Baksteen Metselwerk en de Invloed op een Droog Binnenklimaat

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

In de bouw en renovatiebranche is het behalen van een droog en gezond binnenklimaat essentieel, zowel voor het comfort van de bewoners als voor de duurzaamheid en levensduur van het gebouw. Baksteenmetselwerk speelt hierin een cruciale rol, aangezien het bouwmateriaal van nature poreus is en dus een natuurlijke capillaire werking heeft die invloed kan hebben op de vochtbalans van het binnenklimaat. De juiste keuze van materialen, mortels en uitvoeringstekniken zijn daarom van belang om vochtproblemen te voorkomen en een droog binnenklimaat te garanderen.

Deze artikel gaat dieper in op de rol van baksteenmetselwerk bij het reguleren van het vochtgehalte in een woning en de invloed die foutieve uitvoering of materialenkeuzes kunnen hebben op het binnenmilieu. Aan de hand van onder andere de aandachtspunten en richtlijnen van KNB, BNL en andere betrouwbare bronnen, worden de belangrijkste factoren en aanbevelingen besproken. Daarnaast worden mogelijke vochtproblemen en hun oorzaken belicht, evenals oplossingen en preventieve maatregelen.

Het natuurlijke vochtgedrag van baksteen

Baksteen is een materiaal dat inherent in staat is om vocht op te nemen en te uitzenden. Dit is het gevolg van de poriënstructuur van de baksteen zelf. De capillaire werking van het metselwerk, bestaande uit baksteen en metselmortel, zorgt ervoor dat vocht gemakkelijk via de muur omhoog kan trekken. Dit proces kan zowel positief als negatief zijn, afhankelijk van hoe het bouwkundig is verwerkt en beheerd.

In een droog klimaat kan baksteenmetselwerk helpen bij het reguleren van het luchtvochtigheidsniveau in een woning. Het absorbeert overtollig vocht uit de lucht en zet dit bij drogere omstandigheden weer vrij. Dit is een voordeel van massieve bakstenen muren in vergelijking tot constructies met kunststof of glasvezelmaterialen.

Een nadeel is echter dat bij onjuiste uitvoering, zoals het ontbreken van dampremmen of verkeerd gekozen mortels, het baksteenmetselwerk een bron van vochtige lucht kan worden. Dit kan leiden tot condensatie op binnenoppervlakken, muf lucht, eventuele schimmelvorming en lage kwaliteit van het binnenmilieu.

Porositeit en vochttransport

De mate waarin baksteen en mortel vocht kunnen opnemen en transporteren, hangt sterk af van de porositeit. De porositeit van bakstenen kan variëren per soort en fabrikant, net als de mortel. Het gebruik van een mortel die niet compatibel is met de baksteen, kan leiden tot ongelijkmatige vochtverdeling en uitslagproblemen.

De combinatie van baksteen en mortel moet zorgvuldig worden gekozen, zodat het metselwerk een balans biedt tussen vochttransport en droogheid. Het KNB-richtlijnen en de productspecificaties van baksteenfabrikanten adviseren daarom om de mortel te selecteren op basis van de eigenschappen van de baksteen.

Uitvoering en vochtbescherming

De uitvoering van baksteenmetselwerk heeft een grote invloed op de vochtbalans van het binnenklimaat. Verschillende aandachtspunten zijn van belang, zoals het opslaan en opperen van bakstenen, het gebruik van een geschikte mortel, en het beschermen van het metselwerk tijdens en na de uitvoering.

Opperen en opslag van bakstenen

Bij het opslaan en opperen van bakstenen dient rekening te houden met de vochtigheid. De vochtigheid van bakstenen bij aflevering mag niet hoger zijn dan wat toelaatbaar is voor een juiste verwerking met de juiste metselmortel. Dit is van belang om het vochtgehalte in het metselwerk in balans te houden.

Bakstenen moeten op een schone, droge en vlakke ondergrond worden opgeslagen, bij voorkeur op steigerdelen of pallets, zodat vuil en water niet in de stenen treden. De pakketten moeten bescherming bieden tegen inwatering en vervuiling, terwijl er wel voor beluchting moet worden gezorgd. De verpakkingsfolie dient aan de niet-regenzijde open te blijven tijdens de opslag.

Het opperen van bakstenen dient bij voorkeur mechanisch te gebeuren, met gebruik van hulpmiddelen zoals een 6-voets tang. Bij kleurnuancering tussen pakketten kan het nodig zijn om pakketten gemengd te opperen, zodat een gelijkmatige verdeling van kleur ontstaat. Dit moet echter gebeuren volgens de richtlijnen van de baksteenfabrikant.

