Belgische stenen metselwerk: eigenschappen, toepassingen en duurzaamheid

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Bij het bouwen of renoveren in Vlaanderen of Nederland is het gebruik van belgische stenen een traditie die zich tot op de dag van vandaag bewaard heeft. Deze stenen, gemaakt van klei en gebakken in diverse ovensystemen, vormen een essentieel onderdeel van zowel de architectonische identiteit als de duurzaamheid van gebouwen. In dit artikel bespreken we de belangrijkste kenmerken van belgische stenen, de metseltechnieken waarmee ze worden toegepast, en de rol van deze materialen in huidige bouwpraktijken, met een focus op duurzaamheid en circulariteit.

Belangrijke kenmerken van belgische stenen

Belgische stenen worden traditioneel gemaakt van lokale klei en worden gebakken in verschillende vormen van ovens, zoals klampovens, veldovens of moderne industriële installaties. Het proces beïnvloedt zowel de kleur als de fysieke eigenschappen van de stenen.

Soorten belgische stenen

Klampsteen

De klampsteen is een typisch Vlaamse baksteen die vroeger vooral in de Rupelstreek werd geproduceerd. Deze stenen worden in traditionele klampovens gebakken, wat een karakteristieke rode kleur en ruwe textuur oplevert. Er zijn drie hoofdklassen van klampstenen:

Rode klampsteen: De meest voorkomende vorm, met een dominante rode kleur.
Grijze klampsteen: Gemaakt door de stenen langer of op hogere temperatuur te bakken, wat een hardere, grijsere kleur geeft.
Klinkaert: De hardste variant, geschikt voor gebruik in trasramen, kelders en andere zware structuren. Klinkaert is echter te hard voor gebruik in complete gevels, aangezien het minder vochttransport mogelijk maakt dan gewone klampstenen.

Klampstenen kunnen handmatig of met een pers gevormd worden. Handgevormde stenen zijn ruwer van aard, terwijl vormbakgeperste stenen regelmatiger in vorm en textuur zijn. De kwaliteit van de kleur en structuur hangt af van de grondstoffen en het bakproces.

Veldovensteen

Een andere historische stenenvariant is de veldovensteen. Deze steen is typisch voor de Schelde- en Dendervallei en wordt zoals de naam al aanduidt, gebakken in veldovens. De productie van deze steen is echter sterk gedaald, aangezien veldovens extreem schaars zijn geworden. Veldovenstenen worden soms ook “lokale stenen” genoemd en zijn vaak geschakeerd in kleur. Ze worden op basis van kleur en textuur gesorteerd.

Strengperssteen

De strengperssteen uit de Kempen is een rode baksteen met een robuuste structuur. Deze stenen worden vaak ook “boerse brikken” genoemd. Ze zijn geschikt voor gebruik in gevelsteenkwaliteit en zijn een populaire keuze bij traditionele bouwprojecten.

Technische eigenschappen van belgische stenen

Belgische stenen zijn bekend om hun goede fysieke eigenschappen, die essentieel zijn voor de duurzaamheid en prestaties van gebouwen:

Drukweerstand: Volle baksteen heeft een drukweerstand van minstens 150 kg/cm². Geperforeerde baksteen en mortels zoals C300 of C400 zorgen voor een metselwerk met een breukweerstand van 80 tot meer dan 200 kg/cm².
Thermische isolatie: Vanwege hun poriënstructuur en lage evenwichtsvochtgehalte, blijven bakstenen relatief droog en is het luchtdoorlaatbaar, wat bijdraagt aan thermische comfort.
Voorstendendheid: De meeste klampstenen zijn vorstbestendig, wat essentieel is voor gebruik in koele klimaten zoals Vlaanderen en Nederland.
Vochttransport: Baksteen heeft een goed vochttransport van binnen naar buiten en vice versa, wat belangrijk is voor de luchtdichtheid en vochtbeheersing in de bouw.

Metseltechnieken met belgische stenen

Het metselen van belgische stenen vereist aandacht voor het kiezen van de juiste techniek en mortel. De keuze van metselverband en mortel beïnvloedt de esthetiek, duurzaamheid en prestaties van het metselwerk.

Braziliaans- of Claustra-verband

Het Braziliaans-verband, ook wel bekend als Claustra-verband in België, is een opengewerkt metselverband dat vaak wordt gezien als een soort "stootvoegloos" metselwerk, maar met brede open stootvoegen. Deze techniek creëert een dynamisch en visueel interessant resultaat. Het is een techniek die zich goed uitdraagt in modernere architectonische contexten en biedt flexibiliteit in het ontwerp van gevels.

Stootvoegloos metselwerk

Stootvoegloos metselwerk is een moderne techniek waarbij bakstenen zonder zichtbare verticale voegen worden geplaatst. Deze techniek levert een strakke, uniforme gevel met een eigentijdse uitstraling. Het is een populaire keuze voor huidige bouwprojecten, met name bij architecten die een minimalistische en moderne uitstraling nastreven.

