Dagmaat metselwerk: begrippen, metingen en toepassingen in de bouwkunde

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

In de bouwkunde is het begrip “dagmaat” van fundamenteel belang bij het ontwerpen, meten en uitvoeren van openingen zoals deuren, ramen, lichtkoepels en andere elementen in metselwerk. Het betreft de binnenwerkse maat van een opening, gemeten tussen de zogenaamde dagkanten. Bij metselwerk speelt de dagmaat een rol bij het bepalen van de juiste afmetingen voor kozijnen, stukken en andere constructieve elementen. Deze artikel behandelt de begrippen “dag” en “dagmaat” in de context van metselwerk, legt de techniek van het meten van de dagmaat uit, en geeft richtlijnen voor het uitvoeren van het metselwerk in overeenstemming met de dagmaat. Daarnaast wordt ingegaan op het begrip “neggemaat” en de rol van maatvoering in het metselverband.

Wat is de dagmaat in metselwerk?

De dagmaat is de binnenwerkse maat van een opening in het metselwerk. Het betreft de afstand tussen de dagkanten of het binnenvlak van het metselwerk dat de opening omsluit. Deze maat is essentieel bij het bepalen van de juiste afmetingen voor kozijnen, stukken en andere constructieve elementen.

In het geval van een deuropening is de dagmaat bijvoorbeeld de vrije doorgang gemeten tussen de kozijnstijlen. In formele termen is dit ook te beschrijven als de deurbreedte min tweemaal de sponningdiepte. Bij ramen, lichtkoepels of vensteropeningen is de dagmaat op soortgelijke wijze te bepalen.

De dagmaat wordt in tegenstelling gesteld tot de zogenaamde neggemaat, die de diepte van het kozijn in het metselwerk aanduidt. De neggemaat is de afstand vanaf het kozijn tot het vorderende oppervlak van het metselwerk. In principe kan de neggemaat nul zijn, wat betekent dat het kozijn direct in het metselwerk is geplaatst zonder verdieping.

Een diepe negge wil zeggen dat het kozijn ver terugligt ten opzichte van het buitengevelvlak. Dit kan architectonisch worden gebruikt om schaduw- en dieptewerkingen op een gevel te creëren. Door het afpassen van de neggemaat kan men het gewenste gevelbeeld verkrijgen.

Maatvoering en dagmaat in metselwerk

In het metselwerk wordt de maatvoering van de wanden en openingen vaak afgestemd op de maatvoering van de gebruikte bakstenen. In het ontwerpstadium worden zogenaamde koppen- en lagenmaat uitgezet, zodat metselverbanden mogelijk zijn. Deze maatvoering is essentieel om een regelmatig en esthetisch metselwerk te verkrijgen.

De koppenmaat is de breedte van een baksteen plus een stootvoeg. Deze maat wordt gebruikt bij het bepalen van de muurlengte. In de praktijk wordt de koppenmaat bepaald door minimaal 20 bakstenen van de geleverde partij te gebruiken. Daarna legt men 10 bakstenen als strekken achter elkaar en 20 als koppen haaks tegen de strekken. De restmaat bestaat uit 10 stootvoegen.

Voor openingen geldt dat de maatvoering t x koppenmaat + voeg is. Een muur of muurdam heeft een maatvoering van n x koppenmaat – voeg. Inwendige hoeken voldoen daarentegen aan de maatvoering n x koppenmaat.

Het is belangrijk om rekening te houden met mogelijke maatafwijkingen in de bakstenen. Deze afwijkingen kunnen de regelmatigheid van het metselverband beïnvloeden. Daarom is het aan te raden om de maatvoering van het metselwerk nauwkeurig te plannen op basis van de gebruikte baksteensoort.

Hoe meet je de dagmaat in metselwerk?

Het opmeten van de dagmaat vereist nauwkeurigheid en aandacht voor detail. Het doel is om de kleinste afmeting te bepalen, zowel in de breedte als de hoogte, omdat dit de werkelijke binnenwerkse maat van de opening is.

Het proces van het opmeten van de dagmaat in het metselwerk kan als volgt worden samengevat:

Breedtemeting: Meet de breedte van de opening op verschillende punten – in de hoeken, het midden en ertussen. Noteer de kleinste maat.
Hoogtemeting: Meet de hoogte van de opening vanaf de vloer tot bovenkant van de dorpel. Let erop dat de dorpel niet wordt meegerekend.
Dagmaat vastleggen: De kleinste breedte- en hoogtemaat vormen samen de dagmaat.

