De juiste verhouding voor metselspecie in metselwerk

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Metselwerk is een essentieel onderdeel van de bouw en renovatieindustrie, waarbij het gebruik van de juiste verhouding van metselspecie van het grootste belang is voor de kwaliteit, duurzaamheid en stabiliteit van het metselwerk. Metselspecie, ook wel metselmortel genoemd, dient als bindmiddel tussen stenen of blokken en vult de voegen in muren. Het is een mengsel van cement, zand, eventueel kalk en water. De verhouding van deze ingrediënten bepaalt de prestaties van de specie en is afhankelijk van de soort steen, de omgeving waarin het metselwerk wordt uitgevoerd en de gewenste eigenschappen zoals hechtsterkte, verwerkbaarheid en duurzaamheid.

In dit artikel wordt ingegaan op de verhouding van metselspecie in metselwerk. We bespreken de samenstelling van metselspecie, de invloed van de verhouding op de kwaliteit van het metselwerk, de aanbevolen verhoudingen voor verschillende situaties en de technieken voor het mengen en verwerken van metselspecie. Ook worden praktische tips gegeven voor het beoordelen van de kwaliteit van de specie tijdens en na het metselen.

Wat is metselspecie?

Metselspecie is een mengsel van zand, cement, eventueel kalk en water. Het wordt gebruikt om stenen of blokken aan elkaar te binden, zodat ze samen een stabiele muur vormen. De verhouding van de ingrediënten bepaalt de eigenschappen van de specie, zoals de hechtsterkte, de verwerkbaarheid en de duurzaamheid. In de praktijk varieert de verhouding afhankelijk van de soort steen en de omstandigheden waarin het metselwerk wordt uitgevoerd.

De basissamenstelling van metselspecie bestaat uit cement als bindmiddel, zand als vullend materiaal en eventueel kalk om de verwerkbaarheid te verbeteren. Cement is een hydraulisch bindmiddel dat bij menging met water hard wordt. Zand zorgt voor stevigheid en verminderd het risico op krimpscheuren. Kalk helpt bij het verlagen van de droogte- en krimpkrachten en verbetert de hechtbaarheid van de specie aan de stenen.

In de bouw worden meestal standaardverhoudingen gebruikt, zoals 1 deel cement op 3 delen zand. Deze verhouding kan aangepast worden afhankelijk van de hardheid van de stenen, de omgeving en de gewenste eigenschappen van het metselwerk. Voor zachtere stenen, zoals kalkzandsteen, kan een verhouding van 1 deel cement op 9 delen zand gebruikt worden, waarbij kalk aanwezig is om de hechtbaarheid te verbeteren.

Invloed van de verhouding op de kwaliteit van het metselwerk

De verhouding van de ingrediënten in metselspecie heeft een directe invloed op de kwaliteit van het metselwerk. Een verkeerde verhouding kan leiden tot problemen zoals krimpscheuren, slechte hechtbaarheid en onvoldoende duurzaamheid. Daarom is het van groot belang om de verhouding goed te bepalen en aan te passen aan de specifieke situatie.

Hechtsterkte

De hechtsterkte van de metselspecie is afhankelijk van de hoeveelheid cement en kalk in het mengsel. Cement zorgt voor een sterke bindende functie, terwijl kalk de hechtbaarheid aan de stenen verbetert. Een te schrale verhouding (te weinig cement) kan leiden tot een zwakke hechtsterkte, wat resulteert in losse stenen en een instabiel metselwerk. Een te vette verhouding (te veel cement) kan daarentegen leiden tot een te sterke hechtsterkte, wat kan veroorzaken dat de stenen onder druk gaan staan en uiteindelijk kunnen barsten.

Voor zachtere stenen, zoals kalkzandsteen, is een lagere hoeveelheid cement aan te raden, zodat de hechtsterkte niet te hoog is en de stenen niet onder druk komen te staan. Voor harder stenen, zoals baksteen, kan een hogere hoeveelheid cement gebruikt worden, omdat deze stenen sterker zijn en in staat zijn om hogere druk te verdragen.

Verwerkbaarheid

De verwerkbaarheid van de metselspecie bepaalt hoe makkelijk de specie kan worden verwerkt tijdens het metselen. Een goede verwerkbaarheid is belangrijk voor het creëren van een homogene voeg en een esthetisch aantrekkelijke muur. De verwerkbaarheid wordt beïnvloed door de verhouding van zand, cement, kalk en water. Een te schrale verhouding kan leiden tot een droog en stroperig mengsel, dat moeilijk te verwerken is. Een te vette verhouding kan daarentegen leiden tot een te vloeibaar mengsel, dat snel uit de voeg vloeit en moeilijk te controleren is.