Dunne gemetselde gevels

Dunne gemetselde gevels zijn een innovatieve oplossing waarbij een laag metselwerk op een drager wordt aangebracht. Deze techniek is efficiënter in termen van materiaalgebruik en levert een lichte, strakke gevel op. MADE organiseerde in 2024 meerdere kennissessies over deze techniek, waarbij de voordelen en toepassingen van dunne gemetselde gevels werden besproken.

Natuurinclusief metselwerk

Natuurinclusief metselwerk is een ecologische aanpak waarbij elementen als vleermuiskasten, bijenstenen en gevelbegroeiing worden geïntegreerd in het bouwproces. Deze techniek draagt bij aan biodiversiteit en voldoet aan wettelijke eisen, zoals de Flora- en faunawet, en certificeringen zoals BREEAM. Het gebruik van baksteen in combinatie met deze ecologische elementen maakt het mogelijk om duurzame en functionele gevels te creëren.

Duurzaamheid en circulariteit van belgische stenen

De bouwsector streeft steeds meer naar duurzame en circulaire oplossingen, en ook het gebruik van belgische stenen is hierin veranderd.

CO2-negatieve gevelstenen

In Neeroeteren (België) is een cultureel centrum gerealiseerd waarbij gebruik wordt gemaakt van de CO2-negatieve gevelsteen Pirrouet. Deze gele gevelsteen is een innovatieve oplossing die bijdraagt aan het verminderen van CO2-uitstoot in de bouwsector. Voor de productie van 320.000 stenen in het project Almere werd 42.500 kg CO2 permanent gebruikt, wat gelijk staat aan de opslagcapaciteit van 60 bomen over 28 jaar. Dit is een concreet voorbeeld van hoe traditionele materialen worden hergezien in het kader van klimaatmaatregelen.

Cementarme mortels

Een andere innovatie die bijdraagt aan duurzaamheid is het gebruik van cementarme mortels. Deze mortels bevatten minder cement dan traditionele varianten en zijn makkelijker te recyclen. Remix Droge Mortel BV introduceerde in 2024 cementarme mortels die opgenomen zijn in categorie 1 van de Nationale Milieudatabase (NMD). Deze mortels zijn ideaal voor toepassing in duurzame bouwprojecten en helpen bij het verlagen van CO2-uitstoot.

Circulariteit en recyclering

Bij het gebruik van klampstenen is het mogelijk om deze later te recyclen, zolang de juiste mortel wordt gebruikt. In het Neeroeteren-project werd kalkmortel gebruikt in plaats van cementmortel, wat het recyclen van de stenen gemakkelijker maakt. Deze aanpak zorgt ervoor dat de stenen na de levensduur van het gebouw gerecupereerd en opnieuw gebruikt kunnen worden.

Toepassingen en projecten

Belgische stenen worden gebruikt in een breed spectrum van bouwprojecten, variërend van traditionele herstelprojecten tot moderne, duurzame ontwerpen.

Traditionele toepassingen

In historische gebouwen worden belgische stenen vaak gebruikt voor herstel en renovatie. De gebruikte stenen moeten hierbij zo mogelijk gelijk zijn aan de originele materialen in termen van kleur, textuur en eigenschappen. Klampstenen zijn hierbij een populaire keuze, omdat ze een robuuste structuur en een karakteristieke esthetiek bieden.

Moderne toepassingen

In hedendaagse bouwprojecten wordt gekozen voor modernere metseltechnieken, zoals stootvoegloos metselwerk of dunne gemetselde gevels. Deze technieken combineren het gebruik van belgische stenen met innovatieve bouwmethoden, waardoor het resultaat zowel functioneel als esthetisch aantrekkelijk is.

Duurzame toepassingen

De integratie van duurzame en circulaire principes in de bouwsector heeft geleid tot nieuwe toepassingen van belgische stenen. Zoals al genoemd, wordt gebruik gemaakt van CO2-negatieve gevelstenen en cementarme mortels. Daarnaast worden natuurinclusieve elementen toegevoegd om de ecologische waarde van een gebouw te vergroten.

Conclusie

Belgische stenen zijn niet alleen een essentieel onderdeel van de architectonische geschiedenis van Vlaanderen en Nederland, maar ook een waardevolle en duurzame keuze in huidige bouwprojecten. Hun technische eigenschappen, zoals drukweerstand, vochttransport en thermische isolatie, maken ze geschikt voor zowel traditionele als moderne toepassingen. Het gebruik van metseltechnieken zoals Braziliaans-verband, stootvoegloos metselwerk en dunne gemetselde gevels breidt de mogelijkheden verder uit, terwijl innovaties in mortels en gevelstenen zoals CO2-negatieve producten de duurzaamheid van gebouwen verder versterken. Met de groeiende focus op circulariteit en ecologie in de bouwsector is de toekomst van belgische stenen zeker niet ver van de horizon.