Betonnen stenen metselwerk onder peil: Aandachtspunten voor kwaliteit, duurzaamheid en esthetiek

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Het toepassen van betonnen stenen in metselwerk is een veelvoorkomende keuze in de huidige bouwpraktijk, zowel voor woningbouw als voor utiliteit. De toepassing van betonnen stenen onder peil, bijvoorbeeld in funderingsaanzet of ondergrondse constructies, brengt echter specifieke uitdagingen met zich mee. Deze uitdagingen gaan zowel over het technisch aspect – zoals vochtbestendigheid en stabiliteit – als over de esthetiek en de regelgeving. In dit artikel wordt ingegaan op de aandachtspunten en aanbevelingen bij het toepassen van betonnen stenen metselwerk onder peil, met nadruk op kwaliteitsaspecten, constructieve oplossingen en de invloed van regelgeving.

Inleiding

Het gebruik van betonnen stenen in metselwerk biedt diverse voordelen, zoals hoge druksterkte, duurzaamheid en een goed uitzicht. Echter, wanneer deze stenen onder peil worden toegepast, zoals in kelders, funderingsaanzet of ondergrondse constructies, moet rekening worden gehouden met de specifieke omstandigheden die deze toepassing met zich meebrengt. Deels wordt het metselwerk ondergronds geplaatst, wat het blootstelt aan vocht, bevroren omstandigheden, en druk van de aarde. Bovendien is de esthetiek van het metselwerk onder peil vaak van minder belang, maar het moet wel voldoen aan de functionele eisen, zoals waterdichtheid en stabiliteit.

Deze paragraaf biedt een kijk op de relevante informatie uit de beschikbare bronnen, met aandacht voor de technische eisen, de materialen, de verwerkingstechnieken en de regelgeving.

Technische eisen en regelgeving

In de bouwsector gelden duidelijke eisen voor het toepassen van metselwerk, zowel op boven- als ondergronds. Deze eisen zijn geregeld in normen zoals de NEN-EN 1996-1-1:2013, die de algemene regels voor constructies van gewapend en ongewapend metselwerk bevat. Voor betonnen stenen wordt standaard een metselmortel van sterkteklasse M10 aanbevolen, hoewel het ook mogelijk is om metselmortels met lagere sterkten te gebruiken. In de nationale bijlage van de NEN-EN 1996-3+C1:2011 zijn voor metselmortel M5 waarden voor de druksterkte van betonstenen metselwerk te vinden.

Bij toepassing onder peil zijn er extra eisen aan de waterdichtheid, stabiliteit en vochtbestendigheid. Ondergronds metselwerk moet namelijk niet alleen mechanische belastingen kunnen dragen, maar ook vochtwerende eigenschappen vertonen om schade door bevochtiging of bevriezen te voorkomen. In dat kader is het gebruik van EPDM of vergelijkbare vochtbelemmeringen vaak aan te raden.

Daarnaast zijn er regelgevingseisen op lokaal niveau. Bijvoorbeeld in gemeenten zoals die in bron [4] is vermeld, zijn er duidelijke regels voor de fundering van buiten- en dragende muren. Voor ondergronds metselwerk is het vereist om een doorgaande stenen fundering tot op een voldoende vaste grondslag te maken. De aanlegbreedte van deze fundering moet minstens 0,25 meter zijn. Het opgaande muurwerk, uitgevoerd in beton of in steen van regelmatige kantige vorm, moet ten minste 10 centimeter dik zijn. Breuksteenmetselwerk moet een dikte hebben van 25 centimeter.

De mortel die wordt gebruikt voor het metselen moet bestaan uit 1 deel cement op 4 delen zand. Deze verhouding is belangrijk om zowel de sterkte als de duurzaamheid van het metselwerk te waarborgen. Bij het gebruik van houten wanden in combinatie met metselwerk onder peil, zijn er aanvullende eisen aan de stijlen en balkafmetingen, afhankelijk van de overspanning.