Om de verwerkbaarheid te verbeteren, kan kalk aan het mengsel worden toegevoegd. Kalk verlaagt de viscositeit van de specie en maakt het mengsel zachter en soepeler. Ook kan luchtbelvormer aan het mengsel worden toegevoegd om de verwerkbaarheid te vergroten. Deze hulpstoffen zorgen voor een betere werkbaarheid en vermindert het risico op krimpscheuren.

Duurzaamheid

De duurzaamheid van het metselwerk is afhankelijk van de samenstelling van de metselspecie. Een goed afgestemde verhouding zorgt voor een metselwerk dat jarenlang meegaat en weinig onderhoud vereist. De duurzaamheid wordt beïnvloed door factoren zoals de weerbestendigheid, de vochtbestendigheid en de bestandheid tegen temperatuurveranderingen.

Cement is een hydraulisch bindmiddel dat bij menging met water hard wordt. Het is sterk en duurzaam, maar kan ook kwetsbaar zijn voor vocht en temperatuurveranderingen. Kalk is minder sterk, maar heeft betere vochtbestendigheid en is geschikt voor gebruik in historische en monumentale gebouwen. Voor metselwerk in vochtige omgevingen of in regenrijke gebieden is een mengsel met een hoger kalkgehalte aan te raden, omdat kalk beter is bestand tegen vocht en minder snel verwaterd.

Aanbevolen verhoudingen voor metselspecie

De verhoudingen van metselspecie variëren afhankelijk van de soort steen en de omgeving waarin het metselwerk wordt uitgevoerd. Hieronder zijn enkele aanbevolen verhoudingen opgenomen voor verschillende situaties.

Voor buitenmuren met gevelklinkers

Voor het metselen van buitenmuren met gevelklinkers wordt een verhouding van 1 deel cement, 3,5 delen zand en ¼ deel kalk aanbevolen. Deze verhouding zorgt voor een goede hechtsterkte en verwerkbaarheid, terwijl het ook de vochtbestendigheid verbetert. Gevelklinkers zijn stevig en kunnen goed omgaan met hogere druk, dus een hoger cementgehalte is geschikt voor dit type metselwerk.

Voor buitenmuren met zachtere stenen

Voor het metselen van buitenmuren met zachtere stenen, zoals kalkzandsteen, wordt een verhouding van 1 deel cement, 5 delen zand en 1 deel kalk aanbevolen. Deze verhouding zorgt voor een lagere hechtsterkte, zodat de stenen niet onder druk komen te staan en kunnen barsten. Kalk helpt bij het verlagen van de droogte- en krimpkrachten en verbetert de hechtbaarheid aan de stenen.

Voor buitenmuren met kalkzandsteen

Voor het metselen van buitenmuren met kalkzandsteen wordt een verhouding van 1 deel cement, 9 delen zand en 2 delen kalk aanbevolen. Deze verhouding zorgt voor een zeer lage hechtsterkte, zodat de stenen voldoende kunnen ademen en zich aanpassen aan temperatuurveranderingen. Kalk helpt bij het verlagen van de droogte- en krimpkrachten en verbetert de vochtbestendigheid van het metselwerk.

Voor binnenmuren met kalkzandsteen

Voor het metselen van binnenmuren met kalkzandsteen wordt een verhouding van 1 deel cement, 8 delen zand en 2 delen kalk aanbevolen. Deze verhouding zorgt voor een lagere hechtsterkte dan bij buitenmuren, omdat binnenmuren minder belast zijn en minder onder druk staan. Kalk helpt bij het verlagen van de droogte- en krimpkrachten en verbetert de hechtbaarheid aan de stenen.

Hoeveel metselspecie is nodig per m2?

De hoeveelheid metselspecie die nodig is per m2 metselwerk hangt af van het steenformaat en de laagdikte van de voegen. Voor een standaard halfsteensmuur is ongeveer 30-35 liter specie nodig per m2, terwijl voor een volledige steensmuur ongeveer 60-70 liter specie nodig is per m2. Deze hoeveelheden zijn afhankelijk van de voegdikte, die meestal tussen de 10mm en 12mm ligt.

Voor elke 2000 stenen (ca. 26 m2) in waalformaat is ongeveer 1 kuub (1 m³) metselzand en 12 zakken metselcement nodig. Deze hoeveelheden kunnen worden aangepast afhankelijk van het steenformaat en de laagdikte. Wanneer holle stenen of snelbouwstenen worden gebruikt, is ca. 20% extra specie nodig.

Technieken voor het mengen en verwerken van metselspecie

Het mengen en verwerken van metselspecie is een belangrijk onderdeel van het metselwerk. Een goed gemengd en goed verwerkt mengsel zorgt voor een homogene voeg en een stabiel metselwerk. Hieronder zijn enkele technieken opgenomen voor het mengen en verwerken van metselspecie.

