Construeren met metselwerk van baksteen: Technieken, afwerkingen en aandachtspunten

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Het gebruik van baksteenmetselwerk is al sinds de oudste bouwgeschiedenis een betrouwbare en duurzame techniek. In het huidige bouwbedrijf blijft het een populaire keuze vanwege de combinatie van esthetiek, sterkte en duurzaamheid. In dit artikel bespreken we de technieken, materialen en aandachtspunten bij het construeren met metselwerk van baksteen, alles gebaseerd op betrouwbare bronnen uit de bouwsector.

Inleiding

Bij het construeren met metselwerk van baksteen zijn er verschillende technieken en materialen beschikbaar. Deze variëren van klassieke metselmethoden tot moderne lijmtechnieken en specifieke bouwprincipes voor stabiliteit en duurzaamheid. De keuze van metseltechniek hangt af van het type bouwwerk, de gewenste esthetiek, de belastingen en de omgeving. Omdat baksteenmetselwerk veelal historisch is, zijn er ook specifieke richtlijnen voor de restauratie en herstel van oud metselwerk.

In dit artikel zullen we de technische aspecten van het metselen met baksteen behandelen, inclusief de bouwmethoden, materiaalkeuzes, afwerkingen en eventuele problemen die zich kunnen voordoen. We zullen ook aandacht besteden aan de bouwfysische eigenschappen van baksteenmetselwerk en de rol van de mortel.

Bouwmethoden bij baksteenmetselwerk

1. Kistwerk en metselverbanden

Een van de oudste bouwmethoden bij baksteenmetselwerk is het kistwerk, waarbij twee halfsteensmuren worden opgetrokken met stortwerk (puin, grind en mortel) ertussen. Dit type constructie is typisch voor vroegere bouwperiodes, zoals het middeleeuwse bouwvak. De verwerking van koppen in de laag om de drie tot elf strekken wordt kettingverband genoemd. Bij Noors verband wordt elke twee strekken een kop gemetseld, terwijl bij Vlaams verband elke strek een kop volgt. Vanaf de veertiende eeuw ontwikkelt zich het staand verband, waarbij strekken en koppen elkaar afwisselen. Rond de zestiende eeuw komt het kruisverband in gebruik, waarbij de strekken met een halve strek verschoven worden. Dit verband wordt algemeen gebruikt tot het midden van de twintigste eeuw, toen de spouwmuur in zwang kwam.

2. Metselen met mortel

Bij klassieke metseltechniek wordt een metselmortel gebruikt, een mengsel van cement, zand en water. Deze mortel vormt de voeg tussen de bakstenen. Het is belangrijk dat de mortel goed afgestemd is op het type baksteen en het type bouwwerk. De voeg wordt gladgestreken om een esthetische uitstraling te verkrijgen. Het metselen is een handige en sterke methode, die toelaat om grote muren op te trekken.

3. Lijmen in plaats van metselen

Een alternatieve methode is het lijmen van bakstenen in plaats van het gebruik van mortel. De lijm is sterker en heeft vaak een kleur, waardoor de voeg bijna onzichtbaar kan zijn. Dit geeft een modern en strak resultaat. De voordelen van lijm zijn onder andere een grotere sterkte van de muren en een kortere bouwtijd. In sommige gevallen kunnen muren zelfs volledig in de fabriek worden gemaakt en kant-en-klaar op de bouwplaats worden gebracht.

4. Stapelen met staafjes of clips

Een andere moderne techniek is het stapelen van bakstenen met staafjes of clips, vooral gebruikt bij interieurbouw. Deze methode vereist geen mortel of lijm, maar houdt de stenen vast aan elkaar via kleine metalen onderdelen. Het is een flexibele en snelle methode, maar vereist wel een zorgvuldige planning en uitvoering.

