Het belang van schoon metselwerk: Van bouw tot onderhoud van bakstenen gevels

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Bijna elk oud gebouw in Nederland vertoont op z’n minst een deel van zijn gevel of structuur in baksteen. Het is een duurzaam, esthetisch en functioneel materiaal dat sinds eeuwen een centrale rol speelt in de bouwpraktijk. Schoon metselwerk, ook wel gevelmetselwerk genoemd, is niet alleen belangrijk vanwege het uiterlijk, maar ook vanwege de betrouwbaarheid en het onderhoud van het bouwwerk. In dit artikel bespreken we hoe baksteenmetselwerk wordt uitgevoerd, wat de beste manieren zijn om het schoon te houden en waarom preventief onderhoud essentieel is voor de levensduur van metselwerk. We baseren ons op de informatie uit betrouwbare bronnen en technische richtlijnen, met het oog op zowel amateurs als professionals die geïnteresseerd zijn in renovatie en bouw.

Wat is metselwerk en waarom is schoonmetselwerk belangrijk?

Metselwerk bestaat uit stenen die met mortel aan elkaar zijn geplaatst. Na het verharden van de mortel ontstaat een versteend geheel dat een solide structuur vormt. In Nederland is metselwerk met baksteen historisch gezien het meest gebruikte gevelmateriaal. Naast baksteen kunnen ook andere stenen zoals natuursteen, kunststeen, betonsteen en kalkzandsteen in metselwerk worden verwerkt. De keuze voor een bepaald type steen hangt af van factoren zoals esthetiek, functie en kostprijs. Zo wordt natuursteen vaak gebruikt voor decoratieve of technisch belangrijke onderdelen, terwijl baksteen en kalkzandsteen vaak worden toegepast voor zichtbare gevels en binnenwanden.

Schoonmetselwerk wordt ook wel gevelmetselwerk genoemd. Het is metselwerk dat in het zicht blijft en daarom met extra aandacht en kwaliteit moet worden uitgevoerd. Het moet recht gemetseld zijn (met rechte lintvoegen) en bestaan uit stenen van goede kwaliteit. Tegenstelling tot schoonmetselwerk, wordt vuilwerk gebruikt voor muren die nadien worden afgezet met een afwerklaag. In dat geval hoeft het metselwerk minder precies uitgevoerd te worden, aangezien eventuele oneffenheden op de voegen of stenen nadien worden verborgen.

Schoonmetselwerk is dus een essentieel onderdeel van het uiterlijk van een gebouw. Het bepaalt hoe het gebouw eruitziet en kan ook aanzienlijk de waarde van een woning beïnvloeden. Daarom is het van belang om schoonmetselwerk niet alleen correct uit te voeren, maar ook goed te onderhouden.

Het proces van schoonmetselwerk: Van bouw tot afwerking

Een vakman, zoals een voeger of metselaar, is essentieel bij het uitvoeren van schoonmetselwerk. Deze professional heeft niet alleen het juiste gereedschap, maar ook het vakmanschap om het werk correct te uitvoeren. Het proces van schoonmetselwerk bestaat uit verschillende stappen:

1. Het gebruik van specie en het metselverband

Om sterk metselwerk te verkrijgen, worden bakstenen met een bepaald formaat verwerkt in een metselverband. Dit is een soort vlechtwerk dat ervoor zorgt dat de stenen stevig in elkaar grijpen. De stenen worden opgetrokken met behulp van specie, een mortel die hydraulische eigenschappen heeft en daardoor goed kan verharden. Deze specie is verwerkbare en vloeibaar genoeg om tussen de stenen te worden gesmeerd en daarna te stollen.

2. Het uitkrabben van overtollige mortel

Na het optrekken van de bakstenen wordt de overtollige mortel verwijderd. Dit proces heet uitkrabben en wordt gedaan met een oude voegspijker. Hierbij worden de randen van de bakstenen schoongemaakt, zodat de nadien aangebrachte voegmortel beter kan hechten. Het uitkrabben is belangrijk voor de esthetiek en het functionele aspect van het metselwerk. Het zorgt ervoor dat het zichtbare metselwerk strak en schoon wordt.

3. Het aandragen van voegmortel

Bij traditioneel schoonmetselwerk wordt de voegmortel enkele dagen na het optrekken van het metselwerk aangebracht. Dit is nodig omdat de omstandigheden dan optimaal zijn voor het verwerken van de voegmortel. De temperatuur moet niet te hoog of te laag zijn, en de lucht moet droog zijn om te voorkomen dat er smetwerk ontstaat. Smetwerk is een aandoening waarbij de mortel niet gelijkmatig verhard en er een onregelmatige, vlekkerige afwerking ontstaat.

