Belasting en stabiliteit van nieuw metselwerk: Analyse, voorkoming en oplossingen

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Bij renovaties en verbouwingen van monumentale of historische woningen is het aanbrengen van nieuw metselwerk vaak onontbeerlijk. Niet alleen voor esthetische redenen, maar ook om de structuur en stabiliteit van het gebouw te herstellen of te verbeteren. Echter, het belasten van nieuw metselwerk vereist een zorgvuldige aanpak, omdat het risico op scheurvorming en verlies van samenhang groter is dan bij oud metselwerk. In dit artikel wordt ingegaan op de oorzaken van belastingproblemen, de technische aspecten van het belasten van nieuw metselwerk, en mogelijke oplossingen en preventieve maatregelen. De informatie is gebaseerd op gegevens uit betrouwbare bronnen, waaronder monumentenzorg, constructieve richtlijnen en lokale regelgeving.

Inleiding

Metselwerk vormt een cruciale onderdeel van de structuur van gebouwen, zowel qua stabiliteit als qua esthetiek. In historische en monumentale gebouwen is het meestal van leem of een mix van leem en cement, terwijl nieuw metselwerk vaak uit baksteen en cement mortel bestaat. Het belasten van nieuw metselwerk kan gevolgen hebben voor de duurzaamheid en de esthetiek van een gebouw. Doordat nieuw metselwerk minder vervorming kan opnemen dan oud metselwerk, is het gevoeliger voor schade veroorzaakt door zetting of te zware belasting. Bovendien kunnen ondeskundige wijzigingen of aanbouwen leiden tot overbelasting van de fundering of constructie, wat op termijn schade kan veroorzaken.

Belasting van nieuw metselwerk: oorzaken en risico’s

Het belasten van nieuw metselwerk kan meerdere vormen aannemen. Een veelvoorkomende oorzaak is het aanbrengen van extra constructieve elementen, zoals woningscheidende vloeren of verdiepingen. Deze extra belasting kan de draagkracht van de fundering of de oorspronkelijke constructie overschrijden, wat leidt tot scheurvorming en instabiliteit. Ook kan de belasting per bouwdeel te veel verschillen, waardoor de constructie op bepaalde plekken overbelast raakt.

Kruip en langdurige belasting

Een ander belangrijk aspect is de invloed van langdurige belasting. Bij metselwerk is kruip de langzaam toenemende vervorming onder een constante zware belasting. Bij nieuw baksteenmetselwerk is kruip beperkt, maar kan het in combinatie met materialen zoals hout, staal of beton toch tot problemen leiden. Vooral bij hoge constructies zoals torens speelt kruip een rol. In historische gebouwen kan het aanbrengen van moderne materialen, zoals beton, leiden tot onverwachte vervormingen in het metselwerk.

Ondeskundige wijzigingen

Een veel voorkomende oorzaak van schade aan nieuw metselwerk is het uitvoeren van ondeskundige wijzigingen. Deze wijzigingen kunnen direct of op termijn schade veroorzaken, omdat de constructie lokaal overbelast wordt. Dit geldt met name voor monumentale gebouwen, waar de oorspronkelijke constructie vaak is aangepast door aanbouw of veranderingen in gebruik. Het aanbrengen van een nieuwe verankering zonder adequate planning kan bijvoorbeeld leiden tot hoge trekspanningen, wat op zijn beurt nieuwe scheuren kan veroorzaken.

Stabiliteitsproblemen en verankering

Om de stabiliteit van nieuw metselwerk te waarborgen, is het soms nodig om extra verankeringen aan te brengen. Er zijn verschillende typen verankering mogelijk, zoals muur- en balkankers of getordeerde roestvaststalen staven die in voegen worden aangebracht. Echter, het aanbrengen van deze verankeringen moet zorgvuldig worden doordacht, omdat verkeerd geplaatste ankers hoge trekspanningen kunnen veroorzaken en nieuwe scheuren tot gevolg kunnen hebben.

Verankering en krachtenverdeling

Ankers moeten zodanig worden geplaatst dat de krachten gelijkmatig over een groot stuk metselwerk worden verdeeld. Hierbij is het belangrijk om eerst na te gaan of er delen van de oorspronkelijke constructie zijn verdwenen of gewijzigd. In sommige gevallen is het noodzakelijk om een reconstructie van verwijderde delen uit te voeren, om een volwaardige constructie te verkrijgen die aan de bouwvoorschriften voldoet. Als de stabiliteit van de in de oorspronkelijke staat teruggebrachte constructie niet voldoet, is het mogelijk om een hulpconstructie aan te brengen. Echter, deze aanpassing mag geen afbreuk doen aan de aanwezige cultuurhistorische waarden van het gebouw.

Voorkomende problemen bij nieuw metselwerk

Nieuw metselwerk is vaak meer gevoelig voor zetting en schade dan oud metselwerk. Oud metselwerk kan vervormingen vaak opnemen zonder dat de samenhang verloren gaat, terwijl nieuw metselwerk vaak gepaard gaat met scheurvorming, waarbij de samenhang van het metselwerk verloren gaat. Dit is het gevolg van de verschillende eigenschappen van het mortel en de metselstenen. Nieuw metselwerk is vaak stijver en minder in staat om vervormingen op te nemen.

Zetting en scheurvorming

Zetting is een natuurlijk proces dat optreedt bij het harden van mortel. Bij nieuw metselwerk is het risico op scheurvorming groter, omdat het metselwerk minder vervorming kan opnemen. Dit kan leiden tot het verlies van samenhang en dus tot verlies van stabiliteit. Scheuren kunnen zich ook voordoen bij langdurige zware belasting van het metselwerk, zoals bij het aanbrengen van extra verdiepingen of het plaatsen van woningscheidende vloeren.

