Het berekenen van het aantal metselstenen per m²: maattoleranties, maatspreiding en modulaire systemen

Inleiding

Bij het metselen met bakstenen is het nauwkeurig bepalen van het benodigde aantal stenen per vierkante meter een essentieel onderdeel van elk bouw- of renovatieproject. Deze berekening hangt af van verschillende factoren, zoals de afmetingen van de stenen, de dikte van de voegen, het metseltype (bijvoorbeeld normaal metselen, dun metselen of lijmen), en de voorkomende afwijkingen in maat en vorm. In dit artikel wordt een diepgaand overzicht gegeven van de technische aspecten achter het berekenen van het aantal metselstenen per m², met aandacht voor maattoleranties, maatspreiding en het modulaire systeem. Daarnaast worden praktische voorbeelden gegeven om de theorie in de praktijk toe te passen.

Maattoleranties: een essentieel aspect bij metselwerk

Maattoleranties geven aan hoe ver de afmetingen van een metselsteen kunnen afwijken van de nominale waarde. Deze toleranties zijn van belang bij het bepalen van het aantal benodigde stenen per m², omdat de werkelijke afmetingen van de stenen invloed hebben op de voegdikte en het eventuele snij- of breukverlies.

Tolerantieklasse T1 en T2

In de contextdocumenten worden twee belangrijke tolerantieklasseën genoemd: T1 en T2. Deze klasseën definiëren hoeveel de afmetingen van een steen mogen afwijken van de nominale waarde.

• T1 betreft een grotere maat afwijking dan T2. Bij T1 is de afwijking gelijk aan de grootste waarde van: ±0,4 × √(nominale waarde in mm), of 3 mm indien de berekende waarde kleiner is.
• T2 geeft een kleinere maat afwijking weer: ±0,25 × √(nominale waarde in mm), of 2 mm indien de berekende waarde kleiner is.

Bijvoorbeeld voor een Waalformaat steen (210 × 100 × 50 mm) zou onder T1 de afwijking in lengte ±6 mm zijn, en bij T2 ±4 mm. Deze afwijkingen beïnvloeden de werkelijke afmeting van de stenen en dus het aantal benodigde stenen per m².

Tolerantieklasse Tm

Naast T1 en T2 is er ook een specifieke tolerantieklasse Tm, waarbij de maximale afwijking door de fabrikant wordt bepaald. Deze klasse is afhankelijk van het type steen en kan per partij variëren. Het is daarom belangrijk om te controleren of de leverancier maattoleranties voorziet binnen deze klasse, vooral bij projecten met hoge maatnauwkeurigheid.

Maatspreiding: beter begrip van maatverschillen binnen een partij

Naast maattoleranties speelt ook maatspreiding een rol bij het bepalen van het aantal benodigde metselstenen. De maatspreiding geeft het maatverschil aan tussen de kleinste en de grootste steen in een willekeurige selectie van tien stenen uit een partij. Dit is van belang omdat het de werkelijke variatie binnen een partij laat zien, wat invloed heeft op de werkelijke voegdikte en het totaal aantal benodigde stenen.

Maatspreidingsklasse R1 en R2

De maatspreiding wordt opgedeeld in twee klasseën:

• R1: de maatspreiding is gelijk aan de grootste waarde van 0,6 × √(gemeten gemiddelde waarde in mm).
• R2: dit is een kleinere maatspreiding dan R1 en wordt gebruikt wanneer het spreidingsgebied klein moet zijn.

Bijvoorbeeld voor een Waalformaat steen (210 mm) zou de maatspreiding bij R1 ongeveer 6 mm zijn. Dit betekent dat binnen een partij de stenen kunnen variëren van 204 mm tot 216 mm. Bij R2 is deze spreiding kleiner, wat betekent dat de stenen minder van elkaar verschillen in afmeting.