Voor het aandragen van de voegmortel gebruikt een vakman een voegspijker of voegenstrijker. Door met regelmatige druk te werken, wordt er een nette afwerking verkregen. Het is hierbij belangrijk dat de voegwerker ervaring heeft, omdat een foute techniek kan leiden tot onregelmatigheden in de voegbreedte of -hoogte.

Het schoonmaken van metselwerk: Methoden en timing

Zelfs het beste uitgevoerde metselwerk kan na verloop van tijd vuil worden door vervuiling, algen, mos, roet of voedselvet. Het is daarom belangrijk om schoonmetselwerk regelmatig te onderhouden. Het reinigen van metselwerk is echter geen simpele klus; het vereist de juiste methoden en timing om schade aan het metselwerk te voorkomen.

1. Wanneer schoonmaken?

Als het metselwerk nieuw is, is de beste tijd om schoonmaak te doen 14 tot 28 dagen na voltooiing van de bouw. Dit is de periode waarin de mortel en voegresten nog relatief makkelijk te verwijderen zijn. Als de mortel te lang op het oppervlak blijft, wordt het reinigen moeilijker, omdat de resten verder in het metselwerk zijn geïntegreerd.

Het is belangrijk om te weten dat het reinigen van metselwerk moet gebeuren na het verharden van de mortel. Als de mortel nog nat of zacht is, kan reinigingsproduct of druk de voegen beschadigen. Een indicatie is dat de mortel meestal na zeven dagen volledig is uitgehard. Eerder reinigen kan leiden tot structurele problemen.

2. Methoden voor schoonmaak

Er zijn verschillende methoden voor het reinigen van metselwerk, waarvan sommige geschikt zijn voor bepaalde soorten baksteen en mortel. De keuze voor een reinigingsmethode hangt af van factoren zoals de staat van het metselwerk, de soort steen en de mate van vervuiling.

a. Reinigen met water

De zachtste methode is het reinigen van metselwerk met water. Dit kan met een emmer en borstel of onder druk. Het is aan te raden om water te gebruiken als eerste stap, voordat chemicaliën worden toegepast. Dit is minder schadelijk voor het metselwerk en kan al veel vuil verwijderen.

b. Schurende reiniging

Schurende reiniging is een methode waarbij vuil en vlekken worden verwijderd met ruwe materialen. Voorbeelden zijn kwartszand, gebroken kwarts en gebroken glas. Deze methode kan worden uitgevoerd bij hoge of lage druk, met droge of natte schuurmiddelen en met of zonder water. Het is echter belangrijk om voorzichtig te zijn, want het kan schade veroorzaken aan zachte of gecoate stenen.

c. Zandstralen

Zandstralen is een krachtige methode voor het reinigen van metselwerk, maar het mag niet worden gebruikt op bepaalde soorten baksteen. Als de baksteen is geschraapt, gecoat, geglazuurd of afgewerkt met een slurry, kan zandstralen schade veroorzaken. Het is daarom aan te raden om deze methode alleen te gebruiken als het metselwerk daarvoor geschikt is.

3. Voorbereiding van het metselwerk

Voor het reinigen van baksteen is het belangrijk om het oppervlak goed te bevochtigen. Droge baksteen absorbeert reinigingsmiddelen snel, wat kan leiden tot vlekken of kleurveranderingen. Het is daarom beter om de baksteen eerst met water te weken voordat reinigingsproducten worden toegevoegd. Dit kan worden gedaan met een spuitfles of een zachtvezelige wasborstel.

Het is ook belangrijk om te voorkomen dat modder en mortel op ongewenste plekken komen. Dit is het geval bijvoorbeeld bij muuroppervlakken die nog niet zijn geplaatst. Na het reinigen moet het metselwerk worden opgeruimd om resten van mortel of reinigingsproducten te verwijderen.

Preventief onderhoud en frequentie van reiniging

Zowel amateurs als professionals weten dat preventief onderhoud van metselwerk essentieel is voor de levensduur van het bouwwerk. Door regelmatig schoonmaak te doen, kan schade veroorzaakt door weersinvloeden, vervuiling en organisch groeisel worden voorkomen.