Juiste mortelkeuze

De mortel die wordt gebruikt voor het metselen van bakstenen moet voldoen aan de eisen van NEN-EN 998-2. Dit betreft de samenstelling, prestaties en toepassing van mortels voor metselwerk. De mortel dient niet alleen technisch geschikt te zijn, maar ook visueel aansluiten bij het ontwerp van het metselwerk.

Het gebruik van een mortel die niet compatibel is met de baksteen, kan leiden tot problemen zoals uitslag, vervuiling, of een ongelijkmattige verdeling van het vocht. De juiste mortel zorgt bovendien voor een goede hechting tussen bakstenen en helpt bij het voorkomen van scheuren en vochtproblemen.

Bescherming van metselwerk

Bij het uitvoeren van metselwerk is het belangrijk om het metselwerk te beschermen tegen te vroegtijdige uitdroging of inwatering. Verse metselwerk moet minimaal 48 uur, en bij voorkeur langer, bescherming krijgen. Dit kan gerealiseerd worden door het gebruik van gaasdoek, kap en steigers.

Het vermijden van smetten en vuil op het metselwerk is eveneens belangrijk. Geglazuurde bakstenen zijn bijzonder gevoelig voor etsende stoffen in de mortel. Daarom dient gebruikgemaakte metselspecies direct te worden verwijderd bij het metselen.

Uitvoering en bouwkundig ontwerp

De uitvoering van het metselwerk dient afgestemd te zijn op het ontwerp en de bouwfysische eisen van het gebouw. Het metselverband, de voegdikte, de kleur- en afmetingskeuze van de bakstenen en de mortel zijn allemaal belangrijke aspecten die bijdragen aan het binnenklimaat.

Metselverband en voegen

Het metselverband beïnvloedt niet alleen het uiterlijk van de gevel, maar ook het vochttransport in het metselwerk. Een goed gekozen metselverband helpt bij het optimaliseren van de capillaire werking van het metselwerk en het voorkomen van vochtproblemen. De voegdikte dient afgestemd te zijn op de eigenschappen van de bakstenen en de mortel. In het algemeen wordt een voegdikte van ongeveer 10 mm aanbevolen.

Isolatie en dampremmen

Bij het ontwerp van een woning met baksteenmetselwerk is het belangrijk om rekening te houden met isolatie en dampremmen. In spouwmuurconstructies dient de spouw een minimaal diepte te hebben van 80 mm, zodat lucht en vocht kunnen ontsnappen. Dit voorkomt vochtopbouw en condensatie in de muur.

Het gebruik van een dampremmend laag is eveneens essentieel, vooral in combinatie met baksteenmetselwerk. Dit helpt bij het voorkomen van condensatie op binnenoppervlakken. Het KNB adviseert om de dampremmend laag aan te brengen volgens de relevante bouwtechnische normen en richtlijnen.

Voorkomen van vochtproblemen en uitslag

Een van de voornaamste risico’s bij het gebruik van baksteenmetselwerk is het optreden van uitslag. Uitslag kan verschillende vormen aannemen, zoals vroege witte uitslag door zouten, uitslag door kalk of late uitbloei van gips (vergipsing). Het proces van uitslag is het gevolg van het vochttransport van het metselwerk naar het oppervlak, waar het vocht verdampt en stoffen achterblijven.

De kans op uitslag kan worden verlaagd door het metselwerk goed te ontwerpen en uit te voeren. De juiste combinatie van baksteen en mortel, voldoende luchtruwheid en het vermijden van vochttransport zijn cruciale factoren. Daarnaast zijn er materialen op de markt die speciaal zijn ontwikkeld om uitslag te voorkomen, zoals waterafstotende bakstenen of mortels met hydrofobe additieven.

Zouttransport in zilte klimaten

In gebieden met een zilte lucht, zoals langs de Nederlandse kust, is het transport van zouten in het metselwerk extra problematisch. De porositeit van baksteen en mortel zorgt ervoor dat zouten gemakkelijk worden opgenomen en vastgehouden. Dit heeft als gevolg dat het metselwerk langer vochtig blijft en de levensduur van het metselwerk kan verminderen. Zout trekt ook vocht aan, wat leidt tot verdere vochtproblemen en mogelijke degradatie van het mortel.