De betekenis van maatspreiding ligt in de mate van maatafwijking tussen individuele stenen. Een grotere spreiding kan leiden tot grotere voegdiktes of lastigere metseling, terwijl een kleinere spreiding een uniformere muurresultaat oplevert. Het is daarom aan te raden om partijen te kiezen met een lage maatspreiding, zeker bij projecten waar maatnauwkeurigheid belangrijk is.

Het modulaire systeem: standaardisatie in metselwerk

Het modulaire systeem is een poging tot standaardisatie in de bouwpraktijk. Dit systeem is gebaseerd op een maat van 100 mm, waardoor de afmetingen van de stenen in combinatie met de voegen precies passen in de modulaire maat.

Modulaire afmeting

De modulaire afmeting van een steen is meestal de nominale afmeting van de steen plus de voegdikte. Bijvoorbeeld een modulaire lengte van 300 mm kan bestaan uit een steen van 290 mm en een voegdikte van 10 mm. In de praktijk is het echter vaak zo dat de werkelijke afmeting van de steen iets anders is dan de nominale waarde, bijvoorbeeld 288 mm, en de voegdikte is 12 mm. Het totaal blijft echter gelijk aan 300 mm.

Het gebruik van een modulair systeem faciliteert het snellere metselen, omdat de stenen in standaardmaat gemakkelijk op elkaar aansluiten. Dit is vooral nuttig bij grootschalige projecten of bij het gebruik van moderne metseltechnieken zoals dunmetselen of lijmen.

Nominale afmetingen versus werkelijke afmetingen

Het is belangrijk om te onthouden dat de nominale afmetingen van een metselsteen vaak niet gelijk zijn aan de werkelijke afmetingen. Dit komt doordat de nominale afmetingen rekening houden met een standaardvoegdikte van 10 mm, terwijl in de praktijk deze dikte vaak hoger is, zoals 12 mm. Het gebruik van nominale afmetingen bij berekeningen kan dus leiden tot kleine afwijkingen in het benodigde aantal stenen per m². Voor een nauwkeurige berekening is het daarom beter om de werkelijke afmetingen te gebruiken.

Het berekenen van het aantal metselstenen per m²

Het aantal benodigde metselstenen per m² wordt beïnvloed door meerdere variabelen. Hieronder volgt een stapsgewijze uitleg van de berekening.

Voorbeeldberekening met voegdikte

Een klassiek voorbeeld is het metselen van een muur van 10 m² met Waalformaat stenen (210 × 100 × 50 mm) en een voegdikte van 10 mm. De berekening verloopt als volgt:

1. Oppervlakte per steen

   • Lengte inclusief voeg: 210 mm + 10 mm = 220 mm = 0,22 m
   • Hoogte inclusief voeg: 50 mm + 10 mm = 60 mm = 0,06 m
   • Oppervlakte per steen: 0,22 m × 0,06 m = 0,0132 m²

2. Aantal stenen per m²

   • 1 m² / 0,0132 m² = ca. 76 stenen per m²

3. Aantal stenen voor 10 m²

   • 10 m² × 76 stenen = 760 stenen

4. Snij- en breukverlies

   • Bij een snij- en breukverlies van 5%: 760 × 0,05 = 38 extra stenen
   • Totaal benodigd: 760 + 38 = 798 stenen
   • Bij een snij- en breukverlies van 10%: 760 × 0,10 = 76 extra stenen
   • Totaal benodigd: 760 + 76 = 836 stenen

Het snij- en breukverlies is afhankelijk van de complexiteit van het metselwerk en de steensoort. Een grotere voegdikte of een andere metseltechniek (zoals dunmetselen of lijmen) kan het aantal benodigde stenen beïnvloeden. Het is daarom aan te raden om bij de berekening een aanvullende factor in te rekenen voor eventueel verlies.