Bij het opmeten van een deuropening moet men rekening houden met de eventuele sponningdiepte. Bij een stompe deur wordt 5 mm van de kleinste maat afgetrokken. Ook bij het opmeten van ramen of lichtkoepels is het belangrijk om de sponningmaat en eventuele spelingen in de ventilatieruimte te overwegen. De sponningmaat is de maat van het kozijn, gemeten vanaf de sleuf waar het glas in komt. De daadwerkelijke glasmaat is dan de sponningmaat min 1 cm, verdeeld over de randen.

Wanneer sprake is van een strakke maat (muur tot muur), is het aan te raden om het opmeten op locatie uit te laten voeren door een professional, om zeker te zijn van de juiste afmetingen.

Negge en neggemaat in metselwerk

De negge is het zichtbare deel van het metselwerk in de opening, direct voor het kozijn. De neggemaat is daarmee de diepte van het kozijn in het metselwerk. Het verschil tussen dag en negge is belangrijk voor het begrip van het metselwerk.

De neggemaat kan variëren van nul tot een diepe negge, afhankelijk van het ontwerp en de wensen van de architect of bouwheer. Een diepe negge wil zeggen dat het kozijn ver terugligt in het metselwerk. Dit kan zowel functioneel als esthetisch zijn. Functioneel kan het bijvoorbeeld helpen bij het voorkomen van vocht- of windaanslag op het kozijn. Esthetisch kan het worden gebruikt om schaduw en diepte te creëren op de gevel.

In architectonisch ontwerp kan de neggemaat worden gebruikt om het gevelbeeld te beïnvloeden. Een grotere neggemaat kan bijvoorbeeld het lichteffect veranderen of het kozijn visueel verdiepen. Het is aan te raden om bij het ontwerp van het metselwerk te overleggen met een bouwkundig specialist om de gewenste neggemaat te bepalen.

Dagmaat in relatie tot andere maatvoeringen

Naast de dagmaat zijn er ook andere maatvoeringen die in de bouwkunde een rol spelen. Deze zijn belangrijk om een compleet beeld te krijgen van de afmetingen van een opening en het kozijn. De belangrijkste maatvoeringen zijn:

Bouwkundig kader: De afmetingen van het bouwkundige kader omvatten het totale volume dat beschikbaar is voor het kozijn, inclusief eventuele voegruimtes.
Kozijnmaat: De kozijnmaat is de afmeting van het kozijn zelf. Deze moet worden afgestemd op de dagmaat en eventuele sponningdiepte.
Stelkozijnmaat: Deze maat is relevant bij het plaatsen van een stelkozijn, waarbij zowel het vaste als het bewegende deel van het kozijn in rekening moet worden genomen.
Bewegende deelmaat: Bij een bewegend deel, zoals een deur of een vensterblad, is het belangrijk om de maat van alleen het bewegende gedeelte te bepalen.
Neggemaat: De neggemaat, zoals eerder besproken, is de diepte van het kozijn in het metselwerk.
Aanslagdikte: De dikte van de aanslagdichting, die vaak gebruikt wordt voor de dichting van deuren en ramen.
Buitendichting en binnendichting: Deze dichtingen vullen eventuele ruimtes aan tussen het kozijn en het metselwerk.

Het is belangrijk om alle maatvoeringen nauwkeurig te bepalen om te voorkomen dat het kozijn niet past of dat er sprake is van lekkages, luchtdichte problemen of andere bouwkundige tekortkomingen.

Praktische toepassingen van de dagmaat in metselwerk

Het begrip dagmaat is niet alleen theoretisch van belang, maar ook zeer praktisch in de uitvoering van metselwerk. De volgende toepassingen illustreren het belang van de dagmaat in verschillende bouwkundige situaties:

1. Plaatsing van deuren en ramen

Bij de uitvoering van een deuropening of ramenopening is het essentieel om de dagmaat correct te bepalen. Dit zorgt ervoor dat het kozijn perfect past in de opening. Een verkeerde dagmaat kan leiden tot lekkages, een slechte dichting of problemen met de uitzichtsbeperking.

