Funderingsmetselwerk: Belangrijke aandachtspunten bij aansluiting en herstel

Published by Redactie on augustus 30, 2025 | Category metselwerk

Fundering vormt de basis van elk bouwproject en speelt een cruciale rol in de stabiliteit en duurzaamheid van een gebouw. Een goed uitgevoerde funderingsaansluiting is van groot belang om vocht, koudebruggen en structurele problemen te voorkomen. In dit artikel wordt ingegaan op de technische details van funderingsmetselwerk, met een focus op de aansluiting van metselwerk op funderingen, de invloed van grondwater, het herstel van oud funderingsmetselwerk en de huidige aanbevelingen voor het uitvoeren van funderingswerkzaamheden.

Belang van de funderingsaansluiting bij metselwerk

Een gebouw wordt vanuit de fundering opgebouwd, en bij metselwerk is de detaillering van het aansluitend metselwerk op deze fundering essentieel. Het metselwerk sluit aan op de fundering, waarbij contact met grondwater niet kan worden uitgesloten. Hierdoor kan grondwater in de buitenwand treden en thermisch isolatiemateriaal langdurig bevochtigen. Om dit te voorkomen, is het belangrijk dat de aansluiting goed gedetailleerd wordt.

Een koudebrug voorkeren is van groot belang, omdat dit helpt bij het tegengaan van ongewenste condensatie aan de binnenzijde van de constructie. Oplossingen kunnen hierbij een bredere of diepere spouw zijn, maar ook een koudebrugonderbreking kan een oplossing zijn. De CUR-aanbeveling 93-2 "Detailleren met baksteen" bevat een groot aantal aanwijzingen voor een goede detaillering met bakstenen in het gemetselde buitenspouwblad. Naast aanwijzingen voor de funderingsaansluiting, hebben bouwkundige voorzieningen hun nut duidelijk bewezen.

Voorbeelden van dergelijke voorzieningen zijn de waterkerende muurafdekking, het dakoverstek met een buiten het muurvlak gelegen goot, de ventilerende luchtspouw en dilatatievoegen in metselwerk. Deze elementen zorgen voor een betere bescherming tegen vocht en condensatie en draagen bij aan de duurzaamheid van het gebouw.

Constructieve aandachtspunten bij funderingsmetselwerk

De fundering op "staal" via metselwerk is een traditionele manier van funderen die al jaren in Nederland wordt toegepast. Om de muurbelasting over een grotere breedte te spreiden en schuifspanningen in het metselwerk te vermijden, worden blokken van ten minste twee lagen hoog gemetseld, waarbij aan beide zijden ¼ steen wordt versprongen. Dit helpt bij het verlagen van spanningen in het metselwerk en zorgt voor een betere stabiliteit.

De funderingsopbouw kan uitgevoerd worden met kalkzandsteen van klinkerkwaliteit, die goedkoper zijn dan baksteen. Echter, slechts twee lagen onder het maaiveld wordt meestal overgegaan op de gekozen baksteen. Bij het hanteren van een vuistregel, waarbij de aanlegbreedte 2 tot 3 maal de dikte van het opgaand muurwerk bedraagt, dient er opgemerkt te worden dat dit geen wetenschappelijk onderbouwde rekenmethode is. Bij grote muurbelastingen en een relatief lage toelaatbare gronddruk kan het gebruik van deze vuistregel leiden tot incorrecte resultaten.

Funderingsmetselwerk en veroudering

Het funderingsmetselwerk dat tussen een (paal)fundering en de bovenbouw onder de grond ligt, kan aan verval onderhevig zijn. Dit is bij oude panden vaak het geval, waarbij gebruik gemaakt is van kalkspecie, die minder goed bestand is tegen de tand des tijds dan de huidige cementspecie. In dit kader kan ook aandacht worden besteed aan mogelijke verontreinigingen van de grond en het grondwater, die chemisch reageren met het onder de grond liggende deel van een bouwwerk.

