Baksteen in funderingsmetselwerk: materialen, technieken en bouwpraktijk

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Bij de constructie van metselwerkfunderingen speelt baksteen een belangrijke rol, zowel qua stabiliteit als qua duurzaamheid. In dit artikel wordt een diepgaand overzicht gegeven van de toepassing van baksteen in funderingsmetselwerk, afgestemd op zowel professionals in de bouwsector als homeowners die hun kennis willen uitbreiden. De nadruk ligt op technische details, materiaalkwaliteiten, en aanbevolen constructieve technieken, alles gebaseerd op gegevens uit betrouwbare bronnen.

Inleiding

Baksteenmetselwerk is een traditionele bouwtechniek die al eeuwen wordt toegepast in Nederland en elders in Europa. In het kader van funderingssystemen wordt baksteen vaak gecombineerd met andere materialen zoals kalkzandsteen en beton, afhankelijk van de belasting, grondkenmerken en bouwdoeleinden. Het gebruik van baksteen in funderingsmetselwerk heeft voordelen qua stabiliteit, thermische massa en duurzaamheid, maar vereist ook aandacht voor correcte uitvoering en materiaalkwaliteit. In de volgende paragrafen wordt ingegaan op de relevante technieken, materialen en praktische richtlijnen voor het toepassen van baksteen in funderingsconstructies.

Funderingsconstructie met metselwerk

2.1 Principe en doel van funderingsmetselwerk

Een metselwerkfundering wordt vaak toegepast bij zware muren of bij gebouwen waarbij een extra breed dragend fundament gewenst is. Het principe is simpel: door het metselen van blokken of stenen in meerdere lagen, wordt de belasting van bovenliggende constructies over een groter oppervlak verdeeld. Dit zorgt voor betere gronddrukverdeling en vermindert het risico op instorting of verkeerde belastingverdeling.

Volgens bron [1] wordt de fundering op staal via metselwerk in Nederland al jarenlang toegepast. Een typische methode is het metselen van blokken in minstens twee lagen hoog, waarbij elke laag ¼ steen verschoven wordt ten opzichte van de vorige. Dit zorgt voor een betere stabiliteit en vermindert schuifspanningen in het metselwerk.

2.2 Aanlegbreedte en vuistregels

Voor de breedte van de fundering wordt vaak een vuistregel gehanteerd: de aanlegbreedte is 2 tot 3 keer de dikte van het bovenliggende muurwerk. Deze methode is eenvoudig en wordt vaak toegepast, maar moet wel met voorzichtigheid gebruikt worden, vooral bij zware belastingen en zwakke grondsoorten. Volgens bron [1] is deze vuistregel geen wetenschappelijk onderbouwde methode en kan leiden tot incorrecte constructies bij ongunstige omstandigheden.

2.3 Materialen voor funderingsmetselwerk

Bij funderingsconstructies wordt meestal gebruikgemaakt van kalkzandsteen of baksteen. Volgens bron [1] zijn kalkzandstenen vaak goedkoper dan baksteen en worden deze vaak gebruikt in de onderste lagen van de fundering. Pas boven het maaiveld wordt overgeschakeld op baksteen. Kalkzandsteen is geschikt voor funderingsconstructies vanwege zijn hogere dichtheid en waterdichtheid. Baksteen, daarentegen, heeft een lagere thermische expansiecoëfficiënt en is daarom beter geschikt voor bovenliggende muren.

Bij het kiezen van baksteen voor funderingssystemen is het van belang om gebruik te maken van vorstbestendige en waterdichte stenen. Bron [5] benadrukt dat het kiezen van de juiste baksteen essentieel is voor de duurzaamheid van een vrijstaande muur. Deze principes zijn van toepassing op zowel funderingen als bovenliggende muren.

Baksteen als bouwmaterialen in funderingsconstructies

3.1 Soorten baksteen en toepassingsgebieden

Bakstenen zijn niet allemaal gelijk qua structuur, dichtheid en functie. Volgens bron [3] zijn er verschillende soorten metselstenen beschikbaar, zoals vuilwerkstenen, strengpersstenen, wasserstrichstenen en getrommelde stenen. Voor funderingsconstructies is het van belang om gebruik te maken van stenen die voldoen aan de eisen van stabiliteit, duurzaamheid en waterdichtheid.

Vuilwerkstenen zijn functioneel en goedkoop, maar hebben een variabele kleur en structuur. Ze zijn geschikt voor funderingssystemen wanneer de esthetica niet van het belang is.
Strengpersstenen zijn strak van vorm en hard, en worden vaak gebruikt voor zowel funderingen als bovenliggende muren.
Wasserstrichstenen hebben een glad en licht geschaafd oppervlak, en zijn geschikt voor zowel funderingen als gevels.
Getrommelde stenen hebben een ouderwetse uitstraling, maar zijn minder geschikt voor funderingsconstructies vanwege hun zwakkere structuur.

3.2 Voorbereiding van baksteen voor metselwerk

Het metselen van baksteen vereist zorgvuldige voorbereiding. Bron [2] geeft een aantal richtlijnen voor het voorbereiden van stenen:

Het aantal benodigde stenen wordt berekend op basis van het formaat en het type verband. Voor een halfsteensmuur zijn circa 78 stenen per m² benodigd (waalformaat).
De stenen moeten de dag van tevoren met water worden besprenkeld om de juiste vochtigheid te bereiken. Te droge stenen zullen de mortel slecht opnemen, terwijl te natte stenen de mortel zullen laten lopen.
Een eenvoudige test met mortel op de stenen kan aantonen of de vochtigheid juist is.