Materialen en verwerking

Het metselen van betonnen stenen is een techniek die in de praktijk al jaren wordt toegepast. Voor het verwerken van betonnen stenen is het essentieel dat de mortel goed afgestemd is op de eigenschappen van de stenen. Betonnen stenen zijn over het algemeen minder zuigend dan bakstenen, wat betekent dat de mortel ook hier goed moet kunnen hechten.

Een belangrijk aandachtspunt bij het metselen van betonnen stenen is het aantal lagen dat op elkaar gestapeld kan worden. Voor de beste stabiliteit is het aan te raden om de mortel en de stenen zo droog mogelijk te verwerken. Dit voorkomt niet alleen het opsmetten van het verse metselwerk, maar zorgt ook voor een betere hechting en daarmee voor een sterkere constructie.

Er zijn verschillende technieken voor het verwerken van betonnen stenen. De klassieke metseltechniek met mortel is de meest voorkomende, maar er zijn ook alternatieven zoals het gebruik van lijmtechniek of doorstrijkmortels.

Metselmortel en doorstrijkmortels

Metselmortels zijn standaard voor het verwerken van betonnen stenen. Deze mortels bevatten over het algemeen meer grof zand dan metselmortels voor normaal zuigende bakstenen. Het gebruik van grof zand zorgt voor een betere stabiliteit, vooral bij het stapelen van meerdere lagen. De grove korrelopbouw van de mortel zorgt voor een grove textuur in het oppervlak van het metselwerk, wat bij het doorstrijken van voegen geen probleem oplevert.

Doorstrijkmortels zijn een alternatief voor traditionele mortels, vooral wanneer een gladde afwerking van de voegen gewenst is. Deze mortels bevatten vaak iets minder grof zand en meer fijnmateriaal, wat het mogelijk maakt om de voegen glad af te werken. Het gebruik van doorstrijkmortels is vooral geschikt voor projecten waarbij een fijnere esthetiek belangrijk is, zoals bij gevels of interieurbouwkundige toepassingen.

Lijmtechniek

De maatvastheid van betonnen stenen maakt deze stenen zeer geschikt voor het verlijmen. Het verlijmen van betonnen stenen wordt in Nederland al bijna 25 jaar toegepast, en er zijn talloze projecten waarin de kwaliteit en duurzaamheid van deze techniek zijn bewezen. Het gebruik van lijmmortels is een efficiënte manier om het metselwerk uit te voeren, omdat de lijmmortels sneller aantrekken en in dunnere lagen (3 tot 6 mm) worden aangebracht.

Het eindresultaat van een gelijmde betonnen gevel verschilt visueel van een gemetselde gevel. In gelijmde gevels zijn de voegen veel smaller (meestal minder dan 10 mm) en is het uitzicht compacter. De duurzaamheid en stabiliteit zijn echter vergelijkbaar met die van een goed uitgevoerde metseltechniek.

Een alternatief voor lijmtechniek is het gebruik van metselmortels voor dunne voegen. Deze mortels worden in voegen van 4 tot 8 mm aangebracht en hebben een vergelijkbare uitstraling als lijmwerk. De stabiliteit van het metselwerk is iets lager dan bij lijmwerk, maar het is een goed compromis tussen kwaliteit en esthetiek.

Voorkomen van vochtschade en waterkering

Een van de grootste uitdagingen bij het toepassen van metselwerk onder peil is het voorkomen van vochtschade. Ondergronds metselwerk is namelijk continu blootgesteld aan vocht, regenwater en grondwater. Dit kan leiden tot schade door bevochtiging en eventueel bevriezen. Daarom is het essentieel om een goed waterkerende oplossing te implementeren.

Een veelgebruikte methode is het toepassen van een vochtbelemmering, zoals EPDM of een vergelijkbare rubberachtige laag. Deze laag wordt tussen het metselwerk en de spouw aangebracht en voorkomt dat vocht in het metselwerk terechtkomt. Dit is een effectieve manier om schade door vocht te beperken, maar het is niet volledig waterdicht. Het metselwerk blijft dus blootgesteld aan vocht, wat in koude omstandigheden kan leiden tot bevriezen en hierdoor schade aan het metselwerk.