2. Aanleg van lichtkoepels en dakraampen

Bij lichtkoepels en dakraampen is de dagmaat een belangrijke maat die bepaalt hoeveel licht er daadwerkelijk in het huis of de ruimte komt. Een te kleine dagmaat kan leiden tot een verlies aan licht, terwijl een te grote dagmaat technisch gezien mogelijk niet haalbaar is of gevoelig maakt voor vochtproblemen.

3. Vervanging van oude kozijnen

Bij de vervanging van oude kozijnen is het belangrijk om eerst de dagmaat van de oude opening te bepalen. Dit zorgt ervoor dat de nieuwe kozijnen precies passen en dat eventuele maataanpassingen of aanpassingen in het metselwerk niet nodig zijn.

4. Vloer- en dorpelafwerking

De dagmaat heeft ook invloed op de afwerking van de dorpel. De hoogte van de dorpel, zoals opgenomen in het bouwbesluit vanaf 2012, mag maximaal 2 cm zijn voor de toegangsdeur. Dit is belangrijk voor toegankelijkheid, maar ook voor de esthetiek van de ingang.

De dikte van een dorpel kan variëren van 5 cm bij een standaard natuurstenen dorpel tot dunne dorpels voor modernere stijlen. Bij het ontwerp van een dorpel is het aan te raden om rekening te houden met de dagmaat en de neggemaat om ervoor te zorgen dat het kozijn en de dorpel op elkaar aansluiten en visueel harmonisch zijn.

Veelvoorkomende fouten bij het meten van de dagmaat

Het meten van de dagmaat is een eenvoudig klinkende taak, maar er zijn een aantal veelvoorkomende fouten die kunnen leiden tot onjuiste afmetingen en problemen bij de uitvoering. De belangrijkste fouten zijn:

Niet op meerdere plekken meten: Het opmeten op slechts één plek kan leiden tot onnauwkeurige afmetingen. Het is essentieel om op minstens drie punten in de breedte en twee in de hoogte te meten om de kleinste maat te bepalen.
Vergeten van de sponningdiepte: Bij de berekening van de dagmaat moet rekening worden gehouden met de sponningdiepte, vooral bij deuren of ramen met een bewegend deel.
Niet rekening houden met de neggemaat: De neggemaat beïnvloedt het uiteindelijke uitzicht en de functie van het kozijn. Het is aan te raden om de neggemaat te bepalen voordat het kozijn wordt besteld.
Niet controleren op maatafwijkingen: Bij het gebruik van bakstenen kan het voorkomen dat er kleine afwijkingen zijn. Deze kunnen de dagmaat beïnvloeden en moeten daarom worden meegenomen in de berekening.

Samenvatting

De dagmaat is een essentieel begrip in de bouwkunde, met name in het metselwerk. Het betreft de binnenwerkse maat van een opening, gemeten tussen de zogenaamde dagkanten. Deze maat is van groot belang bij het bepalen van de juiste afmetingen voor kozijnen, deuren en andere constructieve elementen.

In het metselwerk wordt de dagmaat vaak afgestemd op de maatvoering van de bakstenen. Het is belangrijk om rekening te houden met de neggemaat, die de diepte van het kozijn in het metselwerk aangeeft. Een diepe negge kan zowel functioneel als esthetisch van belang zijn, bijvoorbeeld voor het creëren van schaduw en diepte in het gevelbeeld.

Het opmeten van de dagmaat vereist nauwkeurigheid en aandacht voor detail. Het is aan te raden om op meerdere plekken te meten en rekening te houden met eventuele maatafwijkingen in de bakstenen of in het kozijn. Buiten de dagmaat zijn er ook andere maatvoeringen, zoals de neggemaat, de sponningmaat en de aanslagdikte, die allemaal een rol spelen in de uitvoering van het metselwerk.

Tot slot is het belangrijk om zich bewust te zijn van veelvoorkomende fouten bij het meten van de dagmaat, zoals het niet meten op meerdere plekken of het vergeten van de sponningdiepte. Door deze fouten te voorkomen kan men ervoor zorgen dat het kozijn of de opening perfect aansluit op het metselwerk en functioneel en esthetisch wenselijk is.

Bronnen

dagmaat