Het aanmaken van metselspecie

Voor het aanmaken van metselspecie dient het zand en het droge bindmiddel (cement en eventueel kalk) eerst met elkaar gemengd te worden. Pas na het goed gemengde droge mengsel kan er water aan toegevoegd worden. Het mengen van de droge bestanddelen dient zorgvuldig te gebeuren om ervoor te zorgen dat het mengsel homogeen is. Vervolgens kan er water aan toegevoegd worden tot de specie zacht en soepel is.

Voor het mengen van grote hoeveelheden metselspecie is het aan te raden om een mixer te gebruiken, omdat dit voor een egale menging zorgt. Voor kleine hoeveelheden kan met een schop of troffel gemengd worden. Het aanmaken van metselspecie dient binnen 1 uur gebeuren, omdat het mengsel anders niet meer te gebruiken is.

Het verwerken van metselspecie

Het verwerken van metselspecie dient binnen een bepaalde tijd te gebeuren, omdat het mengsel snel hard wordt. Het aanmaken van metselspecie dient binnen 1 uur te gebeuren, omdat het mengsel anders niet meer te gebruiken is. Het verwerken dient zorgvuldig te gebeuren om ervoor te zorgen dat de specie homogeen is en goed hecht aan de stenen.

Het verwerken dient te gebeuren bij gunstige weersomstandigheden. Bij extreem warme weersomstandigheden dient er op de stenen en de specie gelet te worden, zodat de specie niet te snel verbrand. Bij koud weer dient het metselwerk afgedekt te worden om te voorkomen dat het bevriest. Het verwerken dient te gebeuren bij een gunstige temperatuur en vochtigheid om ervoor te zorgen dat de specie goed uithardt en niet te snel droogt.

Praktische tips voor het beoordelen van de kwaliteit van metselspecie

Het beoordelen van de kwaliteit van metselspecie is belangrijk voor het creëren van een stabiel en duurzaam metselwerk. Hieronder zijn enkele praktische tips opgenomen voor het beoordelen van de kwaliteit van metselspecie.

De 1-minuut-proef

De 1-minuut-proef is een eenvoudige methode om te beoordelen of de specie goed hecht aan de stenen. Voor deze proef dient een kleine hoeveelheid specie aangemaakt te worden met een bindmiddel-zand-waterverhouding die geschikt is voor het metselwerk. Vervolgens dient de specie op één steen gesmeerd te worden en een tweede steen in de specie gewreven te worden. Na 1 minuut dient de tweede steen van de eerste steen afgetrokken te worden. De specie dient over beide steenvlakken verdeeld te zijn. Als dit niet het geval is, kan de oorzaak liggen in het feit dat de specie te weinig water vasthoudt of dat de stenen te droog zijn.

De 10-minuten-proef

De 10-minuten-proef is een variant van de 1-minuut-proef en wordt gebruikt om te beoordelen of de waterdosering en voorbevochtiging goed zijn. Voor deze proef dient een kleine hoeveelheid specie aangemaakt te worden en op één steen gesmeerd te worden. Vervolgens dient een tweede steen in de specie gewreven te worden en 10 minuten te laten overstaan. Vervolgens dient het proefstuk opgetild te worden aan de bovenste steen. Als de onderste steen blijft hangen, is de waterdosering en voorbevochtiging goed.

De 28-dagen-proef

De 28-dagen-proef is een methode om te beoordelen of de metselspecie voldoet aan de eisen van NEN-EN 998-2. Deze proef wordt uitgevoerd door een proefstuk van metselspecie aan te maken en na 28 dagen te testen op druksterkte. Deze proef is vooral van toepassing op fabrieksmatig geproduceerde metselspecie en wordt gebruikt om te beoordelen of het mengsel voldoet aan de eisen van de norm.

Conclusie

De verhouding van metselspecie is een belangrijk aspect van het metselwerk en heeft een directe invloed op de kwaliteit, duurzaamheid en stabiliteit van het metselwerk. Een goede verhouding zorgt voor een homogene voeg en een stabiel metselwerk. De verhouding van de ingrediënten varieert afhankelijk van de soort steen en de omgeving waarin het metselwerk wordt uitgevoerd. Voor gevelklinkers is een verhouding van 1 deel cement op 3,5 delen zand aan te raden, terwijl voor zachtere stenen zoals kalkzandsteen een verhouding van 1 deel cement op 5 delen zand aan te raden is. Voor binnenmuren met kalkzandsteen is een verhouding van 1 deel cement op 8 delen zand aan te raden.

Het aanmaken en verwerken van metselspecie dient zorgvuldig te gebeuren om ervoor te zorgen dat het mengsel homogeen is en goed hecht aan de stenen. Het verwerken dient te gebeuren bij gunstige weersomstandigheden en binnen een bepaalde tijd om ervoor te zorgen dat de specie goed uithardt. Het beoordelen van de kwaliteit van metselspecie kan gedaan worden met eenvoudige proeven zoals de 1-minuut-proef en de 10-minuten-proef.