Gevolgen van vochtproblemen

Langdurig vochtig metselwerk kan verschillende negatieve gevolgen hebben. De bindmiddelen in de mortel kunnen worden uitgespoeld, wat leidt tot het verschralen van de mortel en het verval van de hechting tussen de bakstenen. Dit verhoogt het risico op scheuren en het afbrokkelen van het metselwerk.

Bij spouwmuurconstructies kan vocht ook leiden tot het doorroesten van stalen spouwankers en het uitzakken van natte isolatiematerialen. Dit heeft als gevolg dat de thermische isolatie van het gebouw afneemt en er sprake is van warmteverlies. Bovendien kan roestvorming leiden tot structuurproblemen in de muurconstructie.

Oplossingen en preventieve maatregelen

Om vochtproblemen te voorkomen en een droog binnenklimaat te behalen, zijn diverse maatregelen van toepassing. Deze maatregelen zijn zowel gericht op het ontwerp en de materialenkeuze als op de uitvoering en onderhoud van het metselwerk.

Correcte uitvoering

De uitvoering van metselwerk dient afgestemd te zijn op de eigenschappen van de bakstenen en mortels. Het opperen, opslaan en transport van bakstenen dient zorgvuldig te gebeuren, zodat de vochtigheid in balans blijft. Het metselwerk moet goed worden uitgeborsteld en het voegen dient op tijd gebeuren om smetten en vuil te voorkomen.

Juiste mortel en baksteen

De keuze van mortel en baksteen is van groot belang voor de vochtbalans en het binnenklimaat. De mortel dient compatibel te zijn met de baksteen, zodat de capillaire werking van het metselwerk niet negatief wordt beïnvloed. Het gebruik van mortels met hydrofobe additieven kan helpen bij het voorkomen van uitslag en vochttransport.

Waterafstotende bakstenen zijn een alternatief om de porositeit en vochttransport te beperken. Deze bakstenen zijn speciaal ontwikkeld om het binnenklimaat te verbeteren en vochtproblemen te voorkomen.

Bouwkundige maatregelen

Bij het ontwerp van een woning met baksteenmetselwerk dient rekening te worden gehouden met bouwkundige aspecten zoals dampremmen, isolatie en spouwconstructies. De juiste spouwdiepte en het gebruik van dampremmende materialen zorgen voor een betere vochtregulatie en een droog binnenklimaat.

Het gebruik van houtskeletconstructies als binnenblad kan extra aandacht vragen, vooral bij verankering en constructieve details. Het vermijden van onjuiste verankeringen, zoals het gebruik van kozijnankers in het buitenblad, helpt bij het voorkomen van scheuren en vochtproblemen.

Onderhoud en monitoring

Na de uitvoering is onderhoud en monitoring van het metselwerk eveneens belangrijk. Het metselwerk dient regelmatig te worden gecontroleerd op vochtproblemen, uitslag en scheuren. Bij het ontdekken van problemen dient actie te worden genomen, zoals het herstellen van het metselwerk of het aanbrengen van een waterafstotende laag.

Het gebruik van vochtige lucht in de woning kan ook worden beheerd via de ventilatie. Een correcte ventilatie zorgt ervoor dat overtollig vocht uit de woning kan ontsnappen en het binnenklimaat blijft droog.

Conclusie

Baksteenmetselwerk speelt een cruciale rol in het reguleren van het binnenklimaat van een woning. Door de natuurlijke porositeit en capillaire werking van het metselwerk kan vocht opgenomen en vrijgegeven worden, wat het binnenklimaat beïnvloedt. Echter, foutieve uitvoering, verkeerde mortelkeuze of ontbrekende bouwkundige maatregelen kunnen leiden tot vochtproblemen, uitslag en een ongezonde lucht.

Het is van groot belang om het metselwerk correct te ontwerpen, uit te voeren en te onderhouden. De combinatie van baksteen en mortel dient afgestemd te zijn op de eigenschappen van het metselwerk en de bouwkundige situatie. Daarnaast zijn bouwkundige maatregelen zoals dampremmen, isolatie en spouwconstructies essentieel voor een droog binnenklimaat.

Met de juiste keuze van materialen, technieken en bouwkundige details kan baksteenmetselwerk een bijdrage leveren aan een gezond en duurzaam binnenklimaat. Het vermijden van vochtproblemen en het optimaliseren van de vochtregulatie van het metselwerk zijn essentieel voor de levensduur van het gebouw en het comfort van de bewoners.