Correcte verhouding en techniek bij het maken van voegmortel voor metselwerk

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Bij het uitvoeren van metselwerk is het gebruik van de juiste voegmortel van essentieel belang voor de stabiliteit, duurzaamheid en esthetiek van het resultaat. Het mengen van voegmortel vereist niet alleen het kiezen van de juiste materialen, maar ook het naleven van specifieke verhoudingen en technieken. In dit artikel bespreken we de verhouding van zand en cement, het mengproces, mogelijke kleuringen en richtlijnen voor herstel en vernieuwing van voegwerk. De informatie is gebaseerd op betrouwbare bronnen uit de bouwsector en is toepasbaar voor zowel particuliere klussen als professionele projecten.

Inleiding

Metselwerk is een fundamentale bouwtechniek waarbij bakstenen of blokken met behulp van voegmortel worden samengevoegd. De kwaliteit van de voegmortel bepaalt niet alleen het uiterlijk van het metselwerk, maar ook de duurzaamheid en sterkte ervan. Om een betrouwbare en duurzame mortel te verkrijgen, is het belangrijk om de verhouding tussen cement, zand en eventueel water nauwkeurig te volgen. Daarnaast zijn er specifieke richtlijnen voor het mengen, toepassen en herstellen van voegmortel, die worden bepaald door de soort metselwerk, de omgeving en eventueel de aanwezigheid van bouwschadelijke stoffen.

Deze gids is opgesteld op basis van informatie uit betrouwbare bronnen zoals bouwbedrijven, bouwmarkten en gerelateerde regelgeving. Het doel is om zowel professionele bouwvakkers als DIY-enthusiaststen een duidelijke richtlijn te bieden voor het aanmaken en toepassen van voegmortel bij metselwerk.

Verhouding tussen zand en cement

De verhouding tussen zand en cement is een cruciale factor bij het mengen van voegmortel. De meest gebruikte verhouding is 4 delen voegzand op 1 deel cement. Deze verhouding zorgt voor een goede balans tussen sterkte, flexibiliteit en hechting. Een te hoge cementconcentratie kan leiden tot een te harde mortel, wat weer negatieve gevolgen kan hebben voor de stabiliteit van het metselwerk.

De volgende informatie is afkomstig uit meerdere betrouwbare bronnen:

Berylhouse.nl stelt dat de standaard verhouding 4 delen zand op 1 deel cement is, met ongeveer 2,5 liter water per 25 kg voegmortel.
Mijnkluswijzer.nl bevestigt dat voegzand moet worden gebruikt in plaats van metselzand, omdat dit te grof is voor het mengen van voegmortel.

Het is ook belangrijk dat zowel het zand als het cement droog is bij het mengen. Droog materiaal zorgt voor een homogene mix en voorkomt het ontstaan van klonten. De mengprocedure wordt als volgt beschreven:

Meng eerst de helft van het zand met het cement gedurende ongeveer een minuut.
Voeg daarna het resterende zand toe en meng opnieuw gedurende een minuut.
Voeg tenslotte het water toe en meng het mengsel nogmaals voor een homogene massa.

De hoeveelheid water is gemiddeld 2,5 liter per 25 kg voegmortel, maar kan iets variëren afhankelijk van de gewenste consistency. Te veel water kan de sterkte van de mortel verminderen en leiden tot scheuren.

Mengproces en het gebruik van gereedschap

Het mengen van voegmortel vereist nauwkeurigheid en het gebruik van het juiste gereedschap. Het is raadzaam om afgestreken emmers te gebruiken voor een betere dosering. Dit voorkomt over- of onderschatting van de hoeveelheden zand en cement. Daarnaast is het aan te bevelen om het cement eerst te zeven voordat het wordt gemengd. Dit zorgt voor een betere menging en voorkomt het vormen van klonten.