1. Hoe vaak schoonmaken?

De frequentie van schoonmaak hangt af van de staat van het metselwerk en de omgeving. Voor bakstenen oppervlakken die zich buiten bevinden, wordt aanbevolen om ze twee keer per jaar schoon te maken. Dit is vooral belangrijk om het ophopen van algen, mos en vuil te voorkomen. Een professionele schoonmaakbedrijf met ervaring in hoge drukreiniging kan hierbij van hulp zijn.

Het beste moment om schoonmaak te doen is bij bewolkte weersomstandigheden en een temperatuur van ongeveer 50 graden Fahrenheit (10 graden Celsius). Bij warm of zonnig weer kunnen schoonmaakproducten te snel uitdrogen, wat leidt tot strepen en een ongelijkmatige afwerking.

2. Preventief onderhoud

Preventief onderhoud houdt in dat het metselwerk wordt schoongemaakt zodra het niet te vuil is. Dit voorkomt dat vuil zich verder in de steen vastzet en lastiger wordt om te verwijderen. Dit soort onderhoud kan worden uitgevoerd met een emmer, borstel en water onder druk.

Er zijn ook speciale reinigingsproducten beschikbaar die ontworpen zijn voor metselwerk. Een eenvoudig mengsel van water en azijn kan bijvoorbeeld effectief zijn voor het verwijderen van lichte vlekken en aandoeningen. Het is aan te raden om dit te testen op een onzichtbaar deel van het metselwerk voordat het op het hele oppervlak wordt toegepast.

Het schoonmaken van nieuwe metselwerk constructies

Het reinigen van nieuw metselwerk vereist een aparte aanpak. Nieuw metselwerk is vaak nog gevoeliger en moet met extra zorg worden behandeld. Hier zijn enkele tips voor het schoonmaken van nieuwe bakstenen gevels of metselwerk:

1. Gebruik van lagedrukspuiten en zachte borstels

Voor het reinigen van nieuwe metselwerkconstructies is het aan te raden om een lagedrukspuit en een zachtvezelige wasborstel te gebruiken. Dit voorkomt dat de mortel of voegmortel wordt aangestoten of beschadigd. Het is belangrijk om de reinigingsmiddelen niet direct in de steen te drijven, maar eerst op het oppervlak te verspreiden.

2. Bevochtigen van de baksteen

Voor het toepassen van reinigingsproducten is het belangrijk om de baksteen te bevochtigen. Dit vermindert de kans op vlekken of kleurveranderingen. Een spuitfles met water kan hierbij helpen. Het is aan te raden om dit te doen voordat chemicaliën worden gebruikt, omdat reinigingsproducten snel in droge baksteen worden geabsorbeerd.

3. Volg de instructies van de steenmaker

Elke soort steen en metselwerk kan anders reageren op schoonmaakproducten. Het is daarom aan te raden om de instructies van de steenmaker op te volgen. Als die niet beschikbaar zijn, kan worden afgestemd op algemene richtlijnen voor het reinigen van baksteen en mortel.

Het belang van schoonmetselwerk voor de waarde van een woning

Schoonmetselwerk speelt niet alleen een rol bij het uiterlijk van een woning, maar ook bij de functionele aspecten en de marktwaarde. Een goed onderhouden gevel met schoonmetselwerk draagt bij aan de duurzaamheid van het bouwwerk en verhoogt de waarde van het huis. Het is ook essentieel voor het behoud van de structuur en het voorkomen van vochtproblemen, aangezien vuil en algen kunnen leiden tot condensvorming en schimmel.

Daarnaast helpt schoonmetselwerk bij het behoud van het historische karakter van oude woningen. Veel oude gebouwen in Nederland zijn grotendeels of volledig van baksteen en vormen daardoor een belangrijk onderdeel van het culturele erfgoed. Door het metselwerk goed te onderhouden, zorgen we ervoor dat deze gebouwen hun historische waarde behouden en dat de verhalen die in de stenen zijn verankerd, aan toekomstige generaties worden doorgegeven.

Conclusie

Schoonmetselwerk is meer dan alleen een esthetische keuze; het is een essentieel onderdeel van de bouwpraktijk en het onderhoud van een woning. Het vereist zowel technische kennis bij de bouw als aandacht voor het dagelijks onderhoud. Door schoonmetselwerk correct uit te voeren en regelmatig te reinigen, zorg je voor het behoud van de levensduur, de waarde en het uiterlijk van een woning. Of je nu met baksteen, steen of beton werkt, het onderhoud van metselwerk is een investering in de duurzaamheid van jouw woning en in het behoud van het culturele erfgoed.