Men moet rekening houden met de mogelijkheid dat de fundering ouder is dan de bovenbouw. In vroegere tijden in oude stads- of dorpscentra was het gebruikelijk om een oude fundering niet te verwijderen, maar te gebruiken voor een nieuw gebouw. Hierdoor kan de fundering niet optimaal aansluiten op de bovenbouw, wat leidt tot structurale problemen en slijtage.

Funderingsherstel en -versterking

Bij funderingsgebreken kan het funderingsmetselwerk hersteld moeten worden. Dit is vaak nodig bij oude panden, waarbij het metselwerk onder de grond is gaan vervallen. In dit verband is het belangrijk om de kwaliteit van het materiaal van de fundering te controleren. Gelet moet worden op eventuele scheuren, betonrot en de samenhang van metselwerk. Bij voorkeur moeten alle hoogtematen worden vastgelegd ten opzichte van het NAP (Normaal Amsterdams Peil), en foto’s van de funderingsconstructie moeten gemaakt worden. De verzamelde informatie dient in een rapportage vastgelegd te worden.

Voor het uitvoeren van een inspectie van een houten paalfundering is in opdracht van het ministerie van VROM een protocol opgesteld. Dit protocol stelt dat bij een inspectie onder andere de diameters van de palen en de onderlinge afstanden moeten worden gemeten. De reden voor het opstellen van het protocol was het aanwezige verschil in opzet van het onderzoek en gebruikte apparatuur binnen de groep bedrijven en instellingen die funderingsinspecties uitvoeren. Deze situatie leidde tot verschillen in beoordeling van de kwaliteit van de fundering en bemoeilijkte het landelijk in kaart brengen van de omvang van bacteriële en schimmelaantasting van houten palen.

Herstelmethoden voor funderingsmetselwerk

Er zijn verschillende methoden voor het herstellen van funderingsmetselwerk. Bij het herstellen van funderingen op staal kan men bijvoorbeeld besluiten om de fundering te verlagen of te verbreed. Een methode hierbij is ondermetseling of onderstromen, waarbij de grond onder de bestaande muur bloksgewijs wordt weggegraven, slecht metselwerk wordt verwijderd en nieuwe versnijdingen worden aangebracht. Vervolgens wordt onder het bestaande metselwerk een aanstroomlaag aangesloten. De toepassing van geprefabriceerde betonplaatjes met een aanstroming is ook mogelijk.

Bij het uitvoeren van een bloksgewijs aangebrachte gewapend betonfunderingsstrook worden de verdeelwapeningen met laseinden uitgestoken, zodat er verband kan worden gemaakt met het later te storten naastliggende gedeelte. In het geval van een diepe onderstroming, zoals naast bouwputten, kan men bijvoorbeeld een zeer diepe onderstroming toepassen. Deze methode is ook gebruikt bij het paleis Noordeinde, waarbij het houten balkrooster onder de gemetselde fundering was gaan rotten. Plaatselijk zijn het houten balkrooster en losse stenen verwijderd en vervangen door gecementeerd zand.

Funderingsherstel bij afwijkende bodemgesteldheden

Funderingsschade kan ook worden veroorzaakt door plaatselijk afwijkende bodemomstandigheden. Er zijn drie basisoorzaken voor dit type schades: bodemafwijking, slechte materiaalkwaliteit en schade veroorzaakt door verontreinigingen. Het is belangrijk om rekening te houden met de kwaliteit van het materiaal van de fundering. Eventuele scheuren, betonrot en de samenhang van het metselwerk moeten nauwkeurig worden gecontroleerd.

Bij afwijkende bodemgesteldheden kan het verstandig zijn om een onderzoek in te stellen naar de toestand van de fundering. Als de fundering niet in staat is om de belastingen van de bovenbouw te dragen, kan men overwegen om de fundering te herstellen of te vervangen. In zulke gevallen kan men besluiten om de fundering op staal te vervangen door een fundering op palen. Dit kan voor het gehele bouwwerk worden gedaan of deelsgewijs, met dilatatie tussen de gedeeltes. Door de combinatie van funderingswijzen zullen namelijk altijd zettingsverschillen optreden.

