Juridische aspecten van digitale transformatie in de bouw: de rol van BIM en uitgestelde prijsbepaling

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

In de huidige bouwsector speelt digitalisering een steeds belangrijker rol in het ontwerp-, aanbestedings- en bouwproces. Deze digitale transformatie brengt niet alleen technologische vernieuwingen met zich mee, maar ook nieuwe juridische uitdagingen. Prof. mr. dr. Evelien Bruggeman, directeur van het Instituut voor Bouwrecht en hoogleraar Bouwrecht aan de TU Delft, heeft zich uitvoerig gespecialiseerd in deze thema’s. Haar onderzoek richt zich op de juridische gevolgen van digitale modellen zoals BIM (Building Information Modelling) en innovatieve contractvormen zoals uitgestelde prijsbepaling. Deze artikelen worden geplaatst in het bredere kader van het ontwikkelen van een toekomstbestendig juridisch-administratief kader voor de bouwsector.

Inleiding: Digitalisering en bouwrecht

De bouwsector is momenteel in een transformatiefase. Digitalisering, in de vorm van technologieën zoals BIM, helpt om complexe projecten efficiënter te plannen, uit te voeren en te beheren. Echter, deze technologische vooruitgang moet gepaard gaan met juridische aandacht voor vraagstukken rond data-eigenaarschap, verantwoordelijkheid, contractuele verdeling van risico’s en transparantie. Deze thema’s zijn centraal in het werk van Evelien Bruggeman, die zowel wetenschappelijk onderzoek leidt als praktijkgerichte publicaties schrijft.

Het Instituut voor Bouwrecht werkt samen met de Vrije Universiteit Amsterdam (VU) aan een onderzoekskader dat gericht is op de juridische kaders voor digitale samenwerking en contractvormen. Deze inspanningen zijn gericht op het creëren van een coherent en toekomstbestendig stelsel dat de complexiteit van moderne bouwprojecten ondersteunt.

BIM en juridische implicaties

Wat is BIM?

Building Information Modelling (BIM) is een digitale methode waarbij bouwprojecten in 3D worden gemodelleerd. Dit model bevat niet alleen gegevens over de geometrie van het gebouw, maar ook informatie over materialen, kosten, planning en duurzaamheid. BIM wordt steeds vaker ingezet om projecten te ontwerpen, uit te voeren en te beheren.

De toepassing van BIM vereist echter een juridisch kader dat de verantwoordelijkheid en rechten van betrokken partijen duidelijk regelt. In haar publicaties legt Bruggeman uit dat het gebruik van BIM nieuwe verantwoordelijkheidsvraagstukken oproept, zoals:

Eigendomsregels voor digitale modellen: Wie heeft de rechten op het BIM-model? Is het een auteursrechtelijk beschermd werk, of valt het onder contractuele afspraken?
Verantwoordelijkheid voor fouten in het model: Als er een fout in het BIM-model zit die leidt tot schade, wie draagt dan de verantwoordelijkheid?
Data-uitwisseling en privacy: Hoe wordt de uitwisseling van gegevens gereguleerd, en welke privacyaspecten spelen hier een rol?

Juridische kaders voor BIM

In haar werk publiceert Bruggeman uitgebreide analyses over de juridische kaders voor BIM. Haar publicatie Handboek juridische aspecten van werken met BIM (2020) biedt een overzicht van de juridische aandachtspunten bij het toepassen van BIM in het bouwproces. Daarin stelt ze voor dat contracten duidelijk moeten regelen wie verantwoordelijk is voor het BIM-model, hoe het gebruikt mag worden en wie aansprakelijk is voor eventuele fouten.

In de publicatie Legal aspects of Building Information Modelling: The ‘Dutch approach’ benadrukt Bruggeman de rol van het Nederlandse bouwrecht in het ontwikkelen van een juridisch kader voor BIM. Ze stelt dat het Nederlandse systeem zich richt op duidelijkheid in contractuele verdeling van risico’s en verantwoordelijkheden. Dit maakt het land een pionier in de juridische regulering van BIM.

Uitgestelde prijsbepaling (UPB)

Uitgestelde prijsbepaling is een innovatieve aanbestedingsvorm waarbij de prijs van een bouwproject pas bepaald wordt nadat het ontwerp volledig is en de uitzonderingen in het model zijn opgelost. Dit zorgt voor meer flexibiliteit in de aanbesteding en vermindert risico’s voor de opdrachtgever. Echter, deze aanpak brengt ook juridische uitdagingen met zich mee.

Juridische aspecten van UPB

In haar samenwerking met J.R. Hoogendoorn heeft Bruggeman een publicatie geschreven over de juridische aandachtspunten bij uitgestelde prijsbepaling. In Naar een coherent aanbestedings- en juridisch-administratief kader voor de bouw (TBR 2021/99) stelt ze voor dat UPB een juridisch kader moet hebben dat zowel de belangen van de opdrachtgever als die van de uitvoerende partijen ondersteunt.

Belangrijke thema’s zijn hierbij:

Risico- en verantwoordelijkheidsverdeling: Wie draagt het risico op veranderingen in het ontwerp of onverwachte kosten?
Transparantie en controle: Hoe kan de opdrachtgever voldoende inzicht krijgen in de uitvoering en kostenontwikkeling?
Contractuele afspraken: Welke contractvormen zijn geschikt voor UPB? Welke clausules moeten worden opgenomen om mogelijke conflicten te voorkomen?

Bruggeman benadrukt dat UPB een juridisch kader nodig heeft dat de complexiteit van het proces ondersteunt. Ze stelt voor dat contracten duidelijk regelen hoe de prijsbepaling uitgevoerd wordt en welke garanties er zijn voor de kwaliteit van het resultaat.

Digitale samenwerking in de aanbesteding

Een ander thema dat Bruggeman aanpakt is de juridische vormgeving van samenwerking in de aanbestedings- en contractfase. In samenwerking met VU Amsterdam en praktijkjuristen onderzoekt ze hoe digitale samenwerking effectief en veilig kan worden gereguleerd. Haar publicatie Digitalisering in het ontwerp- en bouwproces: het ei van Columbus en de ontdekking van een nieuwe wereld voor bouwrechtjuristen (TBR 2021/117) biedt inzicht in de juridische aspecten van digitale samenwerking.

In deze publicatie benadrukt Bruggeman dat digitale samenwerking nieuwe vormen van verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid met zich meebrengt. Ze stelt voor dat contracten duidelijk regelen wie verantwoordelijk is voor welk deel van het project en hoe eventuele schade wordt verdeeld. Daarnaast benadrukt ze de noodzaak van transparantie in de data-uitwisseling en het gebruik van digitale modellen.

Conclusie

De juridische aspecten van digitalisering in de bouwsector zijn complex en vereisen aandacht voor zowel technologische ontwikkelingen als juridische regelingen. Prof. mr. dr. Evelien Bruggeman speelt een belangrijke rol in het onderzoek en ontwikkeling van juridische kaders die digitale samenwerking, BIM en uitgestelde prijsbepaling ondersteunen. Haar werk richt zich op het creëren van een coherent en toekomstbestendig bouwrecht dat de complexiteit van moderne bouwprojecten ondersteunt.

Voor bouweigenaars, ontwerpers, aannemers en juristen is het belangrijk om zich bewust te zijn van deze juridische ontwikkelingen. Het gebruik van BIM en innovatieve aanbestedingsvormen zoals UPB vraagt om juridische voorbereiding en duidelijke contractuele afspraken. Hierdoor kan men zowel risico’s voorkomen als de efficiëntie van het bouwproces vergroten.

Bronnen

bruggeman