Het proces kan als volgt worden uitgevoerd:

Preparatie: Zorg ervoor dat zowel zand als cement droog zijn.
Mengen: Meng eerst de helft van het zand met het cement gedurende ongeveer een minuut.
Aanvullen: Voeg het resterende zand toe en meng opnieuw.
Water toevoegen: Voeg het benodigde volume water toe en meng het mengsel nogmaals.
Gebruik: De voegmortel is nu klaar voor toepassing.

Het is aan te bevelen om de mortel zo snel mogelijk te gebruiken na het mengen, omdat de consistentie snel verandert door het uitdrogen van het mengsel. De mortel moet voldoende plasticiteit behouden om goed in de voegen te kunnen worden aangebracht.

Gekleurde voegmortel: keuze en mengen

In tegenstelling tot het klassieke wit van cementmortel is het tegenwoordig mogelijk om gekleurde voegmortel te kiezen. Deze optie is ideaal voor gevels of interieurmetselwerk waarbij het uiterlijk van de voegen een rol speelt. Gekleurde voegmortel kan echter niet zomaar worden gemaakt door kleurpigmenten aan het mengsel toe te voegen. Het is raadzaam om kant-en-klare producten te gebruiken, aangezien zelf mengen met kleuren moeilijk leidt tot een homogene kleur en kan resulteren in kleurverschillen binnen het metselwerk.

Volgens Mijnkluswijzer.nl is het niet raadzaam om zelf gekleurde mortel te mengen, omdat het zeer nauwkeurig moet worden gedaan. Het is beter om gereedschappen en kleurstalen van de bouwmarkt te gebruiken om de gewenste kleur te bepalen. Sommige bouwmarkten bieden kleurenwaaieren aan, waarmee de gekozen kleur gematcht kan worden aan het metselwerk.

Richtlijnen voor het herstellen en vernieuwen van voegwerk

Bij het herstellen of vernieuwen van bestaand voegwerk zijn er een aantal richtlijnen die moeten worden gevolgd om de esthetiek en duurzaamheid van het metselwerk te behouden. Deze richtlijnen zijn in het bijzonder van toepassing op historische of monumentale gebouwen. De volgende richtlijnen zijn afkomstig uit de lokale regelgeving van Zwolle:

Bestaand voegwerk behouden: Voegwerk dat in goede staat is, moet zoveel mogelijk worden gehandhaafd. Alleen wanneer meer dan 25% van het voegwerk vervangen moet worden, is goedkeuring nodig bij het team monumentenzorg.
Nieuw voegwerk gelijktijdig met origineel: Het nieuwe voegwerk dient in samenstelling, kleur en uitvoering overeen te komen met het oorspronkelijke voegwerk. Dit geldt ook voor de diepte van de voegen.
Uithakken van voegen: Voegen moeten met de hand of met een fijne beitel worden uitgehaakt. Uitslijpen is slechts toegestaan met een kleine slijptol met afzuiging. Het is niet toegestaan om stootvoegen te verbreed of "op te hakken".
Monsteraanlevering: Bij het uitvoeren van een integraal herstelproject dient een monster van het nieuwe voegwerk te worden aangeleverd bij het team monumentenzorg van de gemeente voor goedkeuring.

Deze richtlijnen zijn belangrijk om de esthetiek van het metselwerk te behouden en om schade aan het bestaande voegwerk te voorkomen. Het is aan te bevelen om deze richtlijnen te volgen, vooral bij monumentale of geschiedenisbelangrijke metselwerken.

Aanbevolen mortelsamenstelling

De keuze van de mortelsamenstelling hangt af van de omstandigheden waarin het metselwerk zich bevindt. Dit kan variëren van droog binnenmetselwerk tot vochtige of regelmatig natte buitengevels. De volgende informatie is afkomstig uit Kennis.cultureelerfgoed.nl, een betrouwbare bron voor monumentenzorg:

Hydraulische mortels zijn geschikt voor metselwerk dat continu in contact staat met water of waterdicht moet zijn, zoals trasraam, funderingen of kademuren.
Licht hydraulische mortels zijn geschikt voor metselwerk dat afwisselend droog en vochtig is, zoals sommige buitengevels.
Luchtkalkmortels zijn geschikt voor droog metselwerk, zoals binnenmuurwerk en gewelven.
Bastaardmortels zijn hydraulische mortels die bestaan uit een combinatie van kalk en cement. Deze mortels hebben doorgaans een grotere mechanische sterkte en betere hechting.

