigheid en duurzaamheid, wat ze geschikt maakt voor buitentoepassingen. Handvormstenen en andere ruwe afwerkingen zijn vaak geschikt voor historische renovaties, omdat ze het origineel karakter van een gebouw behouden of ondersteunen.

Conclusie

Kleur speelt een essentiële rol in het metselwerk, zowel vanuit esthetisch als functioneel oogpunt. De keuze van de juiste kleur en het juiste type metselsteen beïnvloedt niet alleen het uiterlijk van een gebouw, maar ook zijn karakter, duurzaamheid en uitstraling. Met moderne technieken zoals engobe-techniek, gereduceerd stoken en diverse afwerkingen is het mogelijk om een brede kleuropbrengs te creëren die aansluit bij zowel historische als moderne bouwprojecten.

Historische metselwerk toont een rijke variatie in kleur en techniek, terwijl hedendaagse metselwerk opties uitgebreid zijn en flexibel zijn afgestemd op de behoeften van de klant. Het kiezen van de juiste kleur en afwerking is daarom een belangrijke stap in elk bouw- of renovatieproject.

Bronnen

kleur