Een andere aanbeveling is om de maaiveldlijn gelijk te leggen aan de onderzijde van de betonplaat. Deze oplossing is vooral geschikt voor kelders of funderingsaanzet, waarbij het metselwerk boven het maaiveld wordt uitgevoerd. Dit voorkomt directe contacten met grondwater en beperkt het risico op vochtschade. Echter, zoals vermeld in bron [3], is deze oplossing niet altijd wenselijk vanwege esthetische overwegingen. De bouwheer en aannemer kunnen dan bijvoorbeeld kiezen voor een combinatie van metselwerk boven peil en een goed uitgevoerde waterkering onder peil.

Het gebruik van PUR-isolatie ondergronds is ook een veelgebruikte techniek om de isolatie van het metselwerk te verbeteren. Deze isolatie ligt meestal direct onder de vloerplaat en heeft een dikte van ongeveer 25 cm. In combinatie met een afwerking van ongeveer 10 cm kan de totale vloerdikte snel oplopen tot 55 cm. Dit is een belangrijke overweging bij het ontwerp van de ondergrondse constructie, omdat het invloed heeft op de hoogte van de fundering en de toegang tot het gebouw.

Esthetische en functionele overwegingen

Ondanks dat het metselwerk onder peil functioneel van aard is, kan de esthetiek hier toch een rol spelen, vooral bij funderingsaanzet of bij gevels die gedeeltelijk ondergronds lopen. Het metselwerk moet dan niet alleen voldoen aan de technische eisen, maar ook aan de wensen van de bouwheer qua uitzicht.

Een mogelijke oplossing is om het metselwerk onder peil met een andere afwerking te doen dan boven peil. Bijvoorbeeld kan het ondergrondse metselwerk eenvoudiger worden uitgevoerd, terwijl het bovengronds metselwerk aandachtiger wordt verwerkt. Dit is ook een praktische oplossing, omdat het bovengronds metselwerk zichtbaar is en dus een grotere impact heeft op de esthetiek van het gebouw.

Een andere optie is het toepassen van een voegafwerking die geschikt is voor de omgeving. Bijvoorbeeld kan men kiezen voor een gladde of ruwe afwerking van de voegen, afhankelijk van de wens van de bouwheer. Het gebruik van doorstrijkmortels of lijmmortels biedt hier veel flexibiliteit, omdat deze technieken verschillende afwerkingen mogelijk maken.

Het gebruik van metselwerk onder peil kan ook worden gecombineerd met andere materialen, zoals hout, beton of glas. Deze combinatie kan zowel functioneel als esthetisch aantrekkelijk zijn, vooral bij gevels of bij funderingsaanzet. Het is echter belangrijk om te zorgen voor een goede overgang tussen deze materialen, zowel qua esthetiek als qua constructie.

Praktijkvoorbeelden en uitdagingen

In de praktijk zijn er verschillende voorbeelden van het toepassen van betonnen stenen metselwerk onder peil. Een veelvoorkomend geval is bijvoorbeeld de funderingsaanzet van een woning, waarbij het metselwerk gedeeltelijk ondergronds ligt. Hierbij is het belangrijk om zowel de technische eisen als de esthetische wensen te combineren.

Een voorbeeld uit bron [3] laat zien hoe een kelder in beton wordt afgezet met PUR-isolatie en een afwerking van ongeveer 10 cm. Hierbij is er sprake van een vloerdikte van ongeveer 55 cm, wat een aanzet van 40 cm onder peil betekent. De aannemer en de bouwheer zijn hierin van mening dat het metselwerk onder peil niet direct zichtbaar is, waardoor de esthetiek minder belangrijk is dan de functionele eisen. Echter, er is ook sprake van een wens om de maaiveldlijn gelijk te leggen aan de betonplaat, wat technisch gezien een betere waterkering oplevert, maar esthetisch gezien minder wenselijk is.