De keuze van de mortelsamenstelling is ook bepalend voor de sterkte en hardheid van de mortel. Grote verschillen in sterkte en hardheid kunnen leiden tot scheuren of schade aan het metselwerk. Het is aan te bevelen om de mortelsamenstelling zo veel mogelijk aan te sluiten bij de reeds aanwezige materialen.

Aanvullende richtlijnen voor mortelsamenstelling

Naast de keuze van de mortelsamenstelling zijn er ook richtlijnen voor het mengen van de componenten. Deze richtlijnen zijn afkomstig uit Kennis.cultureelerfgoed.nl en zijn belangrijk voor een homogene en duurzame mortel:

Hydraulische mortels kunnen worden gemaakt met hydraulische kalk of cement. Een combinatie van kalk en cement (bastaardmortel) is ook mogelijk.
Traskalkmortels bevatten gelijke volumeverhoudingen van tras en kalk. Het volume tras mag niet groter zijn dan het volume luchtkalk en het volume zand mag niet groter zijn dan drie maal het volume kalk plus tras.
Een veelvoorkomende verhouding is: 1 deel kalk, 1 deel tras en 5 delen zand.

Deze verhoudingen zorgen voor een goede hechting, sterkte en flexibiliteit van de mortel. Het is aan te bevelen om deze verhoudingen nauwkeurig te volgen om schade aan het metselwerk te voorkomen.

Voegdikte en voegdiepte

De verhouding tussen voegdikte en voegdiepte is een belangrijk aspect bij het uithakken van voegen. Een richtlijn die vaak wordt gevolgd is dat de voegdikte staat tot de voegdiepte in een verhouding van 1 staat tot 2. Dit betekent dat de voegdiepte twee keer zo diep is als de voegbreedte. Deze verhouding zorgt voor een voldoende massa van de mortel om een goede hechting te garanderen.

De uithakdiepte van de voegen is ook van belang voor het herstellen van bestaand voegwerk. Het voegwerk moet tot ten minste 30 cm beneden het maaiveld worden nagezien of vernieuwd. Dit zorgt voor een betere hechting en voorkomt lekkages of waterindringing.

Conclusie

Het maken en toepassen van voegmortel vereist niet alleen het kiezen van de juiste materialen, maar ook het naleven van specifieke verhoudingen en technieken. De verhouding van 4 delen voegzand op 1 deel cement is de standaard voor de meeste projecten. Het mengen van deze componenten moet nauwkeurig gebeuren om een homogene massa te verkrijgen zonder klonten. Daarnaast is het belangrijk om de juiste mortelsamenstelling te kiezen, afhankelijk van de omstandigheden waarin het metselwerk zich bevindt.

Bij het herstellen of vernieuwen van voegwerk zijn er richtlijnen die moeten worden gevolgd, vooral bij monumentale of geschiedenisbelangrijke metselwerken. Deze richtlijnen omvatten het behouden van bestaand voegwerk, het nagaan van de voegdiepte en het gebruik van het juiste gereedschap. Het is aan te bevelen om deze richtlijnen te volgen om de esthetiek en duurzaamheid van het metselwerk te behouden.

Zowel particuliere klussen als professionele projecten profiteren van een nauwkeurige aanpak bij het maken en toepassen van voegmortel. Het is aan te bevelen om advies in te winnen bij een bouwbedrijf of bouwmarkt, vooral bij complexe projecten of bij het gebruik van gekleurde mortel.