3.3 Verbanden en metseltechnieken

Het metselverband bepaalt de stabiliteit van de muur. In historisch baksteenmetselwerk zijn verschillende verbanden gebruikt, zoals het Vlaams verband, het kruisverband en het staand verband. Bron [4] legt uit dat het kruisverband vanaf de zeventiende eeuw algemeen werd gebruikt. In moderne funderingsconstructies wordt vaak het halfsteensverband of kruisverband toegepast, afhankelijk van de belasting en de bouwdoeleinden.

Het gebruik van een verband waarin de stenen elkaar overlappen, zorgt voor extra stevigheid. In funderingsconstructies wordt vaak gekozen voor een dubbele laag metselwerk om de stabiliteit te verhogen.

Constructieve richtlijnen voor baksteen in funderingsmetselwerk

4.1 Kies de juiste locatie en grondsoort

De keuze voor baksteen in funderingsmetselwerk hangt sterk af van de grondkenmerken. In zachte grondsoorten is het aanbevolen om een breedere fundering aan te leggen, terwijl in stevige grondsoorten een smalere fundering voldoende kan zijn. Bron [1] benadrukt dat de aanlegbreedte afhankelijk is van de belasting en de toelaatbare gronddruk. Een te smalle fundering kan leiden tot neersinkingsproblemen, terwijl een te brede fundering niet nodig is bij lichte belastingen.

4.2 Verwerking van mortel en cement

Mortel en cement zijn essentiële onderdelen van het metselwerk. De kwaliteit van de mortel beïnvloedt de stabiliteit en duurzaamheid van de fundering. Bron [2] geeft aan dat het gebruik van de juiste mortel en het juiste mengsel van cement, zand en water essentieel is voor een correcte uitvoering. Het cement wordt meestal op het bouwterrein verwerkt, terwijl de overige materialen worden aangevoerd via een bouwmaterialenhandelaar.

4.3 Verwerking van de fundering in relatie tot bovenliggende muren

Een correcte overgang tussen funderingsmetselwerk en bovenliggende muren is van belang voor de stabiliteit van het gehele constructieproject. Volgens bron [1] wordt vaak overgeschakeld van kalkzandsteen naar baksteen bij het bereiken van het maaiveld. De overgang moet zorgvuldig worden uitgevoerd om lekken en scheuren te voorkomen.

4.4 Bescherming tegen vocht

Vocht is een van de grootste vijanden van metselwerkfunderingen. Vooral in funderingen die onder het maaiveld liggen, is het belangrijk om maatregelen te nemen tegen vochtintrap. Bron [5] benadrukt dat het gebruik van vorstbestendige en waterdichte bakstenen essentieel is voor de duurzaamheid van vrijstaande muren. Bovendien is het aanbevolen om een waterkering aan te brengen, bijvoorbeeld door het gebruik van een waterdichte mortel of een extra laag kalkzandsteen in de onderste lagen.

Praktische toepassing en bouwtechniek

5.1 Voorbeeldconstructie: vrijstaande bakstenen muur

Een vrijstaande bakstenen muur is een typische toepassing waarin baksteen in funderingsmetselwerk wordt gebruikt. Bron [5] geeft een stapsgewijze uitleg over het bouwen van zo’n muur:

Fundering aanleggen: De fundering wordt meestal uitgevoerd in beton of kalkzandsteen en moet breed genoeg zijn om de belasting van de muur te dragen.
Bakstenen kiezen: Voor een vrijstaande muur zijn vorstbestendige en waterdichte stenen aan te raden.
Metselen: De bakstenen worden in een halfsteensverband of kruisverband gemetseld, afhankelijk van de gewenste stabiliteit.
Vochtscherming: De muur wordt beschermd tegen vocht met een waterkering en eventueel een gevelbehandeling.

5.2 Technische uitvoering en aandachtspunten

De uitvoering van funderingsmetselwerk met baksteen vereist zorgvuldig plannen en uitvoeren. Een aantal aandachtspunten zijn:

Juiste afwerking van de mortel: De mortel moet goed worden verwerkt en afgezakt om lekken en scheuren te voorkomen.
Correcte vochtigheid van de stenen: De stenen moeten voldoende vocht bevatten om de mortel goed op te nemen.
Juist verband en metseltechniek: Het verband bepaalt de stabiliteit van de muur en moet correct worden uitgevoerd.
Overgang met bovenliggende constructies: De overgang van fundering naar bovenliggende muren moet zorgvuldig worden uitgevoerd om instabiliteit te voorkomen.

Conclusie

Baksteen in funderingsmetselwerk is een bewezen en betrouwbare bouwtechniek die al jaren wordt toegepast in Nederland en Europa. Het gebruik van baksteen in funderingen biedt voordelen qua stabiliteit, thermische massa en duurzaamheid, maar vereist ook zorgvuldige voorbereiding en uitvoering. De juiste keuze van materialen, zoals kalkzandsteen en vorstbestendige bakstenen, is van groot belang voor de duurzaamheid van de constructie. Bovendien is het gebruik van correcte metseltechnieken en verbanden essentieel voor de stabiliteit van het gehele funderingsysteem.

Bij het ontwerpen en bouwen van funderingsmetselwerk met baksteen is het aan te raden om rekening te houden met de grondkenmerken, belastingen en bouwdoeleinden. Een correcte uitvoering van de fundering is essentieel voor de stabiliteit en levensduur van het gehele bouwproject.