Aanpassing van lagenmaat in metselwerk: Technieken en aanbevelingen voor bouwprojecten

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Inleiding

Bij het ontwerpen en uitvoeren van metselwerk is het belangrijk om rekening te houden met de afmetingen van de gebruikte bouwmaterialen, zoals bakstenen en lijmblokken. Een correcte maatvoering van het metselwerk zorgt voor een betere esthetiek, functionele verdeling van belastingen en een efficiëntere uitvoering op de bouwplaats. In dit artikel worden de concepten lagenmaat en koppenmaat besproken, evenals de praktische stappen bij de bepaling van deze maten. Daarnaast worden richtlijnen gegeven voor het opstellen van het metselverband en het aanpassen van de maatvoering aan de gekozen materialen.

De informatie is voornamelijk gebaseerd op gegevens uit technische handleidingen van Wienerberger en Joost de Vree, en richt zich op zowel professionals als amateurs in de bouwsector.

Begrippen in het metselwerk

Wat is lagenmaat?

Lagenmaat verwijst naar de verticale afmeting van een metselwerklaag, meestal afgestemd op de hoogte van de gebruikte bouwmaterialen. Deze maat bepaalt hoe de metselaar de verschillende lagen van het metselwerk moet opbouwen en hoe de lintvoegen moeten worden aangebracht. Bij het bepalen van de lagenmaat moet rekening worden gehouden met de gemiddelde hoogte van de gebruikte stenen en de dikte van de voegen.

Wat is koppenmaat?

Koppenmaat is de horizontale afmeting die ontstaat door de breedte van de baksteen of het blok plus de breedte van de stootvoeg. Deze maat speelt een sleutelrol bij het bepalen van de lengte van een muur of muuropening. Het is essentieel om de koppenmaat correct te bepalen om een regelmatig en stabiel metselverband te verkrijgen.

Praktische bepaling van koppenmaat

Bij het uitvoeren van metselwerk is het noodzakelijk om de koppenmaat te bepalen aan de hand van een representatieve steekproef uit de geleverde partij bakstenen. De procedure die wordt aanbevolen is als volgt:

Gebruik minimaal 20 bakstenen uit de partij.
Leg 10 bakstenen achter elkaar in strek (lengterichting).
Leg vervolgens 20 koppen haaks op de strekken.
De resterende afstand tussen de strekken vormt 10 stootvoegen.
Bereken de gemiddelde koppenmaat door deze afstand te delen door 10.

Deze methode zorgt ervoor dat de maatvoering van het metselwerk nauwkeurig is en past bij de werkelijke afmetingen van de stenen in de partij.

Invloed van maattolerantie op het metselverband

Maattolerantie verwijst naar de toegestane afwijkingen in de afmetingen van bakstenen. Deze toleranties kunnen variëren afhankelijk van de fabrikant en het formaat van de baksteen. Bijvoorbeeld, bij een Waalsteen met afmetingen 210 x 100 x 50 mm geldt een maattolerantie van ±0,4 × √(nominale waarde) of minimaal ±3 mm. Deze toleranties kunnen invloed hebben op de dikte van de stootvoeg en dus op de regelmaat van het metselverband.

Tolerantieklasse T1 en T2

T1-tolerantie: De grootste waarde van ±0,4 × √(nominale waarde) of ±3 mm, wanneer de berekende waarde kleiner is.
T2-tolerantie: De grootste waarde van ±0,25 × √(nominale waarde) of ±2 mm.

Deze toleranties zijn belangrijk omdat ze bepalen hoeveel variatie er mag zijn in de afmetingen van de bakstenen. Een grotere tolerantie leidt tot grotere afwijkingen in het metselverband, wat kan resulteren in minder esthetische en minder functionele muren.

Maatspreiding in bakstenen

Maatspreiding verwijst naar het verschil tussen de kleinste en grootste baksteen in een partij van 10 willekeurig gekozen stenen. Deze maatspreiding is belangrijk omdat het de mate van variatie in de afmetingen binnen één partij aangeeft. Een kleinere maatspreiding betekent dat de bakstenen minder van elkaar verschillen en dat het metselverband daardoor regelmatiger en esthetischer kan worden uitgevoerd.

Voorbeeld: Bij een partij Waalstenen is de maatspreiding berekend aan de hand van een willekeurige selectie van 10 stenen. De maatspreidingsklasse R1 geeft aan dat het verschil tussen de kleinste en grootste steen niet groter mag zijn dan een bepaalde waarde.