Materialen en voorbereiding

1. Soorten baksteen

Er zijn verschillende soorten baksteen, elk met specifieke eigenschappen:

Waalformaat: de meest gangbare maat (ongeveer 21x10x5 cm).
Zachte baksteen: geschikt voor buitenmuren.
Harde baksteen: vaak gebruikt voor waterkering in de onderste lagen.
Kalkzandstenen: geschikt voor binnenmuren.
Keramische stenen: worden vaak gebruikt voor creatieve en ongewone gevels. Ze hebben een esthetisch aantrekkelijk uiterlijk en kunnen in verschillende kleuren en textuur worden aangeboden.
Silicaatmateriaal: bekend om zijn hoge vorstbestendigheid en duurzaamheid. Het is geschikt voor wisselvallige klimaten en heeft een lange levensduur.

2. Voorbereiding bij metselen

Voor het metselen van een bakstenen muur is een zorgvuldige voorbereiding nodig. Allereerst dient de fundering stevig te zijn. Daarnaast is het belangrijk om het juiste aantal bakstenen te berekenen. Voor een halfsteensmuur zijn ongeveer 78 stenen per m² nodig (voor het waalformaat).

De stenen moeten de dag van tevoren besprenkeld worden met water om de juiste vochtigheid te bereiken. Te droge stenen hechten de mortel slecht, terwijl te natte stenen de mortel laten lopen. Het is aan te raden om de vochtigheid te testen: druk twee stenen met een beetje mortel op elkaar, trek ze na een paar minuten los en kijk of er mortel op beide stenen achterblijft.

3. Metselprofielen

Tijdens het metselen worden metselprofielen gebruikt om de muur in de juiste vorm te houden. Deze profielen worden op de muur bevestigd en helpen bij het behouden van de horizontale en verticale lijnen. Het gebruik van profielen zorgt voor een betere uitslag van de muur en een nauwkeuriger uitvoering.

Afwerkingen en bewerkingen van baksteenmetselwerk

1. Aanvullende afwerkingen

Bij historisch baksteenmetselwerk worden vaak afwerkingen toegepast om de gevel of muur te verbeteren. Bekende afwerkingen zijn:

Sausen en oliën: vloeistoffen die het oppervlak van de baksteen beïnvloeden.
Schuren of scharreren (ribbelen): het oppervlak van de baksteen wordt ruw gemaakt.
Profileren: het oppervlak wordt in vorm gebracht voor een specifiek ontwerp.
Verglaasd of gekleurd: de baksteen kan een andere kleur krijgen of verglaasd worden.
Natuursteen: soms wordt ook natuursteen toegepast om een contrast te creëren.

2. Ornamenten en metseltekens

Een andere manier om het metselwerk te verfraaien is door het gebruik van ornamenten en metseltekens. Deze elementen worden vaak gebruikt in historische gebouwen en kunnen het geheel een unieke uitstraling geven.

3. Voegwerk

Het voegwerk is een belangrijk aspect van het metselwerk. Het voegwerk kan worden afgewerkt in verschillende stijlen, zoals glad, gecrackt of geribbeld. Het kiezen van het juiste voegwerk hangt af van het type bouwwerk, de gewenste esthetiek en de functie van de muur.

Bouwfysische eigenschappen van baksteenmetselwerk

1. Zetting en scheurvorming

Een bekende oorzaak van scheurvorming in baksteenmetselwerk is zetting. Dit is het natuurlijke inkrimpen van het mortel of de baksteen tijdens het drogen. Zetting kan leiden tot scheuren in de muren. Het is belangrijk om tijdens de bouw aandacht te besteden aan het verwerken van het mortel en het volgen van het metselverband. Als de mortel te snel droogt, kan dit ook leiden tot scheuren.

2. Injecteren

In sommige gevallen kan injecteren worden gebruikt om de stabiliteit van een baksteenconstructie te herstellen. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij statische scheuren. Door mortel of kunsthars in te spuiten in de scheuren, kan de eenheid van het metselwerk opnieuw worden versterkt. Het is belangrijk om te weten dat injecteren bij dynamische scheuren (scheuren die verder open gaan door beweging) niet effectief is. De meeste kunstharsen gedragen zich namelijk star in de scheuren.