In zo’n geval kan het verstandig zijn om een compromis te zoeken. Bijvoorbeeld kan het metselwerk onder peil worden uitgevoerd met een eenvoudige mortel, terwijl het bovengronds metselwerk aandachtiger wordt verwerkt. Daarnaast kan het gebruik van EPDM of een andere vochtbelemmering helpen om schade door vocht te voorkomen.

Kwaliteit en duurzaamheid

De kwaliteit van het metselwerk onder peil hangt af van verschillende factoren, zoals de kwaliteit van de materialen, de verwerkingstechniek en de toepassing van regelgeving. Het is belangrijk om te zorgen voor een goede hechting tussen de betonnen stenen en de mortel of lijm. Dit kan worden bereikt door de stenen en mortel zo droog mogelijk te verwerken en de lagen goed te stapelen.

De duurzaamheid van het metselwerk onder peil is afhankelijk van de waterdichtheid, de stabiliteit en de vochtbestendigheid. Het gebruik van een vochtbelemmering en een goed uitgevoerde waterkering is hier essentieel. Bovendien is het belangrijk om te zorgen voor een voldoende dikte van het metselwerk, zodat het de belastingen van de aarde en het water kan weerstaan.

Een andere factor die invloed heeft op de duurzaamheid is de kwaliteit van de mortel. Een mortel met een hogere druksterkte en een goede hechting is beter geschikt voor ondergronds metselwerk dan een mortel met een lagere druksterkte. Daarom is het aan te raden om standaard metselmortels van sterkteklasse M10 te gebruiken, tenzij er duidelijke redenen zijn om een lagere sterkte te kiezen.

Samenvatting en conclusie

Het toepassen van betonnen stenen metselwerk onder peil brengt specifieke uitdagingen met zich mee, zowel qua technische eisen als qua esthetiek. Het metselwerk moet namelijk niet alleen voldoen aan de functionele eisen, zoals waterdichtheid en stabiliteit, maar ook aan de wensen van de bouwheer qua uitzicht.

De technische eisen zijn geregeld in normen zoals de NEN-EN 1996-1-1:2013 en de nationale bijlage van de NEN-EN 1996-3+C1:2011. Hierin worden de eisen aan de mortel, de dikte van het metselwerk en de sterkte van de constructie beschreven. Het gebruik van metselmortels van sterkteklasse M10 is standaard aanbevolen, maar het is ook mogelijk om metselmortels met lagere sterkten te gebruiken, mits de eisen aan de druksterkte zijn voldaan.

De verwerking van het metselwerk kan op verschillende manieren gebeuren, afhankelijk van de wensen van de bouwheer en de omstandigheden op de bouwplaats. De klassieke metseltechniek met mortel is de meest voorkomende, maar er zijn ook alternatieven zoals de lijmtechniek of het gebruik van doorstrijkmortels. Deze technieken bieden verschillende voordelen, zoals snellere verwerking, betere hechting en een fijner uitzicht.

Het voorkomen van vochtschade is een belangrijke overweging bij het toepassen van metselwerk onder peil. Het gebruik van een vochtbelemmering, zoals EPDM, is hier essentieel. Bovendien is het aan te raden om de maaiveldlijn gelijk te leggen aan de onderzijde van de betonplaat, zodat het metselwerk niet direct in contact komt met grondwater.

In de praktijk zijn er verschillende voorbeelden van het toepassen van betonnen stenen metselwerk onder peil. Deze projecten tonen aan dat het belangrijk is om een balans te vinden tussen technische eisen en esthetische wensen. Door een goed uitgevoerde waterkering, een geschikte verwerkingstechniek en een aandachtige afwerking te combineren, kan het metselwerk onder peil zowel functioneel als esthetisch aantrekkelijk zijn.