Berekening zonder voegen

Bij het metselen zonder voegen (bijvoorbeeld straatbaksteen) wordt de berekening iets eenvoudiger, omdat de voegdikte niet wordt meegerekend. De formule wordt dan:

• Aantal stenen per m² = (1 × 1000 × 1000) / (lengte in mm × breedte in mm)

Bijvoorbeeld bij een steen van 210 × 100 mm:

• Aantal stenen per m² = (1.000.000) / (210 × 100) = ca. 47,6 stenen per m²

Omdat metselen zonder voegen zeldzaam is, is deze methode voornamelijk van toepassing in specifieke constructies.

Invloed van metseltechniek op het benodigde aantal stenen

De gekozen metseltechniek heeft een grote invloed op het benodigde aantal stenen per m². Hieronder zijn de meest gebruikte technieken en hun invloed op de berekening:

Bij dunmetselen of lijmen is het aantal benodigde stenen aanzienlijk lager, omdat er geen of weinig voegen zijn. Dit maakt het mogelijk om stenen met kleinere afmetingen te gebruiken of om het totaal aantal stenen te verminderen.

Benodigde stenen per m² per formaat

Het aantal benodigde stenen per m² hangt ook af van de afmetingen van de steen. Hieronder volgt een overzicht van de benodigde stenen per m² bij verschillende formaten, uitgaande van een voegdikte van 10 mm. De berekening is gebaseerd op de formule:

• Aantal stenen per m² = 1 / ((lengte + voeg) × (hoogte + voeg)) × 1.000.000

Zoals te zien is, is het aantal benodigde stenen sterk afhankelijk van de afmetingen van de steen. Grotere stenen vereisen minder stenen per m², maar kunnen ook beperkingen opleveren bij het snijden en passen in complexe constructies.

Invloed van snij- en breukverlies

Het snij- en breukverlies is een cruciale factor bij het bepalen van het totaal aantal benodigde stenen. In de praktijk varieert dit verlies tussen 3% en 10%, afhankelijk van de complexiteit van het metselwerk en de steensoort. Het verlies kan hoger zijn bij projecten met veel snijwerk of bij het gebruik van zachte of fragile stenen.

Bijvoorbeeld bij een project van 10 m² en een verlies van 5%, is het benodigde aantal stenen:

• 10 m² × 76 stenen = 760 stenen
• 760 × 1,05 = 798 stenen

Het is daarom verstandig om bij het bestellen van stenen een extra reserve in te plannen, zodat er voldoende stenen beschikbaar zijn voor eventueel verlies.

Gebruik van hoeveelheidscalculators

In de praktijk wordt vaak gebruikgemaakt van hoeveelheidscalculators, zoals die van Wienerberger, om het benodigde aantal stenen te bepalen. Deze calculators rekenen automatisch het benodigde aantal stenen per m² uit, rekening houdend met de afmetingen van de steen, de voegdikte en eventueel snij- en breukverlies. Het gebruik van dergelijke tools kan tijd besparen en het risico op berekeningsfouten verlagen.

Samenvatting

Het bepalen van het aantal benodigde metselstenen per m² is een essentieel onderdeel van elk bouw- of renovatieproject. De berekening hangt af van meerdere factoren, zoals de afmetingen van de stenen, de voegdikte, de gekozen metseltechniek en het eventuele snij- of breukverlies. Het is belangrijk om rekening te houden met maattoleranties en maatspreiding, omdat deze aangeven hoe ver de werkelijke afmetingen van de stenen kunnen afwijken van de nominale waarde. Het gebruik van een modulaire systeem kan het metselen vergemakkelijken en het aantal benodigde stenen berekenen standaardiseren.

Bij het uitvoeren van berekeningen is het verstandig om een extra reserve in te plannen voor eventueel verlies. Daarnaast is het aan te raden om gebruik te maken van hoeveelheidscalculators om het benodigde aantal stenen nauwkeurig te bepalen. Deze tools rekenen automatisch het benodigde aantal stenen per m² uit, rekening houdend met de afmetingen van de steen, de voegdikte en eventueel snij- en breukverlies.

Bronnen

1. Joost de Vree - Baksteenformaten
2. Sleiderink - Hoeveel metselstenen per m² heb je nodig