3. Bescherming van het metselwerk

Na het metselen is het belangrijk om het verse metselwerk te beschermen tegen regen, vorst en uitdroging. Dit kan gedaan worden door een beschermende laag aan te brengen of door de muur te dekken met een tarp of een andere bescherming. Dit zorgt ervoor dat het mortel goed kan rijpen en dat er geen schade ontstaat.

Aandachtspunten bij het construeren met baksteenmetselwerk

1. Voorkomen van witte uitslag

Een veelvoorkomend probleem bij baksteenmetselwerk is witte uitslag op het oppervlak. Deze uitslag wordt veroorzaakt door het opstijgen van zouten in het mortel. Het is belangrijk om tijdens de bouw aandacht te besteden aan het gebruik van het juiste mortel en het correcte afvoeren van het grondwater. Er zijn ook specifieke maatregelen die genomen kunnen worden om de uitslag te voorkomen, zoals het gebruik van een hydrofobe verwerking of het toepassen van een waterdichte laag.

2. Expansie en dilitaties

Bij het construeren met baksteenmetselwerk is het ook belangrijk om expansie- en dilitatievoorschriften te volgen. Deze voorschriften zorgen ervoor dat er voldoende speling is in de constructie om schade door thermische bewegingen te voorkomen. Het is aan te raden om bij de ontwerpfasering aandacht te besteden aan deze aandachtspunten.

3. Voorwaarden voor het construeren

Bij het construeren met baksteenmetselwerk zijn er ook een aantal algemene voorwaarden die moeten worden gevolgd. Deze voorwaarden zijn onder andere gericht op de kwaliteit van de materialen, de uitvoering van het metselwerk en de bouwfysieke eigenschappen van het metselwerk. Het is belangrijk om te weten dat er specifieke richtlijnen zijn voor het construeren van zelfdragende buitenspouwbladen in steensmetselwerk en voor het construeren van draagconstructies boven gevelopeningen.

Advies en uitvoering

1. Advies op maat

Het construeren met baksteenmetselwerk vereist niet alleen technische kennis, maar ook ervaring. Omdat er veel keuzes zijn op het gebied van materialen en technieken, is het belangrijk om goed te weten welke producten met elkaar samengaan. In sommige gevallen is het aan te raden om professioneel advies in te winnen, bijvoorbeeld bij het gebruik van keramische stenen of bij het construeren van complexe gevels.

2. Brochures en richtlijnen

Voor meer informatie over het construeren met baksteenmetselwerk zijn er verschillende brochures en richtlijnen beschikbaar. Deze documenten geven informatie over het juiste gebruik van gevelbakstenen, het construeren van dilitaties en het voorkomen van witte uitslag. Ze zijn ook gericht op het duurzaam en medeverantwoord construeren met baksteenmetselwerk.

Conclusie

Het construeren met metselwerk van baksteen is een complexe, maar betrouwbare en duurzame bouwtechniek. Er zijn verschillende bouwmethoden, materialen en afwerkingen beschikbaar, die allemaal hun eigen voordelen en nadelen hebben. Het is belangrijk om aandacht te besteden aan de bouwfysische eigenschappen van het metselwerk, de juiste keuze van mortel en het juiste metselverband. Daarnaast is het belangrijk om eventuele problemen zoals zetting en witte uitslag voor te gaan door het volgen van richtlijnen en het toepassen van juiste bouwtechnieken.

Bij het construeren met baksteenmetselwerk is het verstandig om professioneel advies in te winnen, vooral bij complexe projecten of bij het gebruik van specifieke materialen zoals keramische stenen of silicaatmateriaal. De beschikbaarheid van richtlijnen en brochures helpt bij het maken van de juiste keuzes en het behouden van de kwaliteit van het metselwerk.