Vochtbelasting en slijtage

Een belangrijke oorzaak van schade aan nieuw metselwerk is een te hoog vochtgehalte in de steen. Dit kan leiden tot zoutneerslag en in extreme gevallen tot het kapot springen van de steen, bijvoorbeeld door bevriezen in de winter. Vooral in kwakkelwinters, waarin er veel regen is gevolgd door een plotselinge koude periode, is dit risico groter. Daarnaast is vocht een directe oorzaak van slijtage en verweer aan het metselwerk. Het is daarom belangrijk om vochtproblemen tijdig op te sporen en te bestrijden, bijvoorbeeld door het toepassen van waterafstotende middelen of het herstellen van lekkages.

Preventieve maatregelen

Om schade aan nieuw metselwerk te voorkomen of te beperken, zijn er een aantal preventieve maatregelen. Deze maatregelen zijn niet alleen gericht op het beheersen van vocht, maar ook op het verminderen van belastingen en het verbeteren van de samenhang van het metselwerk.

Waterafstotende middelen

Het toepassen van waterafstotende middelen op het metselwerk kan helpen bij het beheersen van vocht. Deze middelen zorgen ervoor dat water minder snel in de poriën van de steen trekt, waardoor het risico op zoutneerslag en slijtage wordt verkleind. Het is belangrijk om hierbij gebruik te maken van middelen die niet schadelijk zijn voor het metselwerk en die niet in de weg staan van het natuurlijke ademhalingsvermogen van het metselwerk.

Herstellen van lekkages en ventilatie

Het herstellen van lekkages is een essentieel deel van de voorkomende maatregelen. Indien er bijvoorbeeld leidingen lek zijn of de regenwaterafvoer niet goed werkt, kan dit leiden tot een te hoge vochtbelasting in het metselwerk. Bovendien is het aanbrengen van extra ventilatie een manier om het vochtgehalte in het metselwerk te beheersen. Bijvoorbeeld het aanbrengen van extra ventilatiegaten in de gevel of het verbeteren van de ventilatie in het plat dak.

Stabilisatie en versterking

Wanneer er sprake is van stabiliteitsproblemen, is het aanbrengen van stabiliserende maatregelen nodig. Dit kan het aanbrengen van extra verankeringen zijn, zoals beschreven in eerdere secties. Echter, het is ook mogelijk om het metselwerk fysiek te versterken door bijvoorbeeld het aanbrengen van een steunconstructie of het gebruiken van armoedige mortel met versterkende toevoegingen.

Regelmatisch onderhoud

Een aanvullende maatregel is het uitvoeren van regulier onderhoud aan het metselwerk. Dit onderhoud kan bestaan uit het controleren van eventuele scheuren, het herstellen van losse of beschadigde stenen, en het reinigen van het metselwerk van algen of andere aanslag. Hoewel algen geen schade veroorzaken, kunnen ze het uiterlijk van het metselwerk negatief beïnvloeden en het oppervlak minder doorzichtig maken.

Belasting en vergunningen

Het aanbrengen van nieuw metselwerk en het belasten ervan kan ook administratieve consequenties hebben. Bijvoorbeeld bij het aanbrengen van extra verdiepingen of woningscheidende vloeren is het vaak nodig om een vergunning aan te vragen. Ook kan het nodig zijn om een subsidie aan te vragen, afhankelijk van de omvang van de werkzaamheden en of het een monument betreft. In sommige gevallen kan het ook nodig zijn om een omgevingsvergunning te verkrijgen, bijvoorbeeld voor tijdelijke opslag van bouwafval.

Bouwtoezicht en meldingplicht

Bij het uitvoeren van bouwwerkzaamheden, is het belangrijk om het bouwtoezicht op de hoogte te brengen van de start van de werkzaamheden. Dit is verplicht voor zowel kleine als grote projecten. De melding kan schriftelijk, telefonisch of digitaal (per e-mail) worden gedaan. De melding moet onder andere aangeven welke werkzaamheden worden uitgevoerd en waar deze plaatsvinden. Het bouwtoezicht kan dan controleren of de werkzaamheden conform de bouwverordening en het Bouwbesluit worden uitgevoerd.

Bouwputten en bemaling

Bij grondwerken, zoals het uitvoeren van een bouwput, is het vaak nodig om het water uit de put te bemalen. Dit is verplicht om de stabiliteit van de omtrek te waarborgen en om schade aan ondergrondse leidingen of constructies te voorkomen. Het bemalen van bouwputten moet conform de regels van de bouwverordening en moet worden uitgevoerd door een erkend bedrijf. Bovendien is het vaak nodig om het regionale Kabels- en leidingeninformatiecentrum (KLIC) te informeren over de werkzaamheden, zodat schade aan ondergrondse leidingen kan worden voorkomen.

Conclusie

Het belasten van nieuw metselwerk vraagt om een zorgvuldige aanpak, zowel qua constructieve aspecten als qua administratieve procedures. Het risico op scheurvorming en verlies van stabiliteit is groter bij nieuw metselwerk dan bij oud metselwerk, omdat het minder vervorming kan opnemen. Daarnaast kan een te hoge vochtbelasting leiden tot zoutneerslag en slijtage van het metselwerk. Voorkomende maatregelen zoals het toepassen van waterafstotende middelen, het herstellen van lekkages en het uitvoeren van stabiliserende aanpassingen zijn belangrijk om schade te voorkomen. Ook is het belangrijk om het bouwtoezicht op de hoogte te brengen van de werkzaamheden en eventueel de nodige vergunningen en subsidies aan te vragen. Door deze maatregelen te nemen, kan het metselwerk langdurig blijven functioneren en het gebouw zijn esthetiek en stabiliteit behouden.