Historische ontwikkeling van funderingsmethoden

De historische evolutie van funderingsmethoden is duidelijk zichtbaar in de technieken die in de loop van de jaren gebruikt zijn. In de tijdlijn van funderingstijden is te zien hoe de funderingstypes zijn veranderd vanaf 1200 tot heden. Oorspronkelijk werden funderingen op staal-metselwerk gebruikt, zoals bij kloostermoppen in de polders. Later zijn houten roosterwerken en 'slieten'-funderingen in gebruik genomen, gevolgd door houten 'kleef'-palen en houten palen 'op stuit'.

In de negentiende eeuw is er een sprong gemaakt naar betonpalen en spiraal-wapening in paalschachten. In de jaren twintig zijn betonpalen met verzwaarde punten en betonoplangers in gebruik genomen. In de jaren vijftig zijn prefab betonpalen, voorgespannen palen en Vibro-Franki-palen op de markt gekomen. Deze ontwikkelingen hebben geleid tot steeds duurzamere en betrouwbaardere funderingsoplossingen.

Toepassing van moderne funderingsmaterialen

Moderne funderingsmaterialen, zoals beton en geïmpregneerd hout, worden tegenwoordig steeds vaker gebruikt voor funderingsherstel. Deze materialen zijn beter bestand tegen vocht en veroudering dan de traditionele materialen. Het gebruik van geprefabriceerde betonplaatjes en gewapend beton in funderingsstroken is een bewezen methode om de stabiliteit van een fundering te verbeteren.

Het gebruik van hout in funderingsconstructies vereist echter extra aandacht. Zolang hout zich onder water bevindt, zullen in het algemeen weinig problemen optreden. Als het hout echter droog komt te liggen, kan het gaan rotten. Hierdoor kunnen zettingen in het bovenliggende funderingsmetselwerk en de bovenbouw optreden. Bij restauraties en herstelwerken is het daarom belangrijk om te controleren of het hout nog in goede staat is en eventueel te vervangen.

Samenvatting

Funderingsmetselwerk speelt een essentiële rol in de duurzaamheid en structuur van een gebouw. De aansluiting van metselwerk op funderingen moet zorgvuldig gedetailleerd worden om vocht, koudebruggen en condensatie te voorkomen. Traditionele methoden zoals fundering op staal en het gebruik van houten roosterwerken zijn nog steeds in gebruik, maar vereisen extra aandacht bij het onderhoud en herstel.

Moderne materialen en technieken, zoals beton en prefab elementen, bieden betere oplossingen voor funderingsherstel en -versterking. Het gebruik van protocols en standaardprocedures bij funderingsinspecties helpt om de kwaliteit van de fundering te waarborgen en het landelijk in kaart brengen van problemen mogelijk te maken. Het herstel van funderingsgebreken is vaak nodig bij oude panden, waarbij het metselwerk onder de grond is gaan vervallen.

Bij afwijkende bodemgesteldheden is het verstandig om een onderzoek in te stellen naar de toestand van de fundering. In zulke gevallen kan men besluiten om de fundering te herstellen of te vervangen. De combinatie van funderingswijzen kan echter leiden tot zettingsverschillen, die weer op hun beurt schade kunnen veroorzaken.

Conclusie

Funderingsmetselwerk is een cruciaal onderdeel van elk bouwproject. Het vormt de basis voor de stabiliteit en duurzaamheid van een gebouw en moet daarom zorgvuldig worden uitgevoerd en onderhouden. Bij het herstellen en versterken van funderingen is het belangrijk om aandacht te besteden aan de aansluiting, de kwaliteit van het materiaal en de invloed van de omgeving. Moderne materialen en technieken bieden betere oplossingen dan traditionele methoden, maar vereisen wel een zorgvuldige toepassing en beoordeling.

Voor zowel professionals als particulieren is het verstandig om zich te richten op een goed uitgevoerde funderingsaansluiting en het regelmatig controleren van de fundering. Hierdoor kan schade voorkomen worden en wordt de levensduur van het gebouw verlengd. Het gebruik van standaardprocedures en protocols bij funderingsinspecties helpt bij het waarborgen van de kwaliteit en het in kaart brengen van eventuele problemen.