Aanpassing van maatvoering aan metselverbanden

Het metselverband bepaalt hoe de bakstenen of blokken worden opgestapeld en hoe de stootvoegen worden geplaatst. Voor verschillende metselverbanden gelden verschillende maatvoeringen. Bijvoorbeeld:

Halfsteen- en wildverband: De maatvoering is gebaseerd op de koppenmaat en het stootvoeg.
Klezorenverband: Elke laag dient vanaf een hoek of beëindiging te beginnen met een drieklezoor of een kop, maar nooit met een strek. Bovendien dient in één laag nooit meer dan één drieklezoor gebruikt te worden.

Deze richtlijnen zijn belangrijk om ervoor te zorgen dat het metselverband niet alleen esthetisch aantrekkelijk is, maar ook functioneel en sterk genoeg om de belastingen te dragen.

Opsteken van metseldraad

Bij het uitvoeren van het metselwerk is het noodzakelijk om het metseldraad correct op te stellen. Dit draad zorgt voor de horizontale regelmaat van het metselwerk. De aanbevolen stappen zijn:

Bepaal de bovenkant van de lagen op de stelprofielen.
Stel het metseldraad strak op, met een maximale lengte van 10 meter.
Controleer de hoogte van de blokken en voeg een lintvoegdikte van circa 4 mm toe.

Het gebruik van gekalibreerde lijmblokken, zoals Porotherm, maakt het mogelijk om de maatvoering nauwkeurig in te houden. Deze blokken zijn ontworpen met een standaardhoogte van 249 mm, wat in combinatie met Porotherm lichtgewicht lijmmortel een werkende maat van 250 mm geeft.

Aanpassing van maatvoering aan muurdikten

Het metselwerk moet afgestemd worden op de dikte van de muren. Bij verschillende muurdikten kan de gemiddelde blokhoogte variëren, wat invloed heeft op de maatvoering. In sommige gevallen is het niet mogelijk om intanden te maken tussen muren van verschillende dikten. Het is daarom belangrijk om bij het ontwerp en uitvoering van het metselwerk rekening te houden met deze variaties.

Voorbeelden

Binnenmuur: De maatvoering is meestal n × koppenmaat – voeg.
Muuropening: De maatvoering is n × koppenmaat + voeg.
Inwendige hoek: De maatvoering is n × koppenmaat.

Deze richtlijnen zijn essentieel voor het verzekeren van een correcte maatvoering en het voorkomen van vervormingen in het metselwerk.

Invloed van bakproces en maattolerantie

Bij het bakproces krimpt de baksteen met ongeveer 8%, wat invloed heeft op de uiteindelijke afmetingen. Daarnaast zijn er andere factoren die de maattolerantie bepalen, zoals het gebruikte materiaal en het productieproces. De maattolerantie is meestal een percentage van de nominale maat, waarbij het minimum van ±3 mm of ±2 mm geldt, afhankelijk van de tolerantieklasse.

Deze toleranties kunnen zorgen voor kleine variaties in het metselverband. Het is daarom belangrijk om deze toleranties in het ontwerp en uitvoering te verwerken om een betere esthetiek en betere functionele prestaties te garanderen.

Samenvatting van de maatvoeringstekening

De maatvoeringstekening is een essentieel onderdeel van het ontwerp van metselwerk. Deze tekening geeft aan hoe het metselwerk moet worden uitgevoerd aan de hand van de gekozen maatvoering. De volgende stappen zijn essentieel:

Bepaal de koppenmaat aan de hand van een steekproef.
Bepaal de lagenmaat door rekening te houden met de hoogte van de blokken en de voegdikte.
Stel het metselverband vast op basis van het gekozen type (bijv. klezorenverband, halfsteenverband).
Zorg voor een regelmatige maatvoering van het metselwerk door rekening te houden met maattolerantie en maatspreiding.

Conclusie

Het bepalen en aanpassen van de maatvoering in metselwerk is een essentiële stap in het ontwerp en uitvoering van bouwprojecten. Door rekening te houden met de afmetingen van de gebruikte materialen, maattolerantie, maatspreiding en het gekozen metselverband, is het mogelijk om een functioneel en esthetisch metselwerk te verkrijgen. Het is belangrijk om deze technieken in de praktijk te toepassen om ervoor te zorgen dat het metselwerk niet alleen mooi uitkomt, maar ook technisch correct is en voldoet aan de bouwnormen.